IX. Kapitulua
Lehengaiei buruzko zergak
Lan honen lehenengo zatian prezioa erregulatzeko printzipioa behar bezala argituta geratu dela uste dut. Printzipio honen arabera, errenta ordaintzen ez den lurrean laborearen prezioa bere ekoizpen-kostuak erregulatzen du, hots, laborea, errenta sortzen ez duen kapitalarekin ekoiztuko da, eta hemendik ondoriozta dezakegu ekoizpen-kostua gehi lezakeen edozein faktorek prezioa igoarazi egingo duela; eta alderantziz, ekoizpen-kostua gutxi lezakeen edozeinek, prezioa jaitsarazi egingo du. Lur txarragoak landu beharrak, edo jadanik lantzen den lurreko kapitalari kapital gehigarria erantsita etekin apalagoak erdietsi beharrak, derrigorrez, lehengaien ganbio-balioa igoaraziko du. Makineri aurkikuntzak nekazariaren laborea ekoizpen-kostu apalagoan lortzeko aukera ematen du beti, eta ondorioz bere ganbio-balioa gutxitu egingo da. Nekazariari ipinitako edozein zergak, edozein izanda zerga horrek hartzen duen era, hots, lurraren gainekoa, ditximaren (hamarren), edo lortutako ekoizpenaren gainekoa izan, beti, ekoizpen-kostua gehituko du, eta beraz, lehengaien prezioa igoaraziko du.
Lehengaien prezioa nekazariak ordaindu duen zerga konpentsatzeko adina igoko ez balitz, bere irabazi-maila irabazi-maila orokorraren azpitik egongo litzateke, eta beraz, nekazariak bere jarduerari utziko lioke; honek eskaintza urrituko luke, doitzeko dagoen eskariak lehengaien prezioa igo arte; behin prezioa igoz gero, ekoizpen-adar honetako inbertsioak, beste edozein jardueratakoak bezain errentagarri bihurtuko dira, eta beraz, irabaziak emango ditu.
Prezio-igoera litzateke, hain zuzen, ohiko mozkin orokorrak erdiesteari utzi gabe, zergak ordaintzeko aukera emango liokeen era bakarra. Ezin izango lituzke zergak bere errentatik kendu eta bere jabeari ordainarazi, honek errentarik ez baitu ordaintzen. Ez lituzke bere irabazietatik kenduko, kapital hori irabazi apalagoak dauden enpleguetan egoteak ez baitu zentzurik, gainontzeko guztiek irabazi handiagoak dituztenean. Zalantzarik gabe, lehengaien prezioa, zerga igo den neurri berdinean igoko litzateke, nekazariak igotzeko ahalmen eta eskubide hori izanik, ez baitago arrazoirik bestela jokatzeko.
Lehengaiei buruzko zerga ez luke inoiz lurjabeak ordainduko; ezta nekazariak ere; azken finean kontsumitzaileak ordainduko luke, honentzat prezioa gehituta geratuko bailitzateke.
Gogora dezagun lurraren errenta, kalitate berdineko edo desberdinetako lursailetan enplegatutako lan eta kapital-zati berdinekin erdietsitako ekoizpenen arteko aldea dela. Oroi gaitezen ere, lurraren diruzko errenta eta laborezkoa proportzio berdinean aldatzen ez direnaz.
Lehengai edo lurraren gaineko zergaren kasuan, edo hamarrenekoan, lurraren laborezko errenta aldatu egingo da eta diruzko errenta lehen bezala mantendu.
Lehen suposatu dugunez, landutako lurra hiru kalitatekoa balitz eta kapital-kopuru berdinarekin erdietsiko balira
180 laurden labore 1 zenbakiko lursailetik
170 laurden labore 2 zenbakiko lursailetik
160 laurden labore 3 zenbakiko lursailetik
1 zenbakikoaren errenta 20 laurdenekoa izango litzateke, hau da, 3 zenb. eta 1 zenb.koen arteko aldea; eta 2 zenb.koa 10 laurdenekoa izango litzateke, hau da, 3 zenb. eta 2 zenb.koen arteko aldea; bien bitartean, 3 zenb.koak ez luke inolako errentarik ordainduko.
Labore laurdenaren prezioa 4£koa izango balitz, 1 zenb.aren errenta 80£koa izango litzateke, eta 2 zenb.koarena, 40£koa.
