XVI. Kapitulua
Alokairuen gaineko zergak
Alokairuen gaineko zergek alokairuak igoaraziko dituzte, eta beraz, kapitalaren irabazi-tasa gutxitu egingo dute. Guk jadanik ikusi dugu oinarrizko ondasunen gaineko zergak beren prezioak igoaraziko dituela eta hauei alokairuen igoera batek jarraituko diela. Oinarrizko ondasun eta alokairuen gaineko zergen arteko desberdintasuna, honetan datza: lehenengoari, derrigorrez, oinarrizko ondasunen prezioak jarraituko dio, eta bigarrenari ez; honen ondorioz esan daiteke, alokairuen gaineko zerga ez duela ordaintzen ez kapitalistak, ez lurjabeak, ezta beste gizarte-klaseek ere, ugazabak baizik. Alokairuen gaineko zerga irabazien gainekoa bezalakoa da erabat; oinarrizko ondasunen gaineko zerga, partzialki, irabazien gainekoa da eta partzialki kontsumitzaile aberatsen gainekoa. Honelako zergek sortuko dituzten azken ondorioak, irabazien gaineko zerga zuzenak sortutako haien antzekoak dira.
"Lehenengo liburuan frogatzen saiatu naizenez", dio Adam Smithek, "behe-mailako langile-klaseen alokairuak, edozein lekutan, bi zirkunstantzia desberdinen arabera erregulatzen dira: eskulan-eskaria eta bizirauteko ondasunen ohiko prezio edo batezbestekoa. Eskulan-eskaria gehikorra, egonkorra edo murrizkorra bada, edo eskulan-eskari horrek populazio hazkorra, egonkorra edo murrizkorra behar badu, berak erregulatzen du langilearen biziraupena, eta liberala, moderatua edo eskasa den erabaki. Bizirauteko ondasunen ohiko edo batezbesteko prezioak finkatzen du langileari ordaindu behar zaion diru-kantitatea, urte batean eta bestean bizirauteko nahikoa, moderatua edo eskasa eros ditzan. Eskulan-eskaria eta bizirauteko ondasunen prezioa berdin mantentzen diren bitartean, lan-alokairuen gaineko zuzeneko zerga batek ezin dezake beste ondoriorik izan, ondasun horien prezioa, zerga horren neurria baino zertxobait gehiago altxaraztea baino".
Proposamen honi, Smith jaunak hemen honela aurreratzen duenari, Buchanan jaunak bi objekzio egiten dizkio: lehenik, ukatu egiten du lanaren alokairuek oinarrizko ondasunen prezioak erregulatzen dituztenik; eta bigarrenik, ukatu egiten du lanaren alokairuen gaineko zergak lanaren prezioa igoko lukeenik. Lehenengo puntuari buruz, Buchanan jaunaren argudioa honako hau da (59. orr.): "Alokairuak, jadanik azpimarratu denez, ez dira dirua, diruak eros ditzakeen gauzak baizik, hau da, bizirauteko ondasunak eta beste beharrizanak; eta fondo amankomunetik langileari emango zaion diru-kopurua, beti, eskulan-eskaintzaren proportzioan dago. Hornigaiak merkeak eta ugariak diren tokian, bere zatia handiagoa izango da; eta hornigai horiek urriak eta garestiak diren lekuan, zati hori txikiagoa. Bere alokairuek beti zati juxtua emango diote, eta ezin diezaiokete gehiago eman. Hau iritzi bat besterik ez da, hain zuzen, Smith doktoreak, beste idazle askok bezala, bere egin zuena, eta iritzi honen arabera, lanaren diruzko prezioa hornigaien diruzko prezioek erregulatzen dute, eta honen ondorioz, hornigaien prezioak igotzen direnean, alokairuak ere proportzio horretan igotzen dira. Baina argi dago lanaren prezioak ez duela derrigorrez loturarik izan behar elikagaien prezioarekin; zeren eta langileen eskari eta eskaintzaren arteko erkaketaren menpe baitago guztiz. Gainera, hornigaien prezio garaia, eskaintza desegokiaren adierazgarria denaz ohartu behar gara, eta kontsumoa atzeratzeko xedearekin, gauzen gertakizunen jarduera naturalean azaltzen direnaz. Elikagai-eskaintza urriagoa kontsumitzaile-kopuru berdinaren artean banatuz gero, normala denez, bakoitzarentzat zati txikiagoa geratuko da, eta langileak bere zatia izango du nahi amankomun horretan. Zama hau guztien artean berdintasunez banatzeko, eta langileak lehen zuen askatasunaz bizirauteko ondasunak kontsumi ez ditzan, ondasun horien prezioak gora egiten du. Baina alokairuek, dirudienez, beraiekin batera igo behar dute, langile horrek urritutako merkantzia horietatik lehen adina erabiltzeko; eta beraz, naturak bere xedeen aurka jotzen du: lehenik, elikagaien prezioa igoarazten du kontsumoa murrizteko, eta gero, alokairuak igoarazten ditu langileak lehen bezainbesteko eskaintza izan dezan".
Buchanan jaunaren argudio honetan, niretzat, egia eta okerra nahasturik azaltzen dira. Eskaintza desegokia, batzuetan hornigaien prezioaren igoerak eragiten duelako, Buchanan jaunak eskaintza desegokiaren egiazko adierazgarritzat hartzen du. Berak zergati bakarrari egozten dio gertakizun hori, arrazoiak ugariak izan daitezkeenean. Zalantzarik gabe, egia da eskaintza eskasa den kasuan, ondasun-kopuru urriagoa kontsumitzaile-kopuru berdinen artean banatuko dela, eta beraz, bakoitzari zati txikiagoa dagokiola. Ez-kontsumitze hau guztien artean berdin bana dadin, eta langileak lehengo askatasunaz kontsumi ez dezan, bizirauteko oinarrizko ondasunen prezioa igo egiten da. Buchanan jaunari onartu behar zaio, beraz, eskaintza eskasak oinarrizko hornigaien prezioa garestitzen duela, baina honek ez du esan nahi, kontsumoa atzeratu ahala, derrigorrez, lanaren diruzko alokairuak igoko direnik; berau kontsumitzaileen eros-ahalmena gutxitu ondoren buru daiteke bakarrik. Baina eskaintza urriak hornigaien prezioa igoarazteak -Buchanan jaunak uste duen bezala- ez digu ondorioztarazten prezio altuarekin eskaintza ugaririk egon ez daitekeenik; eta prezio garaia ez litzateke soilik diruarekin alderaturik izango, baita gainontzeko gauza guztiekin erkaturik ere.
Merkantzien prezio naturalak, azken finean, merkatu-prezioa erregulatzen du eta hura ekoizpen-erosotasunaren menpe dago; baina ekoizten den kopurua ez dago erosotasun honen proportzioan. Nahiz eta gaur egun lantzen ipini diren lursailak orain dela hiru mende ipini zirenak baino apalagokoak izan, eta beraz, ekoizpenerako zailtasunak hazi besterik egin ez, nork jarriko luke zalantzan gaur ekoizten den kantitateak orduan erdiesten zena erabat gainditzen duela? Prezio altua eta eskaintza ugaria bateragarriak ezezik, batera ez gertatzea salbuespena ere bada. Beraz, zerga edo ekoizpenerako zailtasuna dela eta, hornigaien prezioak gora egiten badu eta kantitatea ez bada gutxitzen, lanaren diruzko alokairuak igo egingo dira; Buchanan jaunak zuhurki azpimarratu duenez, "lanaren alokairuak ez daude diruz osatuak, diru horrek eros dezakeenaz baizik, hau da, eros ditzakeen oinarrizko ondasunez eta gainontzeko hornigaiez; eta langileari fondo amankomunetik emango zaion guztia, beti, eskaintzaren proportzioan egongo da".