Demagun labore laurden bakoitzaren gainean 8s.ko zerga ezartzen dela; orduan, labore laurdenaren prezioa 4£ 8s.ra igoko litzateke; eta lurjabeek lehen lortzen zuten laborezko errenta berdina badute, 1 zenb.ko lursailaren errenta 88£ izango litzateke eta 2 zenb.koarena 44£. Baina beraiek ez lukete lortuko errenta berdina; zerga astunagoa izango litzateke 1 zenb.an 2 zenb.an baino, eta 2 zenb.an 3 zenb.an baino, labore-kopuru handiagoaren gain kargatuko litzatekeelako. 3 zenb.ko lursailean ekoizteko dauden zailtasunak erregulatzen du prezioa; eta laborea 4£ 8s.ra igotzen da 3 zenb.ko lursailean enplegatutako kapitalaren irabaziak kapital orokorraren irabazien maila berdinean egon daitezen.
Hiru lursailetako ekoizkin eta zergak ondokoak izango dira:
1 zenb.an, 180 laurdeneko ekoizkina, 4£ 8s.laurdeneko 792£
16,3ren balioa kenduz, hau da, 8s. laurdeneko, 180ren gain 72
Ekoizkin netoa: 163,7 laurden Ekoizkin netoa dirutan 720£
2 zenb.an, 170 laurdeneko ekoizkina, 4£ 8s. laurdeneko 748£
15,4ren balioa kenduz, hau da, 8s. laurdeneko, 170en gain 68
Ekoizkin netoa: 154,6 laurden Ekoizkin netoa dirutan 680£
3 zenb.an, 160 laurdeneko ekoizkina, 4£ 8s. laurdeneko 700£
14,5en balio kenduz, hau da, 8s. laurdeneko, 160ren gain 64
Ekoizkin netoa: 145,5 laurden Ekoizkin netoa dirutan 640£
1 zenb.ko lursailaren errentak dirutan 80£ izaten jarraituko luke, edo 720£ eta 640£ren arteko aldea; eta 2 zenb.koarena 40£, edo 680£ eta 640£ren arteko aldea, zehatz-mehatz, lehen bezala; baina 1 zenb.aren laborezko errenta 20 laurdenetik 18,2 laurdenera jaitsiko da, hau da, 163,7 laurden eta 145,5 laurdenaren arteko aldea, eta gauza bera gertatuko da 2 zenb.ko lursailean, non laborezko errentan neurtuta 10 laurdenetik 9,1 laurdenera jaitsiko den, edo bestela esanda, 154,6 laurden eta 145,5 laurdenaren arteko aldea.
Laborearen gainean zerga ezartzen denean, berez, kontsumitzailearen gain ezartzen da eta gainontzeko merkantziekin alderatzerakoan, balioa zergaren gradu berdinean igoarazten du. Garia beste merkantzia baten osagai gisa sartzen denean, merkantzia honen balioak gora egingo du, hau eragozteko beste arrazoirik ez badago behintzat. Merkantzia hau zeharka zergatuta geratuko da eta bere balioa zergaren proportzioan igoko litzateke.
Zerga bat lehengaien gain edo langilearen oinarrizko ondasunen gain ezarriz gero, honek alokairuak igoko lituzke. Populazioaren printzipioak gizateriaren hazkundean duen eragina dela eta, alokairu apalenak ere ez dira inoiz langileek bizirauteko ohituraz eta naturaz behar duten gutxienekoa baino askoz altuagoak izaten. Klase hau, bestalde, ez da inoiz ere zerga kontsideragarriak jasateko gauza izaten, eta ondorioz, beraiek laurden gari bakoitzeko, gehigarri gisa, 8s. ordaindu behar badute, hala nola proportzio txikiagoan beste oinarrizko ondasunengatik ere, orduan, langileak, lehengo alokairu berdinarekin ez dira gai izango bizirauteko eta beren arrazari eutsi ahal izateko. Beraz, alokairuak halabeharrez eta derrigorrez igoko lirateke; eta alokairuak igo ahala, irabaziak eroriko lirateke. Gobernuak herrialdean kontsumitzen den labore laurden bakoitzeko 8s. bilduko lituzke, eta bildutako honen zati bat labore-kontsumitzaileek, zuzenean, ordainduko lukete; beste zatia, lana enplegatzen dutenek ordainduko lukete zeharka eta lanaren eskari-inkrementuak, eskaintzarekin alderatuta, irabaziak apaltzen dituen moduan, -alokairuak altxa edo zailtasunak handitu direlako langileek elikagaiak eta oinarrizko ondasunak erdiets ditzaten-, zergak ere era berean eragingo du irabazietan.
Zergak kontsumitzaileei eraginez gero, guztientzako berdina izango litzateke, baina irabaziei eragingo balie, orduan, zerga partziala izango litzateke; zerga honek ez lieke eragingo ez lurjabeari, ezta kapitalistari ere, zeren eta lehenengoak diruzko errenta berdina jasotzen jarraituko bailuke, eta bigarrenak, lehen bezala, dibidendu berdinak. Beraz, lurraren ekoizpenaren gaineko zerga batek ondorengo eragina izango luke:
1. Zergaren kopuru berdinean igoko luke lehengaien prezioa, eta ondorioz, kontsumitzaile bakoitzak jasango luke norberak kontsumitzen duenaren proportzioan.
2. Honek alokairuak igoaraziko lituzke eta irabaziak jaitsarazi.
Beraz, zerga horri ondorengoa egotz dakioke:
1. Alokairuak igoarazi eta irabaziak jaitsarazi egiten dituenez, zerga desberdina dela, zeren eta nekazari, merkatari, eta ekoizlearen errentei eragiten baitie lurjabe, akziodun eta errenta finkoak gozatzen dituztenen errentak zergatzeke uzten dituen bitartean.
2. Denbora-tarte handia egongo litzatekeela laborearen prezio-igoera eta alokairuen igoeraren artean, eta denboraldi honetan, langileak miseria handia pairatuko lukeela.
3. Alokairuen igoerak eta irabazien jaitsierak kapital-metaketa makaltzen dutela, eta lurraren txirotasun naturalaren antzera eragiten dutela.
4. Lehengaien prezio-igoerak lehengai hori sartzen den merkantzia guztien prezioak igoko lituzkeela, eta beraz, merkatu orokorrean guk ezin genezakeela atzerritar ekoizlearekin konkurritu.
Lehenengo objekzioari, hau da, alokairuen igoerak eta irabazien jaitsierak nekazari, merkatari eta ekoizlearen errentei modu desberdinez eragitearen ondorioz, lurjabe, akziodun eta errenta finkoak aldatzeke uzten dituenari buruz, horri honela erantzun dakioke: batzuen errentak zergatzeke uzten baditu eta zergaren eragina desberdina bada, legegileari dagokio denentzat zerga berdina arautzea, lurraren errenta eta kapitalaren dibidenduak zergapetuak gera daitezen. Honela eginez, errentaren zergak dituen helburu guztiak lortuko lirateke gizon bakoitzaren negozioetan neurri itogarriak eta gorrotagarriak hartzeke, eta herrialde libre baten sentimendu eta ohiturentzat nazkagarriak diren eskuduntzak indarrean ipintzeke.
Bigarren objekzioari dagokionez, hau da, laborearen prezio-igoera eta alokairuen igoeraren arteko denbora-tartea handia litzatekeela eta bitarte honetan beheko klaseek miseria handia pairatuko luketenari buruz, nire erantzuna hauxe da: Egoera desberdinetan alokairuek lehengaiaren prezioari abiada-gradu desberdinez jarraitzen diote; eta zenbait kasutan, laborearen igoerak ez du inolako ondoriorik sortzen alokairuetan; beste batzuetan, alokairuen igoera laborearen prezioaren igoeraren aurretik ematen da; eta beste zenbaitetan, alokairuen gainean ematen den ondorioa astiro gauzatzen da, eta azkar besteetan.
Eskulanaren prezioa oinarrizko ondasunen prezioak erregulatzen duela diotenek, kontuan hartuz gizartearen aurrerapen-egoera berezia, badirudi erraztasun handiegiarekin azpimarratu izan dutela oinarrizko ondasunen prezioaren igoerari edo jaitsierari alokairuen igoerak edo jaitsierak askoz beranduago jarraituko diola. Oinarrizko ondasunen prezio garaia hainbat arrazoik sor dezakete, eta ondorioz, guztiz efektu desberdinak ager daitezke. Arrazoi hauek ondokoen ondorioz izan daitezke:
1. Eskaintza desegokia.
2. Mailaka inkrementatutako eskaria, zein, epe luzean, ekoizpen kostuen inkrementuekin batera gerta daitekeen.
3. Diruaren baliogaltzea.
4. Oinarrizko ondasunen gaineko zergak.
Oinarrizko ondasunen prezio garaiek alokairuen gain duten eragina aztertu dutenek lau arrazoi hauek ez dituzte aintzakotzat hartu, ez bereizi, ezta nabarmendu ere. Guk, aldiz, zuhurtasunez aztertuko ditugu, bata bestearen jarraian.