Bigarren puntuari buruz, hau da, ea lanaren alokairuen gaineko zerga batek lanaren prezioa igoko lukeen ala ez, Buchanan jaunak honela dio: "Beharginak bere lanaren ordain egokia jaso ondoren, nola joango da ugazabarengana gero zerga gisa ordaindu behar duen dirua eskatzera? Honelako ondorioa bermatuko duen lege edo giza printzipiorik ez dago. Langileak bere alokairuak eskuratu ondoren, bere esku geratzen dira eta, ahal duen moduan, edozein izanda ere berak dituen zerga-zorrak, zerga-ordainketa oro bere gain geratuko da; izan ere, argi dago ezin dezakeela alokairuak gardenki ordaindu dizkiona behartu, zerga ordain diezaion". Buchanan jaunak onespen handiz aipatzen du, populazioari buruz Malthus jaunak idatzi zuen ondoko pasartea, eta nik oso egokia deritzot berak egindako kritikari erantzuteari: "Lanaren prezioa bere prezio naturalera heltzeko moduan uzten denean, barometro politiko garrantzitsuena da, bizirauteko ondasunen eskari eta eskaintzaren arteko erlazioa ematen duelako; hau da, kontsumituko den kopuruaren eta kontsumitzaile-kantitatearen artekoa; eta batezbestekoa hartzen badugu, nahiz eta halabeharrezko zirkunstantziak alde batera utzi, ezin hobekiago aldarrikatzen ditu gizartearen nahiak populazioarekiko; hau da, edozein izanda ere, gaur egungo populazioa doi-doi manten dadin, ezkontza bakoitzetik sortu behar den haur-kopurua, lanaren prezioa nahikoa izango da kopuru hori iraunarazteko, handiagoa edo txikiagoa, azken batean, langileek bizirauteko duten fondo errealaren araberakoa izango da, fondo hauen egoera egonkorra, aurrerakoia edo atzerakoia izanik ere. Bestalde, honela kontsideratu ordez, borondatez gehi edo gutxi daitekeen zerbait bezala hartuko dugu, gehienbat benetako bakearen eta zuzentasunaren menpe dagoen zerbait bezala. Bizirauteko gaien prezioak aurrera jotzen duenean, eskaria eskaintzarekiko handiegia dela adieraziko du, eta lana lehengo baldintza berdinetan ipintzeko, bere prezioa igo egiten dugu; hau da, eskaria gehitu egiten dugu, eta ondorioz harritu egiten gara bizirauteko gaien prezioak igotzen jarraitzen duelako. Kasu honetan, barometroko merkurioak ekaitza adierazi, eta eguraldi ona eman dezan barometroari presio gehigarria ezarri eta bortxatuko bagenu, gero euria egiten duenean harrituko bagina bezala da".
"Lanaren prezioak gizartearen populazioarekiko beharrizanak azaltzen ditu"; diru hori, populazioa mantentzeko nahikoa izango da, hain zuzen, garai horretan langileak mantentzeko behar diren fondoak izango dira. Zerga baino lehen, langilearen alokairuak populazioaren beharrizanak hornitzeko nahikoa baziren, zerga ezarri ondoren, ez dira eskaintza horretarako nahikoak izango, ez baititu fondo berdinak izango bere familian gastatzeko. Eskulana, beraz, eskariak jarraitzen duelako igo egingo da, eta prezioa igotzea izango da eskaintza ez geratzea lortzeko modu bakarra.
Guztiz normala da zerga ezartzen zaienean, kapela eta maltaren prezioa igotzea; igoera hori eman gabe eskariari erantzutea ezinezkoa izango litzatekeelako egiten dute gora. Gauza bera gertatzen da alokairuei zergak ezartzen zaizkienean, eskulanaren prezioa igo egiten baita; izan ere, honela ez bada, ezin izango da dagokion populazioa mantendu. Ez al du bada Buchanan jaunak hori bera onartzen, esaten duenean langileak oinarrizko ondasunak maila apalenean eskuratzeko adina jasoko balu, ez lukeela murrizketa gehigarririk jasango bere alokairuetan, zeren eta honelako baldintzetan ezin izan bailezake lanean jarrai? Demagun herrialde bateko egoerak langile txiroenak behartzen dituela, ez bakarrik beren arraza mantentzera, baita gehitzera ere; beren alokairuak egoera honen arabera moldatuko dira. Behar den moduan ugalduko al dira zerga bat ezarrita, zerga honek alokairuei zati bat kentzen badie, eta behar-beharrezkoa dutena besterik uzten ez bazaie?
Egia da zergatutako ondasunaren prezioa ez dela zerga horren proportzioan igoko, baldin eta ondasun honen eskaria erori eta kopurua ezin bada gutxitu. Diru metalikoa zirkulazio normalean balego, zerga bat ezarri ostean, bere balioa ez litzateke denbora luzerako zerga honen proportzioan igoko; zeren eta prezio garaiagoarekin eskaria gutxitu egingo bailitzateke, ez ordea bere kantitatea. Zalantzarik gabe, sarritan arrazoi berak alokairuen gain eragiten du: langile-kopurua ezin daiteke berehalakoan gehi edo murritz beraiek mantentzeko eratzen den fondoen proportzioan; baina suposatu dugun kasuan ez dago derrigorrezko lan-eskariaren murrizketarik; eta murrizketa hori ematen bada, ez dauka zergatik zergaren proportzioan gauzatu beharrik. Buchanan jaunak ahaztu egiten du gobernuak zerga honen bidez biltzen duen dirua langileak mantentzeko dela, nahiz eta ekoizkorrak ez izan, baina langileak azken finean. Alokairuak zergatzean lana igoko ez balitz, lana eskuratzeko lehia handitu egingo litzateke, zeren eta kapitalaren jabeek -honelako zergarik ordaindu beharko ez luketenak- lana enplegatzeko fondo berdinak izaten jarraituko bailukete; bien bitartean, zergak eskuratuko dituen gobernuak xede berdinerako fondo gehigarriak izango lituzke. Honela gobernua eta kapitalaren jabeak lehiakide bihurtuko lirateke, eta lehiaketa honen ondorioa lanaren prezioa igotzea izango da. Gizaki-kopuru berdina enplegatuko da, baina alokairu garaiagoak eskuratuko dituzte langile horiek.