Uzta txarrak oinarrizko ondasunen prezioa igoaraziko du, eta prezio-igoera hau da kontsumoa eskaintzari doitzera behartzeko bide bakarra. Labore-erosle guztiak aberatsak balira, prezioa edozein mailatara igo liteke, baina emaitza berdina izango litzateke; prezioa, hain garaia izango litzatekeenez, azkenean aberatsen arteko txiroenak ere behartuta egongo lirateke lehen normalki kontsumitzen zutenaren zati bat kontsumotik murriztera; izan ere, kontsumoa urrituz bakarrik egin dezake behera eskariak, eskaintzak ipinitako mugetaraino. Honelako egoeretan, egin daitekeen politikarik zentzugabeena, diruzko alokairuak, elikagaien prezioen bidez, derrigorrez erregulatzea da, sarritan egin izan den bezala txiro-legeen erabilpen okerrarekin. Honelako neurriak ez dio inola ere langileari laguntzen beronen ondorioz laborearen prezioa, oraindik, gehiago igoko delako eta, azken finean, eskaintza mugatuta dagoen proportzioan egongo da bera behartuta kontsumoa mugatzera. Gauzen jarduera naturalaren arabera, uzta eskasa izateagatik eskaintza urritzen bada, beste eragileen eskuhartze kaltegarririk gabe, alokairuen igoerak ez lioke jarraitu behar eskaintza berri honi. Alokairuen igoera hau, langilearentzat nominal hutsa da; labore-merkatuetan konkurrentzia bizkortu egiten du honelako igoerak, eta bere azken ondorioa merkatari eta nekazarien laborezko irabaziak igotzea da. Alokairuak, benetan, eskaintza eta oinarrizko ondasunen eskariaren arteko proportzioak erregulatzen ditu; eta dirua, alokairuak adierazteko neurria edo bitartekoa da, besterik ez. Kasu honetan, beraz, langilearen miseria ekidinezinekoa da eta ez dago egoera hori konponduko duen legeriarik, elikagai gehigarriak inportatu, edo ondasun horien ordezko egokienak erabiltzen ez badira behintzat.
Laborearen prezio garaia eskaria handitzearen ondorio denean, beti, alokairuen igoerak aurre hartu diolako izaten da, zeren eta eskaria ezin baitaiteke inkrementatu herriak nahi duena eskatu ahal izateko aurretik nahiko baliabiderik ez badu. Kapital-metaketak lan-enplegatzaileen lehiaketa inkrementatzen du, eta ondorioz, alokairuak igotzen dira. Gehitutako alokairuak ez dira beti berehala gastatzen elikagaiak eskuratu ahal izateko, hasiera batean langilearen beste gozamen batzuk asetzeko ere izaten baitira. Egoera hobeak ezkontzera bultzatzen du, eta orduan, elikagai gehiago eskatuko du, bere familia mantendu beharrean egongo baita, eta beraz, lehen gozamenerako erabiltzen zuen zatia, gerora, elikagaiek garrantzi handiagoa hartuko dutenez, alokairuak horretara bideratuko dira. Laborearen prezioa bere eskaria handitzen delako igotzen da, gizartean pertsona gehiago dagoelako beren ordainbide hobetuak labore honen truke erabiltzeko; eta nekazariaren irabaziak maila orokorraren gainetik igoko dira, beharrezko kapital-kantitatea ekoizpen honetan enplegatu arte. Nolanahi ere, hau gertatu ostean, laborea berriz ere lehengo preziora jaitsiko da ala iraunkorki garaia izaten jarraituko du, baina bata zein bestea eskaintzarako kantitate gehigarria sortu den lurraren kalitatearen menpe egongo da. Kantitate gehigarri hori, eskulanaren prezioa handitzeke, lehen lantzen ziren lurren emankortasun berdineko eremuetatik erdiesten bada, orduan prezioa aurreko egoerara jaitsiko da; lur txiroagoetatik erdiesten bada ordea, prezioak iraunkorki garaia izaten jarraituko du. Alokairu garaiak, lehen kasuan, eskulanaren eskaria handitzearen ondorio ziren: honek ezkontzak sustatu zituenez eta haurrak mantentzeko adinekoa zenez, eskulanaren eskaintza gehitu zuen. Baina eskaintza egoera horretara heltzen denean, alokairuak betiko preziora jaitsiko dira, laborea ere bere betiko preziora jaitsi bada behintzat; betiko prezioa baino altuago izango da laborearen eskaintza gehigarria kalitate apalagoko lurrean ekoiztu bada. Prezio garaia ez da, inola ere, eskaintza ugariarekiko bateraezina: prezioa iraunkorki garaia da, ez kantitate eskasa delako, bere ekoizpen-kostua inkrementatu delako baizik. Hori orokorki honela gertatzen da populazioari adorea ematen zaionean, eta ondorioz, kausak eskatzen zuen baino efektu handiagoa sortzen duenean; izan liteke, eta orokorrean honela izaten da, populazioa hainbeste handitzen dela eta, nahiz eskulan eskaria inkrementatu, handitu egiten dela eskulan horrek langileen biziraupenerako esleituta dauden fondoekiko duen erlazioa, hain zuzen, kapitala handitu baino lehenago zuen proportzioarekin erkatuta. Kasu honetan, erreakzioa egongo da, alokairuak beren maila naturaletik behera egongo dira eta honela jarraituko dute eskari eta eskaintzaren arteko ohiko proportziora iritsi arte. Ondorioz, laborearen prezio-igoeraren aurretik alokairuen igoera dago, eta haatik, ez du langilearen miseria eragingo.