Kapitalaren jabeen gaineko zerga bat-batean ezarri izan balitz, haiek langileak mantentzeko zeuzkaten fondoak, gobernuak xede berdinerako zeuzkan fondoak gehitu ziren proportzioan urrituta geratuko ziren, eta beraz, ez zen alokairuen igoerarik egongo. Nahiz eta eskari berdina egon, ez litzateke lehiaketa berdina egongo. Zerga kobratu ondoren, diru-kopuru hori gobernuak berehala beste estatu batera subsidio moduan esportatuko balu, eta beraz, fondo horiek atzerritar langileak, eta ez langile ingelesak -soldaduak, marinelak eta abar- mantentzeko erabiliko balira, eskulan-eskariak murrizketa izango luke eta alokairuak ezingo lirateke igo, zergatuak izan arren. Gauza bera emango litzateke, zerga merkantzia kontsumigarrien gain edota kapitalaren irabazien gain ipiniko balitz, edo diru-laguntza hori emateko fondoa beste edozein eratan erdietsi izan balitz: herrialdean eskulan gutxiago enplegatuko litzateke. Lehenengo kasuan alokairuak ezin daitezke igo; bigarrenean, alokairuek derrigorrez erori egin behar dute. Baina demagun alokairuen gaineko zergaren bidez eskuratzen dena, behin langileei kenduta, ugazabei dohainik ematen zaiela: langileak mantentzeko fondo-kopurua handitu egingo litzateke, baina horrek ez lituzke merkantziak edo eskulana gehituko. Haatik, lana enplegatzen dutenen arteko lehiaketa handitu egingo luke, eta zerga, azken finean, behar den moduan erasanda geratuko litzateke, ez bailukete ez ugazabek, ezta langileek ere galduko. Lehenak lanarengatik gehiago ordaindu beharko luke; bigarrenak eskuratuko lukeen alokairu gehigarria Ogasunari ordainduko lioke zerga moduan, eta gero ugazabarengana itzuliko litzateke. Bestalde, ez da ahaztu behar zergen bidez bildutako dirua, gehienetan, oso era kaskarrean gastatzen dela; diru horrek, azken finean, jendearen erosotasuna eta gozamena kaltetzen ditu, eta normalki kapitala gutxitu edo bere metaketa atzeratu besterik ez du egiten. Kapitala murrizten bada, langileak mantentzeko den fondo erreala ere urritu egiten da, eta beraz, eskulan-eskari erreala gutxitu egiten da. Haatik, alokairuen gaineko zergek, normalki, herrialdeko kapital erreala kaltetu egiten dute, eskulan-eskaria gutxitu, eta ondorioz, nahikoa ziurra da, nahiz eta derrigorrezkoa eta alokairuen gaineko zergaren ondorio berezia ez izan, alokairuak igo egingo liratekeen arren, igoera hori ez litzatekeela zehazki, zerga igo den kopuru berdinekoa izango.
Ikusi dugunez, Adam Smithek erabat onartu du alokairuen gaineko zerga baten ondorioa berauek igotzea izango litzatekeela, gutxienez zerga igo den kopuruan, eta, azken finean, nahiz eta berehala ez izan, lana enplegatzen duenak ordainduko omen luke. Honekin bat gatoz, baina ez ordea gaia tratatzeko moduarekin, ez baikara ados jartzen zerga honen azpiko eragiketari buruz.
"Alokairuen gaineko zerga zuzen batek", dio Adam Smithek, "nahiz eta langileak bere kontura ordaindu ahal izan, ezin liteke esan berak aurreratu duenik, baldin eta eskulan-eskaria eta hornigaien batezbesteko prezioa zerga ipini aurretik eta ondoren berdin mantentzen badira. Honelako kasuetan, zergaz gain, zertxobait gehixeago aurreratu beharko du langilea enplegatzen duen ugazabak. Azken ordainketa, kasu bakoitzean, hainbat pertsonaren gain eroriko da. Zergak eragin lezakeen alokairu-igoera ugazabak aurreratuko luke, eta honek, bere ondasunen prezioa finkatzen duenean, bere irabazietan kargatzeko eskubidea eta beharra izango luke. Honelako zergak herrialdeko eskulanean kausa lezakeen gorakada, nekazariak aurreratu beharko luke, eta honek lehengo langile-kopurua mantendu nahi izatekotan, kapital gehiago enplegatzera behartuta egongo litzateke. Kapital gehigarri hori berreskuratzeko, kapitalaren gaineko ohiko irabaziekin batera, proportzio handiagoa gorde beharrean egongo litzateke, edo gauza bera dena, lurraren ekoizpenaren zati handiagoaren prezioa, eta ondorioz, lurjabeari errenta gutxiago ordaindu beharko lioke. Honelakoetan, alokairu-igoera honen azken ordainketa lurjabeak jasan beharko luke, kapital gehigarri hori aurreratu duen nekazariaren irabazi gehigarriarekin batera. Nolanahi ere, eskulanaren alokairuen gaineko zerga zuzenak, epe luzean, honako bi ondorio hauek eragingo ditu: lurraren errenta gehiago urritzen da eta ekoiztutako ondasunen prezioa gehiago igo, alegia, zerga horren ordez diru-kopuru berdina eskuratzeko, zerga bat lurraren errentaren eta merkantzia kontsumigarrien artean banatuta ipini izan bagenu baino". III. bolumena, 337. orr. Pasarte honetan azaltzen denez, garbi geratzen da, nekazariek ordaintzen dituzten alokairu gehigarriak, azken batean lurjabeen gain eroriko direla, lurraren errenta apalagoa jasoko baitute; baina ugazabek ordaintzen dituzten alokairu gehigarriek, hauek ekoizten dituzten ondasunen prezioa igoaraziko dute, eta beraz, merkantzia hauen kontsumitzaileen gain eroriko dira.
Demagun orain gizarte bat lurjabe, ekoizle, nekazari eta langileek osatzen dutela; langileak zergarengatik konpentsatuak izango liratekeela onartzen dugu; baina zeinek ordaindutakoa? Nork ordainduko luke lurjabeen gain eroriko ez litzatekeen zatia? Ekoizleek ezingo lukete inolako zatirik ordaindu, zeren eta berauen merkantzien prezioak ordaintzen dituzten alokairu gehigarrien proportzioan igo beharko balu, zerga ezarri aurretik zeuden egoeran baino hobekiago egongo bailirateke orain. Ehungile, kapelagile, oinetakogile eta abar, bakoitza gai balitz beren ondasunen prezioa ehuneko 10 igoarazteko -ehuneko 10 hori alokairu gehigarriak konpentsatzeko dela suposatzen bada- eta Adam Smithek dioenez, "ekoizle hauek alokairu gehigarri horiek beren merkantzien prezioan irabazi batekin errekargatzeko eskubide eta beharra izango balute", besteen ondasunetatik lehen bezainbat kontsumitu ahal izango lukete, eta beraz, ez lukete zergarengatik ezer ordainduko. Ehungileak bere kapela eta oinetakoak garestiago ordainduko balitu, bere ehuna salduta gehiago eskuratuko luke; eta kapelagileak ehuna eta oinetakoak garestiago ordainduko balitu, gehiago eskuratuko luke ere bere kapelak saltzerakoan. Beraz, ekoiztutako merkantzia horiek guztiak lehen bezainbesteko onura atereaz erosiko lituzkete, eta era berean, laborearen prezioa ez litzateke igoko, nahiz eta hau Smith doktorearen ustea izan; beren erosketak egiterakoan diru-kopuru handiagoa jarri beharko dute, baina zerga honen ondorioz ez lirateke kaltetuak geratuko, profitaturik baizik.
Beraz, langile eta ekoizleek ez lukete honelako zergarik ordainduko; nekazariak errentaren beherakada batekin ere konpentsatuak baleude, lurjabeek zergaren zama osoa eraman ezezik, ekoizleen irabaziak ere gehiarazi egingo lituzkete. Horretarako, herrialde honetan kontsumitu beharko lirateke merkantzia guztiak, zeren eta honen gain ezarritako prezio gehigarria, lantegietako langileek ordaintzen duten jatorrizko zerga baino zertxobait gehixeago baita.
Dena den, ez zaigu ukatuko ehungilea, kapelagilea eta gainontzeko ekoizleak besteen ondasunen kontsumitzaile direnik; ez zaigu ere ukatuko langile guztiak direla xaboi, ehun, oinetako, kandela eta beste zenbait merkantziaren kontsumitzaile; ezinezkoa da, beraz, mota honetako zergen zama guztia, lurjabeen gain besterik ez erortzea.
Baina langileek zergaren zatia ordaintzen badute, eta gainera ekoiztutako merkantzien prezioak igotzen badira, alokairuek igo egin beharko dute; honela, zergak eta ekoiztutako oinarrizko ondasunen prezio-igoera konpentsatuko dira, prezio-igoera honek nekazal eskulanari eragiten dionez, errentaren beherakada eragingo baitu; eta industriako eskulanari dagokionean ere, ondasunen prezio-igoera kausatuko du. Ondasunen prezio-igoera honek, berriro ere, alokairuen gain eragingo du, eta akzioa eta erreakzioa, lehenbizi alokairuena ondasunen gain, eta gero ondasunena alokairuen gain, mugarik gabe hedatuko da. Teoria hau oinarritzen deneko argudioak zentzugabeko ondoriotara garamatza, eta horregatik, edonor ohar daiteke berehalakoan, printzipio honek ez duela nondik heldu.
Errenta eta oinarrizko ondasunen prezioa igotzeak kapitalaren irabazien gain eta lanaren alokairuen gain sortzen dituen ondorio guztiekin gertatzen den bezala, gizartearen bilakaera normalean eta ekoizpenak duen zailtasun hazkorrean, zergak eragindako alokairu-igoera batek ere ondorio berdinak sortuko ditu; eta beraz, zergak, langilearen gozamenak, ugazabarenak bezalaxe, murriztu egingo ditu; hau, diru-kopuru berdina jasotzen duen edozein zergarekin gertatzen da, azken finean langileak mantentzeko fondoa urritu besterik ez baita egiten.
Adam Smithen okerra, lehenbizi, nekazariak ordaintzen dituen zerga guztiak lurjabearen gain erortzen direla suposatzean datza, honen errentatik kendu egiten dela uste baitu. Gai honetaz jadanik luze aritu naiz eta uste dut irakurlearentzat garbi geratuko zela. Izan ere, errenta ordaintzen ez den lursailetan kapital ugari enplegatzen da, eta hain zuzen, kapital honetatik erdiesten diren emaitzak direnez lehengaien prezioa erregulatzen dutenak, errenta horretatik ezin daiteke ezer ken; ondorioz, alokairuen gaineko zergak ez dio nekazariari inolako konpentsaziorik emango, eta ematekotan, lehengaien prezioa igo delako izan beharko luke.
Zergek nekazaria desberdin zamatzen badute, honek lehengaien prezioa igo ahal izango du, honela beste jardueretan ari direnen parean jarriz; baina alokairuen gaineko zerga batek nekazari horri ez balio eragingo beste edozein jardueratakoari baino gehiago, orduan, ezin liteke lehengaien prezio altuagoarekin konpentsa; laborearen prezioa igoaraztea bultzatzen duen arrazoi berak, hau da, zergarengatik bere burua konpentsatzeak bultzatuko luke ehungilea ehunaren prezioa igotzera, hala nola oinetakogilea, kapelagilea eta abar, oinetakoena, kapelena eta abarrena.
Hauek guztiek beren ondasunen prezioa igo badezakete, harik eta zerga hori irabaziekin konpentsatu arte: denak bata besteen merkantzien kontsumitzaile direnez, begi-bistakoa da zerga hori, azken finean, ezingo litzatekeela inoiz ordaindu; nor izango litzateke bere ordaintzailea, guztiek konpentsatzen badute beren ordainketa?
Espero dut, beraz, frogatu izana edozein zergaren eragina alokairuak igotzea bada, horren ondorioz irabaziak murriztuko direla, eta beraz, alokairuen gaineko zerga, benetan, irabazien gaineko zerga dela.
Lan eta kapitalaren ekoizkina alokairu eta irabazien artean banatzen dela ziurtatzen duen printzipioa -azaltzen saiatu naizena- niretzat arras egiazkoa da, berehala ematen diren ondorioak salbu, eta horrek pentsarazten dit, garrantzi handirik ez duela zergak kapitalaren irabaziei edo alokairuen gain ezartzeak. Kapitalaren irabaziak zergatzen badira, ziurrenik, langileak mantentzeko fondoen hazkunde-tasa aldatu egingo litzateke, eta alokairuek fondo horiekiko proportzioa galduko lukete, altuegiak izateagatik. Alokairuak zergatuko balira, langileari ordaindutako kopuruak ere fondoarekiko proportziorik ez luke izango, apalegia izango bailitzateke. Kasu batean diruzko alokairuak erortzen direlako eta bestean igotzeagatik, irabazi eta alokairuen arteko oreka naturala berreskuratuko litzateke. Alokairuen gaineko zerga, beraz, ez da lurjabearen gain erortzen, baizik eta kapitalaren irabazien gain: "Ekoizleari ez dio eskubiderik, ez obligaziorik ematen, zerga hori bere merkantzien prezioan irabazien bidez sartzeko", zeren eta hau ez baita beren prezioa handitzeko gai izango, eta beraz, zerga guztia berak ordaindu beharko du, inolako konpentsaziorik gabe gainera1.
Alokairuen gaineko zergaren ondorioa nik azaldu dudana bada, begi-bistakoa da Smith doktoreak egiten dien zentsura ez dela bidezkoa. Izan ere, zerga hauei buruzko ohar hau egiten du: "Zerga hauek eta antzeko beste batzuek lanaren prezioa igoaraztean, Holandako industria gehiena lur jota utzi omen dute. Antzeko zergak, nahiz hain zamatsuak ez izan, Milanaldean, Genevako estatuan, Modenako dukerrian, Parma, Plazentzia eta Guastallako dukerrietan indarrean daude, baita elizaren estatuetan ere. Ospe handiko frantziar autore batek bere estatuko finantzak erreformatzea proposatu du, eta indarren dauden zerga batzuen ordez, hondagarriena den hau ezarri nahi du. Ez dago gauza hain zentzugabekorik, -dio Zizeronek-, nahiz batzuetan zenbait filosofok ez onartu". Beste pasarte batean honela dio: "Oinarrizko ondasunen gaineko zergek lanaren alokairuak igo egiten dituztenez, derrigorrez, merkantzia guztien prezioak igoarazten dituzte, eta beraz, beren salmenta eta kontsumoa gutxitu". Hauek ez lukete egiten zaien zentsura jaso beharko, nahiz Smith doktorearen printzipioa zuzena izan, eta honelako zergek ekoiztutako merkantzia guztien prezioak igoarazi; zeren eta honelako ondorioa behin-behinekoa izango bailitzateke eta ez bailuke kanpo-merkataritzan desabantailarik sortuko. Edozein arrazoik ekoiztutako merkantzia gutxi batzuen prezioa igoaraziko balu, beren esportazioa urritu edo eragotziko luke; baina arrazoi berak merkantzia guztien gain eragingo balu, ondorio guztiz nominala izango litzateke eta ez luke bere balio erlatiboaren gain eragingo, ezta ere trukezko merkataritza burutzeko gogoa gutxituko, trukezko hau, azken finean, merkataritza oro baita, kanpokoa zein barnekoa.