Diruaren balioa, metal preziatuen sarrera izan delako edo bankaren pribilegioen gehiegikeria delako jaisten bada, elikagaien prezio-igoeraren beste arrazoia izango da; baina ez du ekoiztutako kopurua aldatuko. Langileen kopurua ere aldatzeke utziko du, berauen eskaria aldatzeke uzten duen moduan, kapitalaren inkrementurik ez baita ematen, ezta murrizketarik ere. Langileari banatzen zaion oinarrizko ondasunen kantitatea, ondasun horien eskari eta eskaintzaren menpe dago, eskulanaren eskari eta eskaintzarekin alderatuta; dirua, azken finean, bitartekaria besterik ez da, hain zuzen, horren kantitatea adierazten duena; eta horietako ezer aldatzen ez denez, langilearen sari erreala ere ez da aldatuko. Diruzko alokairuak dirutan igo egingo dira, baina langileak, bakarrik lehen eskuratzen zuen oinarrizko ondasun-kopuru berdina lortu ahal izango du. Printzipio hau eztabaidatzen dutenak behartuta daude erakustera zergatik diru-gehiketak ez lukeen prezio igoerarik sortu behar, lan-kantitate hori gehitzen ez bada, eta horiek badakite oinetako, kapela eta laborearen prezioek gora egiten dutela merkantzia hauen kopurua ez bada inkrementatzen. Kapela eta oinetakoen merkatu-balio erlatiboa, kapel eskari eta eskaintzak erregulatzen du, oinetakoen eskari eta eskaintzarekin alderatuta, eta dirua bitarteko lanabesa besterik ez da, hain zuzen, balioa adierazten duena. Oinetakoen prezioa bikoizten bada, kapelena ere bikoiztu egingo da, eta balio konparatibo edo erlatibo berdina gordeko du. Horregatik, laborea eta langilearen gainontzeko oinarrizko ondasunen prezioa bikoizten bada, lanaren prezioa ere bikoiztu egingo da; oinarrizko ondasunen eta eskulanaren ohiko eskariak eta eskaintzak etenik ez duten bitartean, ez dago hauen guztien balio erlatiboa ez gordetzeko arrazoirik.
Nahiz diru-balioaren jaitsierak eta lehengaiei buruzko zergak, biek prezioak jaitsarazi, ez batak ez besteak ez du eraginik izango lehengaien ekoizpen-kantitatean, edo erosteko gai eta kontsumitzeko prest daudenen artean. Horren zergatia azaltzen erraza da: Herrialde bateko kapitala irregularki gehitzen denean, zer dela eta igo behar dute alokairuek, baldin eta laborearen prezioa egonkor mantendu edo proportzio apalagoan igotzen bada? Eta zergatik herrialdeko kapitala gutxitzen denean egin behar dute behera alokairuek, laborea egonkor mantendu edo proportzio askoz txikiagoan erortzen bada? Honen arrazoia, lana merkantzia berezia izatean datza, bakoitzaren borondatearen arabera gehitu ala gutxitu ezin izatean hain zuzen. Merkatuko eskariarentzat kapela gutxiegi baldin badago, prezioa igo egingo da, baina egoera honek denbora gutxi iraungo du, urte betean kapital gehiago enplegatuz industria honetan kapel kantitatea gehi baitaiteke, eta ondorioz, merkatu-prezioa ezingo baita prezio naturalaren gainetik luzean geratu; baina hori ez da horrela gertatzen gizakiekin: kapitala gehitu dela eta, ezin daiteke gizaki-kopurua urte betez edo bi urtez inkrementatu, ezta berehala gutxitu ere, kapitala murriztearen zioz; eta beraz, langile-kopurua astiro gehitu edo gutxitzen bada, beren mantenurako fondoak fite gehitu edo gutxitzen diren bitartean, denbora nahikoa egon behar du labore eta oinarrizko ondasunen prezioak lanaren prezioa zehazki erregulatu aurretik; baina diruaren balio-erorketaren kasuan edo laborearen gaineko zergaren kasuan, ez du zertan lan-eskaintzaren soberakinik edota eskari murrizketarik ere egon behar, eta beraz, ez dago inolako arrazoirik langileen errenta erreala murriztu behar izateko.