Jadanik frogatzen saiatu naiz edozein arrazoi dela eta merkantzia guztien prezioak igotzeak eta diruaren balioa erortzeak antzeko ondorioak dituztela. Diruaren balioa erortzen bada, merkantzia guztien prezioak igo egiten dira; eta ondorio hori herrialde batera mugatzen bada, bere kanpo-merkataritzari eragingo dio, zerga orokor bat ezarri ondoren merkantzia guztien prezioa igo bailitzan izango baita; eta beraz, herrialde batera mugatutako diruaren balio apalaren ondorioak aztertzen baditugu, herrialde batera mugatutako merkantzien prezio altuaren ondorioak aztertzen arituko gara ere. Adam Smith guztiz oharturik zegoen kasu bi hauen arteko antzekotasunaz, eta behin eta berriz sostengatzen zuen diruaren edo, berak zioenez, zilarraren balio apala Espainian, kanpora eramatea galaraztearen ondorioz, erabat kaltegarria izan omen zela Espainiako industria eta kanpo-merkataritzarentzat. "Baina egoera zein herrialde berezi baten erakunde politikoen ondoriozko zilarraren baliogaltzea, herrialde honetan bakarrik gertatzen da, eta ondorio handiko gaia da, inor aberastu ordez, txirotu besterik ez baitu egiten. Merkantzia guztien diruzko prezio-igoera arras berezia da herrialde honetan, eta egoera honek, hein handi edo txikiagoan, bertako industria adoregabetu egiten du; horregatik, beste herrialdeei erraztu egiten die zilar-kopuru txikiagoren truke ia era guztietako ondasunak herrialde horretara eroatea, bertako beharginek hain zilar gutxiren truke ezin ditzaketenean egin, eta beraz, beren prezioaren azpitik saldu behar dituzte, ez bakarrik kanpoan, baita barne-merkatuan ere". II. Bolumena, 278. orr.
Herrialde bateko zilarraren balio apalaren eragozpen bat, nire ustez bakarra gainera, behartutako ugaritasunaren ondorioz datorrena da, Smith doktoreak trebezia handiz azaldu digun bezala. Urre eta zilarretan merkataritza librea balitz, urrea eta zilarra ez lirateke ezeren truke joango kanpora, bai ordea balio berdineko ondasun baten edo bestearen truke. Pertsona nagiek -kontsumitzen dutenaren ordez ezer ekoizten ez dutenak-, kontsumituko dituzten ondasunak ez dira guztiak gai garestiak eta luxuzkoak izango. Pertsona nagi horien aberastasun erreala eta errenta gehituko ez direnez urre eta zilarraren aparteko esportazio hau dela eta, beren kontsumoa ere ez litzateke gehituko. Ondasun hauetatik gehienak edo hauen kopuru handia, pertsona langileak enplegatzeko eta mantentzeko materialak, erremintak eta hornigaiak izango dira; izan ere, pertsona hauek kontsumitutako horien balio guztia berrekoiztuko lukete, irabaziarekin gainera. Gizarteko kapital geldiaren zati bat, honela, kapital aktibo bihurtuko litzateke eta lehen enplegatzen zena baino lan gehiago ipiniko luke mugimenduan".
Merkantzien prezioak igotzen direnean metal bitxien merkataritza librea onesten ez delako, bai zerga bat ezartzeagatik, baita metal bitxi horiek herrialdean sartzeagatik ere, gizarteko kapital geldia jardueran ipintzea eragozten da -lan gehiago enplegatzea eragozten da-. Baina hau da oker guztia, besterik ez, eta oker hori ez da inoiz iritsiko zilarraren esportazioa onartu edo baimendu egiten duen herrialdera.
Herrialdeen arteko ganbioa parean mantentzen da guztiek beren merkantziak zirkulatzeko behar duten diru-kantitate zehatza dutenean, gauza guztien egoera kontuan hartuta. Metal bitxien merkataritza guztiz librea balitz eta dirua inolako gasturik gabe esportatu ahal izango balitz, ganbioak herrialde guztietan parean egon litezke. Metal bitxien merkataritza guztiz librea balitz -berauek zirkulazioan orokorki erabiliko balira, nahiz eta beren garraioarengatik gastuak ordaindu behar izan- kasu honetan ere ganbioa ezin liteke inoiz garraio-gastu honen neurrian baino gehiago desbidera. Uste dut printzipio hauek guztiok onesten ditugula gaur egun. Herrialde batek diru metalikoan ganbiagaitza den diru-papera erabiltzen badu, eta beraz, estandar finkoren batek erregulatzen ez badu, herrialde horretako ganbioak beren parekotasunetik desbidera litezke; desbideraketa honen proportzioa, bestalde, merkataritza orokorrean esleitu beharko litzatekeen kopuruaren gainetik biderka liteke, diruzko merkataritza librea bailitzan, eta metal bitxiak erabiliko bailiran diru gisa zein diru patroi gisa.
Merkataritza orokorreko eragiketak direla eta, Ingalaterrak jaso beharko lukeen zatia urre-pisu eta -fintasun jakineko 10 milioi libera esterlin balira, eta 10 milioi paper liberaren ordez ipini baziren, aldaketa honek ez lioke ganbioari inola ere eragingo; baina diru-papera jaulkitzeko ahalmena behar dena baino gehiago erabilita, 11 milioi libera ipini badira zirkulazioan, Ingalaterrak ganbioan ehuneko 9 galduko luke; 12 milioi erabiliko balira, ganbio hori ehuneko 16 eroriko litzateke; eta 20 milioi libera balira, ganbioan ehuneko 20 galduko luke Ingalaterrak. Eta efektu hau sortzeko ez da beharrezkoa diru-papera erabiltzea: edozein arrazoi dela eta, zirkulazioan merkataritza libreak behar duena baino libera-kopuru handiagoari eusten bazaio, eta diru zein diru-patroi gisa pisu eta fintasun jakineko metal bitxiak erabili badira, ondorio berdinak sortuko lituzke. Demagun dirua urratua izan dela, eta beraz, legezko libera batek eduki behar lukeen urre- edo zilar-kantitatera ez dela iristen; hala balitz, urratzeke daudenean zirkulatuko luketenak baino libera gehiago beharko dira. Libera bakoitzetik hamarren bat kenduko balitz, hauetako 11 milioi erabil litezke 10 milioiren ordez; bi hamarren kentzen bazaizkio 12 milioi enplega litezke; eta erdia kentzen bazaio, 20 milioi ez lirateke sobera egongo. 10 milioiren ordez azken kopuru hau enplegatuko balitz, Ingalaterran merkantzia bakoitzaren prezioa bikoiztu egingo litzateke lehengoarekin erkaturik, eta ganbioan Ingalaterrak ehuneko 50 galduko luke; baina honek ez luke kanpo-merkataritzan kalterik sortuko eta ez luke ere merkantzien ekoizpena motelduko. Adibidez, Ingalaterran ehuna 20£tik 40£ra igoko balitz, behin igoera hori emanda, lehen bezain erraz esportatuko genuke, zeren eta atzerritar erosleari ganbioan ehuneko 50 konpentsazio moduan emango bailitzaioke; beraz, bere 20£rekin 40£ko zorra ordaintzeko txekea eros lezake Ingalaterran. Era berean, bere herrialdean 20£ kostatzen den merkantzia esportatzen badu, eta Ingalaterran 40£n saltzen badu, berak bakarrik 20£ eskuratuko lituzke, zeren eta Ingalaterrako 40£rekin atzerrian 20£ko txekea besterik ez bailuke erosiko. Ondorioak berdinak izango lirateke negoziotarako 10 milioi nahikoak izan eta, edozein arrazoi dela medio, Ingalaterra zirkulazioan 20 milioi ipintzera behartuta egongo balitz. Metal preziatuak esportatzea galarazten duen zentzugabeko legea indarrean jarri badaiteke, eta galarazpen honen ondorioa, 10 milioiren ordez zirkulaziora 11 milioi urrezko libera jaurtitzea bada, Diruaren Etxean egin berriak, Ingalaterrak ganbioan ehuneko 9 galduko luke; 12 milioi badira, orduan, ehuneko 16; eta 20 milioi badira, ehuneko 50 galduko luke Ingalaterrak. Baina honek ez luke Ingalaterrako industriagintza motelaraziko; bertako merkantziak prezio garaian salduko balira, berdin-berdin gertatuko litzateke atzerriko merkantziekin; prezio garaiek edo apalek ez lukete atzerriko esportatzaile eta inportatzaileentzat garrantzirik izango; alde batetik, hauek behartuta egongo lirateke konpentsazio bat emateko merkantziak prezio garaian saltzen direnean, eta konpentsazio berdina jasoko luke Ingalaterran prezio garaian erosteko behartuta dagoenean. Herrialdeak izan dezakeen desabantaila bakarra, debeku-legeak direla eta, zirkulazioan egokiak ez diren baino urre eta zilar gehiago baleude, kapitalaren zati bat era ez-ekoizkorrean enplegatzea litzateke. Diru-eran, kapital hau ekoizkorra da, baina etekinik gabe; diru hori ganbiatuko litzatekeen material-, makineri eta elikagai-eran aitzitik, etekinak sortuko lituzke eta estatuko aberastasun eta baliabideak handituko lituzke. Haatik, uste dut nahiko argi frogaturik utzi dudala zerga batek sorrarazitako metal bitxien balio erlatiboaren beherakadak, edo beste hitz batzuetan, merkantzien prezio altu orokorrak, ez lukeela estatuko ekonomia kaltetuko, zeren eta metalen zati bat esportatu egingo bailitzateke, eta honek beronen balio erlatiboa igoaraziko luke, gero, berriro, merkantzien prezioak jaits daitezen. Are gehiago, metal hauek esportatuko ez balira, debeku-legea dela eta herrialdean gerarazi badaitezke, ganbioaren gaineko ondorioak orekatu egingo lituzke prezio garai horiek sortarazitako ondorioak. Beraz, oinarrizko ondasunen eta alokairuen gaineko zergek, ez lituzkete igoaraziko lana enplegatu deneko merkantzia guztien prezioak, eta horregatik ezin daitezke gaitzets; horrez gain, nahiz Adam Smithek emandako iritzia zuzena izan eta haien ondorioa ondo azterturik egon, hala ere, ez lirateke kaltegarriak izango. Arrazoi horregatik ez lirateke beste edozein zerga baino zalantzagarriagoak izango.
Lurjabeak, gehienez ere, zerga ordaintzetik libre geratuko lirateke; baina lorazaina, zerbitzaria eta abar, zuzenean enplegatzen dituztenez eta beren errentak jarduera horietan gastatzen dituztenez, nolabait ere zergari atxikirik geratuko lirateke.
Zalantzarik gabe, egia da "luxuzko zergek ez dutela eraginik gainontzeko merkantzien prezioa igoarazteko, zergatutako merkantziena alde batera utzita"; baina ez da egia, "oinarrizko ondasunen gaineko zergek, lanaren alokairuak igoarazi egiten dituztenik eta, derrigorrez, merkantzia guztien prezioak igoaraziko dituztenik". Egia da "luxuzko zergek, azken finean, zergatuta dauden ondasun hauen kontsumitzaileek ordaintzen dituztela, inolako konpentsaziorik gabe gainera. Hauek era guztietako sarreren gain, lanaren alokairuen gain, kapitalaren irabazien gain eta lurraren errentaren gain eroriko dira". Baina ez da egia "oinarrizko ondasunen gaineko zergak, langile txiroen gain eragina dutenez, azken batean lurjabeek ordainduko dituztenik, partzialki bederen, beren lurren errenta murrizturik, eta partzialki, kontsumitzaile aberatsak, lurjabe gisa edo beste nolanahi ere, fabrikatutako ondasunen prezioa aurreratzen dutenean"; zeren eta zerga hauek langile txiroen gain eragina dutenez, ia zerga guztiak kapitalaren irabaziak apalduta ordainduko baitira, eta beroien zati txiki bat langileek ordainduko dute, eskulan-eskaria urritu egingo baita, eta hau da, hain zuzen, edozein zergak sortarazten duen ondorioa.
Smith doktoreak ikuspuntu okerra erabili du eta horrek ondorio erratura eraman du honakoa esatean: "Klase ertainek eta goikoek, beren interesak ondo ulertzen badituzte, beti, oinarrizko ondasunen gaineko zerga guztien aurka egon behar dute, baita lanaren alokairuen gaineko zerga zuzenen aurka ere". Ondorio honetara bere burutazio honetatik heltzen da: "Bi zergen azken ordainketa bi klase horien gain erortzen da, eta beti gainkarga kontsideragarria dauka. Batez ere lurjabeen gain erortzen dira biak2 gogorki, ordaintze-ahalmena bikoizten baitute; batetik lurjabe bezala errenta urritzen zaielako, eta bestetik kontsumitzaile aberats bezala beren gastuak gehitzen direlako. Sir Matthew Deckeren oharrak adierazten du zenbait zerga prezio baten gain lau edo bost bider errepikatu eta metatu egiten direla, eta hau hala gertatzen da zerga horiek oinarrizko ondasunen gain ezartzen direnean. Adibidez, larruaren prezioan ez da bakarrik zure oinetakoen larruaren gaineko zerga ordainduko, baita oinetakogile eta larruontzaileei dagokiena ere. Oinetako horiek egiten enplegatzen diren langileek kontsumitzen dituzten gatz, xaboi eta kandelen gaineko zerga ere ordaindu beharko duzu, eta oinetakogile eta larruontzaileentzat lana egiterakoan xaboi-, gatz- eta kandela-ekoizleek larruarengatik ordaintzen duten zergaren zati bat ere ordaintzen duzu".
Orain Adam Smithek gatzagileak, larruontzaileak, xaboigileak eta kandelagileak larru, gatz, xaboi eta kandelen gaineko zergaz profitatuko direnik mantentzen ez duenez, eta Ogasunak ezarritako zerga baino gehiago ez duela eskuratuko egia denez, ezin daiteke zergadunek gehiago ordain dezaketenik pentsa, edozein izanda ere ezarriko zaien zerga. Kontsumitzaile aberatsek kontsumitzaile txiroen ordez ordain dezakete, eta benetan honela egingo dute, baina hauek ez dute ordainduko zerga-kopuru oro baino gehiago; eta ez dago gauzen izaeran "zerga lau edo bost bider errepikatu eta metatu behar izatea".