Laborearen gaineko zergak ez du derrigorrez labore-kantitatea urritzen, baina bere prezioa igotzen du; eskulan-eskaintzaren beherakadarekin alderatuta ez da eskulan-eskaria urritzen: zergatik, orduan, urritu beharko luke langileari ordaindutako zatiak? Demagun hori horrela dela, eta beraz, langileari ematen zaion kantitatea murrizten dela; bestela esanda, zergak langileak jaten duen laborearen prezioa igoarazi duen proportzio berdinean igoko ez balira langilearen diru-alokairuak, ez al luke labore-eskaintzak eskaria gaindituko?, ez al luke, beraz, langileak bere ohiko zatia erdietsiko? Horrela balitz, kapitalak nekazaritza utziko luke, zeren eta prezioa zergaren kopuruan inkrementatzen ez bada, nekazaritzako irabaziak irabazi orokorraren mailatik behera egongo bailirateke eta kapitalak enplegu onuragarriagoa bilatuko luke. Ikuspegi honetatik, ez dirudi oso denbora luzea igaroko zenik lehengaien prezio-igoeratik alokairuen igoeraraino, eta ondorioz, langile-klaseak ez luke lehengaiei buruzko zergaren ondorioz, beste edozein zergak sortaraziko liokeena baino egoera txarragorik pairatuko; hau da, zerga honek langileek bizirauteko behar duten fondoen urritzea ekarriko luke, eta beraz, baita lan-eskaria murriztearen arriskua ere.
Lehengaiei buruzko zergaren aurkako hirugarren objekzioa, alokairuak igo eta irabaziak jaistea da, honek metaketa moteldu eta lurraren txirotasun orokorraren antzera baitihardu; lan honen beste zati batean irakasten saiatu naizenez, aurrezkia gastuen gain zein ekoizpenaren gain egin daiteke, dela merkantzien balioa gutxituz, dela irabazi-tasa igoz. Nire irabaziak 1.000£tik 1.200£ra igotzen badira, prezioek berdinak izaten jarraitzen duten bitartean, aurrezki hori daukadanez kapitala gehitzeko aukera handitu egiten zait, baina horrela lortutako kapital-gehigarria apalagoa izango litzateke merkantzien prezioak jaitsita erdietsiko litzatekeena baino; hau da, orain 800£rekin lortuko nituzke lehen 1.000£rekin lortzen nituen merkantziak, nahiz nire irabaziak berdinak izaten jarraitu.
Hala ere, Ogasunak zergak suposatzen duen kopurua bildu behar du eta honek ondoko galdera sortarazten digu: ea kopuru hori gizabanakoari bere irabaziak gutxituz lortu behar den, edo gizabanakoak irabazi horiek gastatzean kontsumatzen dituen merkantzien prezioak igoz izan behar duen.
Zergatzea nolanahikoa izanda ere, deserosoa da; irabazien gain edo beste sarrera-iturriren baten gain ez bada erortzen, gastuaren gain izango da; eta zama berdin banatzen dela eta berrekoizpena galgatzen ez duela ziurtatuz gero, berdin dio lehenengo edo bigarrengoaren gain ezarri. Ekoizpenaren gaineko zergak edo kapitalaren irabazien gainekoak, zuzenki irabaziei aplikatzen zaienean edo zeharka lurrari edo bere ekoizpenari ezartzen zaionean, gainontzeko zergekiko abantailak ditu; beste sarrerak zergatuta badaude, komunitateko klaseek ezin diote zergaren ordainketari ihes egin eta gainera, bakoitzak bere baliabideen araberako ekarpena egiten du.
Zekenak gastuen gaineko zerga ordaintzeari ihes egin diezaioke, urteko 10.000£ko sarrera izan eta bakarrik 300£ gastatzen baditu esate baterako; baina zergak irabazien gain badira, nahiz hauek zuzenekoak edo zeharkakoak izan, ezin dezake horien ordainketa saihets; bere zerga-ekarpena egingo du, bere ekoizpenaren zatia edo ekoizpen horren balioaren zatia emango baitu; ekoizpenean erabiltzen dituen lehengaien prezio altuagoa ordainduta ere ezinezkoa egingo zaio lehen metatzen zuen tasa berdinean jarraitzea. Ziurrenik, balio berdineko sarrera izango du, baina eskulan-kopuru berdina edukitzeko ahalmenik ez du izango, ezta ekoizpenerako erabil dezakeen material-kopuru berdina ere.
Herrialde batek bere auzokideekin salgaiak elkartrukatzen ez baditu eta hauengandik isolatuta badago, ezingo die zerga horien zati bat beste herrialdekoei ordainarazi. Bere lur eta lanak sortutako ekoizpenaren zati bat estatuaren zerbitzuan utziko da; eta baldin eta metatu eta aurrezten duen klasearen gain presio desberdina ezartzen ez bada, zerga, irabazien gain, nekazal ondasunen gain, edo manufakturatutako merkantzien gain ezartzea garrantzi txikia izango duela pentsatu behar dut. Nire urteko errenta 1.000£koa bada, eta nik 100£ zergatan ordaindu behar baditut, garrantzi gutxi dauka niretzat 900£ utziz nire errentatik ordaintzen dudan, edo nire nekazal ondasunagatik zein nik ekoiztutako ondasunengatik 100£ko gehigarria ordaintzen dudan. Herrialdeko gastuak ordaindu ahal izateko nire proportzio justua 100£ bada, zergatzearen bertutea nik 100£ ordain ditzadan ziurtatzean datza, ez gehiago, ezta gutxiago ere; eta hau gauzatzeko irtenbiderik onena eta ziurrena, zergak alokairu, irabazi edo lehengaien gainean ezarri ahal izatea da.
Kontuan hartu behar dugun laugarren eta azken objekzioa hauxe da: lehengaien prezioa igotzerakoan, lehengai horiek osagaitzat dituzten merkantzia guztien prezioak ere igo egingo direla, eta ondorioz, atzerritar ekoizlearekin ez genukeela behar den moduan konkurrituko merkatu orokorrean.
Hasteko, laborearen eta nazio-merkantzia guztien prezioak ezingo lirateke materialki igo, herrialdera metal preziatuak sartzen ez badira; izan ere, diru-kantitate berdinarekin ezingo luke merkantzi kantitate berdinak zirkulatu, prezio garai zein apalean, eta metal bitxiak inoiz ezin erosiko lirateke merkantzia garestiekin. Urre gehiago behar denean, hori lortzeko bere truke merkantzia gehiago eman behar da eta ez gutxiago. Diru-nahia ezin daiteke paperaz hornitu, diru-paperak ez baitu urrearen balioa erregulatzen, urreak paperarena baizik. Beraz, urrearen balioa gutxitzen ez bada, ezingo litzateke berau desbalioztatzeke, paper gehigarririk ipini zirkulazioan. Eta oso argi agertzen da urrearen prezioa jaisteko ezintasuna, urrearen balioa, merkantzia gisa, atzerritarrei urre horren truke eman behar diegun ondasun-kantitateak erregulatzen duela kontuan hartuta. Urrea merkea denean merkantziak garestiak dira eta urrea garestia denean, merkantziak merkeak eta prezioan jaitsi egiten dira. Alabaina, atzerritarrek beren urrea ohikoa baino prezio apalagoan saltzeko arrazoirik ez dagoenez, ez dirudi hori sartuko denik. Honelako sarrerarik gabe ezin daiteke ez kopuru-gehikuntzarik, ez balioaren erorketarik, ezta ondasunen prezio orokorrean igoerarik ere egon1.
Lehengaiei buruzko zergaren ondorio ziurrena beren eta lehengai hauek osagai direneko merkantzia guztien prezioa igoaraztea izango litzateke, ez ordea zergaren proportzio berdinean; bien bitartean, lehengai horiek osagai ez direneko merkantzien prezioa, metalez egindako ondasunena esaterako, jaitsi egingo litzateke; horrela, zirkulaziorako lehengo diru-kantitate berdina nahikoa izango litzateke.
Zergaren ondorioa herrialdeko ekoizkin guztien prezioa igotzea balitz, honek ez luke esportazioa motelduko, eta hala izatekotan, oso denboraldi laburrean zehar izango litzateke. Esportatzeko ekoizkinak etxean igoko balira, berehalakoan ez lirateke etekinarekin esportatuko, kanpoan libre dauden bitartean etxean zergatuta egongo bailirateke. Zergak sortuko lukeen ondorioa, diruaren balio-aldaketak sortzen duenaren antzekoa litzateke, aldaketa hau herrialde guztietan orokorra eta komuna izateke, herrialde batera mugatua legoke. Herrialde hori Ingalaterra balitz, saltzeko gai ez litzateke izango, baina erosteko ordea bai, inportagai diren merkantzien prezioa ez bailitzateke igoko. Egoera hauetan dirua bakarrik kanpo-merkantzien truke esporta liteke, baina merkataritza honek ezingo luke luze iraun; nazioa ezin daiteke diruz ahuldu, zeren eta honen kopuru bat irten ostean, geratzen denaren balioa igo egingo baita eta merkantzien prezio berriak esportazioak erakargarriagoak izan daitezen eragingo baitu. Beraz, dirua igotzerakoan, denboraldi luzean ezingo genuke kanpo-merkantzien truke esportatu, baina esportatuko genituzkeen merkantziak, lehenago prezio-igoera izan zutenak izango lirateke, prezio igoera hori, zergaren eraginez beren osagai diren prezioa goratzeagatik eman zelarik, gero berriz ere, dirua esportatzean, hauen prezioa jaitsi zelarik.