Zerga-sistema bat akasduna izan daiteke; gerta daiteke estatuaren kutxetara heltzen dena baino gehiago kobratzea herritarrei, prezioen gain duen efektuaren eraginez, zergak ezartzeko modu bereziak hauez profitatzen direnek jasotzen dituztelako. Zerga hauek kaltegarriak dira eta ez lirateke adoretu beharko, zeren eta printzipio bezala har baitaiteke, zergen eragina zuzena denean, Smith doktorearen lehenengo maximoarekin bat datozela, eta beraz, jendearen patriketatik ateratzen den dirua eta altxor publikora sartzen denaren arteko diferentziak ahal den txikiena izan behar duela. Say jaunak dioenez, "beste batzuek finantz planak eskaintzen dituzte eta bitartekoak proposatzen dituzte erregearen kutxak bete daitezen, bere menpekoei kargarik egin gabe. Baina finantz planak ez baldin badu merkatal enpresaren izaera hartzen, beste nolanahi izanda ere, ezin diezaioke gobernuari, gizabanakoengandik edo gobernuarengandik jasotzen dena baino gehiago eman. Ezin daiteke hutsetik ezer atera makilatxo miragarria erabilita. Edozein izanda ere eragiketak har dezakeen bidea, edozein izanda ere balioak har dezakeen itxura, edozein izanda ere egin dezakegun itxuraldaketa, balioa eduki ahal izateko guk sortu behar dugu, edo bestela beste batzuei kendu. Finantz planik hoberena gutxi gastatzean datza eta zerga hoberena, guztien artean txikiena dena da".
Smith jaunak zuzenki eta, nire ustez, uniformeki defenditzen du langile-klaseek ezin ditzaketela materialki estatuaren gastuak ordain. Oinarrizko ondasunen gaineko zerga bat, edo alokairuen gainekoa, txiroengandik aberatsengana transferituko da; beraz, Smith doktorearen esanahia hauxe da: "Zenbait zerga, kasu batzuetan, lau edo bost bider errepikatu eta metatu egiten dira zenbait ondasunen preziotan"; eta xede hori bakarrik burutzen da, hau da, zerga, txiroengandik aberatsengana transferitzen da, eta horregatik ezin gaitzets daitezke.
Demagun kontsumitzaile aberats batek ordaindu behar lukeen zerga-zati zuzena 100£ dela, eta zuzenean ordainduko lukeela zerga hori sarreren gain, ardoaren gain, edo beste edozein luxuzko ondasunen gain balego; hala balitz, ez luke inolako kalterik izango, oinarrizko ondasunak zergatu direla eta, ondasun horiek berak eta bere familiak kontsumitzean 25£ ordaindu beharko balitu; baina zerga hau hiru bider errepikatu beharko da, beste merkantziengatik prezio gehigarria ordaindu behar delako, langileak edo hauen ugazabak ordaintzeko ezarritako zergak aurreratu dituztelako. Kasu honetan ere arrazonamendua ez da erabatekoa; gobernuak behar duena baino gehiago ez bada ordaintzen, zer nolako garrantzia izan dezake aberats batentzat berak zerga zuzenean ordaintzeak, erosten dituen luxuzko ondasunen prezio gehigarrien bidez, edo zeharka ordaintzeak, kontsumitzen dituen oinarrizko ondasun eta beste merkantzien prezio gehigarrien bidez? Hiritarrek gobernuak jasotzen duena baino gehiago ordaintzen ez badute, kontsumitzaile aberatsak bakarrik berari dagokion zatia ordainduko du; hori baino gehiago ordaintzen bada, Adam Smithek nork eskuratuko duen esan behar zuen; baina bere argudioak erroreetan oinarritzen dira, merkantzien prezioak ez bailirateke honelako zergekin igoko.
Ez zait iruditzen Say jauna aipatu printzipio argi honetara erabat atxikitu denik, nahiz eta printzipio hau bere lan nagusitik atera dudan, zeren eta hurrengo orrialdean, zergez mintzatzen denean, honela baitio: "Urrunegi eramaten denean, ondorio kaltegarria sortzen du, zergaburuari bere aberastasunetik zati bat kentzen zaiolako, estatua aberats dadin. Hau da, hain zuzen, ekoizkorra izan ala ez, gizaki guztien kontsumitzeko ahalmena kontuan hartuta uler dezakeguna, azken batean, kontsumitzeko ahalmen hori bere sarrerek mugatuko baitute. Gizaki hori ezin daiteke bere sarrerak murriztera bortxatu bere kontsumoa proportzionalki gutxitzera behartzeke. Horren ondorioz orain arte kontsumitzen zituen ondasun horien eskari-murrizketa sortzen da, ondasunak ez baititu lehen bezala kontsumitzen, eta zerga ezarri zaien ondasunen kontsumoa gehitzen da batez ere. Eskari-murrizketa horretatik ekoizpen-murrizketa dator, eta ondorioz, merkantzia zergagarriena. Zergaburuak, beraz, bere gozamenen zati bat galduko du; ekoizleak irabazien zatia; eta altxor publikoak bere sarreren zatia".
Say jaunak Frantziako iraultza aurreko gatzaren gaineko zerga jarri digu adibidetzat: berak dioenez, gatzaren ekoizpena erdira erori omen zen. Baina gatz gutxiago kontsumitzen bazen, kapital gutxiago enplegatzen zen hori ekoizteko; eta beraz, nahiz eta ekoizleak gatzaren ekoizpenean irabazi apalagoak lortu, gehiago erdietsiko zituen beste gauza batzuen ekoizpenean. Zerga batek, nahiz zamatsua izan, errentaren gain erortzen bada, eta ez kapitalaren gain, ez du eskaria murrizten, bere izaera bakarrik aldatzen du. Zerga honek, bestalde, gobernua kontsumi dezan gaitzen du, herrialdeko lur eta lanaren ekoizpenetik zergak ordaintzen dituzten gizabanakoek lehen kontsumitzen zuten adina; eta zerga hau nahikoa kaltegarria da gehiago errekargatu gabe ere. Nire urteko sarrerak 1.000£ badira, eta urteko zerga gisa 100£ ordaindu behar baditut, lehen kontsumitzen nituen ondasunen bederatzi hamarren eskatu ahal izango ditut; baina gobernua gaitzen dut geratzen den beste hamarrena eska dezan. Zergatutako merkantzia laborea bada, ez da beharrezkoa labore horretatik egiten dudan eskaera murriztea, zeren eta nik nahiago izan baitezaket labore horrengatik urtean 100£ gehiago ordaintzea, eta proportzio horretan nire ardo-, altzari-eskaria gutxitzea, edota beste edozein luxuzko merkantziarena3. Ondorioz, kapital gutxiago enplegatuko da ardoaren industrian edo zurgintzan, baina gehiago enplegatuko da gobernuak zerga ezarri duen merkantzia ekoizten den industrian.
Say jaunak dio Turgot jaunak Pariseko arrain-merkatuko eskubideak (les droits d’entrée et de halle sur la marée) ehuneko 50ean jaitsi zituenean, ez zela beren ekoizpen-kopurua gutxitu, eta ondorioz, arrainaren kontsumoak bikoiztu behar izan zuela. Say jaunak hortik ondorioztatzen du arrantzale eta industria horretan jarduten dutenen irabaziek ere bikoiztu behar dutela, eta herrialdeko sarrerek gehitu behar dutela, irabaziak gehitu diren heinean; metaketari bultzada ematen zaio eta estatuaren baliabideek ere gehitu behar dute4.
Zergaren aldaketa agindu zuen politika kritikan ipintzeke, honek metaketa zerbait sustatzen duenari buruzko zalantzak ditut. Arrain-kontsumoa handiagoa delako, arrantzale eta jarduera honetan ari direnen irabaziak bikoiztuko balira, kapitala eta lana beste jardueretatik erretiratu eta industria honetan enplegatuko lirateke. Baina jarduera haietan kapitalak eta lanak irabaziak ematen zituzten, eta erretiratu ondoren irabaziak emateari utzi zioten. Herrialdearen metatzeko trebetasuna handitzeko modu bakarra, kapital berria enplegatzen zen negozioan lortzen ziren irabazien eta erretiratu zen jardueran erdiesten zirenen arteko diferentziaren araberakoa zen.