Horri honela erantzun dakioke: Diruaren prezioa atzerritar eta etxeko merkantziekiko igoko litzateke, eta beraz, kanpo-merkantziak inportatzeko gogoa etenda geratuko litzateke. Haatik, demagun kanpoan 100£ kostatzen diren ondasunak inportatzen ditugula eta gero hemen 120£n saltzen ditugula; guk inportatzeari utziko genioke Ingalaterran diruaren balioa asko igoko balitz eta ondorioz merkantzia horiek bakarrik hemen saldu ahal izango balituzte 100£n; hala ere, hau ezin liteke inoiz gerta. Merkantzia inportatzera bultzatzen gaituen arrazoia, atzerrian, erlatiboki, merkeagoa izatean datza. Bere atzerriko prezioa etxekoarekin alderatzen da. Herrialde batek kapelak esportatzen baditu eta arropa inportatu, honela egiten du kapelak eginez horien truke kanpoan arropa gehiago erdiesten duelako etxean arropa hori ekoiztuta baino. Lehengaien prezio-igoerak kapelak egiteko ekoizpen-kostua igotzen badu, arropa egiteko kostua ere gehituko luke. Beraz, bi merkantziak etxean egingo balira, biak igoko lirateke. Baina horietako bat inportatu denez, berau ez litzateke igoko, ezta balioan erori ere, diruaren balioa igotzerakoan; erortzeke balego, esportatzeko merkantziarekiko duen erlazio naturala eskuratuko luke. Lehengaien prezio-igoerak kapelaren prezioa igoarazten du 30s.tik 33s.ra, edo ehuneko 10: arrazoi beragatik, arropa ekoiztuko bagenu, yarda bat ehun 20s.tik 22s.ra igoko litzateke. Igoera honek ez du hausten arropa eta kapelaren arteko erlazioa; kapela batek yarda t’erdi balio zuen eta jarraitzen du balio hori izaten. Baina guk arropa inportatzen badugu, yardako bere prezioa 20s.koa izango da; prezioa aldatzeke geratuko da bai diruaren balioa erortzen denean, baita geroago igotzen denean ere; bien bitartean, kapelak 30s.tik 33s.ra igo baziren ere, berriro, 33s.tik 30s.ra eroriko dira, eta orduan, arropa eta kapelen arteko erlazioa birfinkatu egingo da.
Gai honen azterketa arintzeko, suposatu dut lehengaien balioan ematen den igoerak proportzio berdinean eragingo liekeela etxeko merkantzia guztiei; hau da, merkantzia baten gaineko efektua ehuneko 10 igotzea bada, beste merkantzia guztien gainekoa ere ehuneko 10 igotzea izango litzateke. Baina, merkantzien balioa lehengai eta eskulan desberdinetaz osatua dagoenez, merkantzia batzuk, adibidez, metalez egindakoak esaterako, afektatzeke geratuko lirateke, nahiz lurrazaleko lehengaien prezioa igo, eta beraz, argi dago lehengaiei buruzko zergak ondorio ugari sortuko lituzkeela. Ondorio hau sortu bezain azkar, merkantzia partikularren esportazioa bizkortu ala moteldu egingo litzateke eta, zalantzarik gabe, merkantzien gaineko zergak sortzen dituen deserosotasun berdinekin batera gertatuko litzateke, beren balioen arteko erlazio naturala suntsituz. Beraz, kapela baten balio naturala yarda t’erdi arropa izan ordez, yarda eta laurden edo yarda eta hiru laurden izango litzateke arroparen balioa, eta beraz, kanpo-merkataritzari norabide desberdina eman geniezaioke. Deserosotasun hauek guztiek, ziurrenik, ez lukete esportazio eta inportazioen balioan eraginik izango, munduan zehar egin daitekeen kapital-banaketa egokiena egitea bakarrik galaraziko lukete, egoera horretara hobekien iristeko merkantzia guztiak libreki finkatu behar baitira beren prezio naturalean, inolako eragozpen artifizialik gabe.
Honela, nahiz gure merkantzia gehienen prezioa igo, orokorki, esportazioa denboraldi batez gelditu egingo litzateke eta merkantzia gutxi batzuen esportazioa iraunkorki eten liteke; hala ere, igoera horrek ezingo luke kanpo-merkataritza materialki inferitu eta kanpo-merkatuetako konkurrentziari dagokionez, ez gintuzke desabantaila-egoeran utziko.