Zergak errentatik edo kapitaletik kendu badira ere, estatuko merkantzia zergagarriak urritzen dira. Nik ardoa erosten 100£ gutxiago gastatzen badut eta horren bidez gobernua gaitzen badut nire 100£ren gastua egin dezan, horren ondorioz 100£ balioko merkantziek zergagarri izateari utziko diote. Herrialde bateko gizabanakoen errenta 10 milioikoa bada, hauek erdiets dezaketen ondasunen balioa 10 milioikoa izango da eta gutxienez neurri honetan izango dira ondasun horiek zergagarri. Horietako batzuk zergatuz milioi bat gobernuarentzat transferitzen bada, bere errenta, oraindik eta nominalki, 10 milioikoa izango da, baina merkantzia zergagarrien balioa bederatzi milioikoa izango da. Nolanahi ere, azken buruan zerga ezartzen zaion pertsonaren gozamenak gutxitu egiten dira, eta inola ere ezin daitezke ondorio horiek oreka, baldin eta errenta berriak metatzen ez badira.
Zerga bat ezin daiteke hain berdinki aplika, ondasun guztien balioaren gaineko bere eragina proportzio berdinekoa izan dadin, eta aldi berean beren arteko balio erlatiboa berdina izaten jarraitu. Sarritan zergak zeharkako eragina izaten du, nahiz eta legegilearen nahia honelakoa ez izan. Jadanik ikusi dugu laborearen gain eta lehengaien gain zerga zuzen batek duen eragina, alegia, dirua ere herrialde horretan ekoizten bada, merkantzia guztien prezioa igotzea da, merkantzia horien osaketan lehengai horiek sartzen diren proportzioan, eta honela horien artean zegoen erlazio naturala suntsitu egiten da. Beste zeharkako ondorioa alokairuak igotzea eta irabazi-tasa jaistea da; lan honen beste alderdi batean ikusi dugu ere, alokairuen igoera eta irabazien beherakadaren ondorioa, merkantzia horien diruzko prezioak erorraraztea dela, merkantzia horien ekoizpena, hein handi batean, kapital finko gehiago enplegatuta lortzen bada behintzat.
Jakina da merkantzia bat zergatzen denean ezin daitekeela lehengo irabazpide berekin esporta; sarritan esportazioa saritu, eta inportazio-eskubideak ezartzen dira. Sari eta eskubide hauek merkantzia horien gain jartzeaz aparte, zeharka eragin dezaketen merkantzia guztien gain ere zuhurki ezartzen badira, ez da inolako gora-beherarik izango metal bitxien balioan. Zergatutako merkantzia bat, zerga hori ezarri baino lehenago egiten genuen erraztasunez esportatzea lortuko bagenu, eta inportatzeko erraztasun berezirik ez bagenu, metal bitxiak ez lirateke lehen baino gehiago sartuko merkantzia esportagarrien zerrendan.
Zergatzeko egokien diren merkantzia guztien artean Natura eta Artearen laguntza bereziarekin ekoizten direnak dira. Atzerriko herrialdeei dagokienez, honelako merkantzien prezioa ez du beren ekoizpenean enplegatzen den lan-kantitateak erregulatzen, baizik eta nahikeria, gustua eta erosleen ahalmenaren araberakoa da. Ingalaterrak beste herrialdeek baino eztainu-meategi ekoizkorragoak balitu, edota makineria zein erregai hobeak dituela eta, algodoizko ondasunak ekoizteko erraztasunak balitu, hala ere, Ingalaterran eztainu eta algodoizko ondasunen prezioak, merkantzia horiek ekoizteko enplegatzen den lan- eta kapital-kantitate konparatiboak erregulatuko lituzke; eta geure merkatarien lehiak oso gutxi garestituko lituzke atzerritar kontsumitzailearentzat. Merkantzia horien ekoizpenean dugun abantaila hain erabakiorra izan liteke ziurrenik kanpo-merkatuetan prezio gehigarri handia eraman lezaketela beren kontsumoa materialki gutxitzeke. Prezio hau ezingo zuten inoiz lortu, Ingalaterran lehiaketa librea zen bitartean, esportazioaren gaineko zerga ezarriaz salbu. Honelako zerga bat kanpo-kontsumitzaileen gain eroriko litzateke guztiz, eta Ingalaterrako gobernuaren gastuen zati bat beste herrialdeetako lur eta lanaren gaineko zergetatik aterako litzateke. Tearen gaineko zerga, zein Ingalaterrako herritarrek ordaintzen duten, Ingalaterrako gobernuaren gastuak egiten laguntzeko da, baina Txinak esportatzen duen tearen gainean ezarriko balitz, Txinako gobernuaren gastuak ordaintzeko izan liteke.
Luxuzko ondasunen gaineko zergek zenbait abantaila dute oinarrizko ondasunen gaineko zergekiko. Lehenengoak gehienetan errentatik ordaintzen dira, eta beraz, ez dute herrialdeko kapital ekoizkorra gutxitzen. Izan ere, ardoa asko igoko balitz prezioa zergatzearen ondorioz, jende askok nahiago luke edari honen gozamenei utzi, ardoa erosi ahal izateko bere kapitalean murrizketa garrantzitsu bat egin baino. Zerga horiek prezioarekin guztiz bat datoz, eta zergaburua ia ez da ohartzen zerga ordaintzen ari denaz. Baina badituzte beren desabantailak. Lehenik, ez dira inoiz kapitalaren gain erortzen, eta batzuetan egokia izango litzateke, kapitalak ere, eskakizun publikoak betetzeko ekarpenak egingo balitu; eta bigarrenik, ez dago zergaren kopuruari buruzko ziurtasunik, gerta baitaiteke sarreretara ere ez iristea. Gizaki batek aurreztu nahi badu, ardoaren gaineko zerga ordaintzetik at geratuko da beronen kontsumoa bertan behera utzi duelako. Herrialdeko sarrerak murrizgaitzak izan daitezke eta hala ere, baliteke estatuak ezin izatea zergaren bidez shilling bakarra bildu.
Ohiturak gogoko egin dituen gauzak nekez arbuiatuko dira, eta beraz, kontsumitzen jarraituko dira, nahiz eta zerga astuna eduki; baina honek bere mugak ditu eta eguneroko esperientziak frogatzen du zerga astunaren gehikuntzak, sarritan, ekoizpena murrizten duela. Gizaki batek ardo-kantitate berdina edaten jarraituko du, nahiz eta ardo botila bakoitzaren prezioa hiru shilling igo, baina lau shilling gehiago ordaindu baino, edateari utziko dio. Beste bat prest egongo da lau shilling gehiago ordaintzeko, nahiz eta ez onartu bost shilling ordaintzea. Gauza bera esan daiteke luxuzko ondasunen gaineko gainontzeko zergei buruz: pertsona ugarik 5£ ordainduko lituzkete zaldiak eskaintzen dituen gozamenengatik, baina ez lituzkete ez 10£, ezta ere 20£ ordainduko. Hori ez da ordea, diru gehiago ordaindu ezin dutelako; ez diote horregatik ardo-kontsumoari edota zaldi-erabilpenari uzten, gehiago ordaindu nahi ez dutelako baizik. Gizaki guztiek dute beren buruan beren gozamenak baloratzeko neurria, baina neurri hori giza izaera bezain aldakorra da. Herrialde baten finantz egoera erabat artifiziala bihurtzen denean, nazio-zor handia metatzeko politika burutu, eta ondorioz, bertako hiritarrei zerga astunak ezarri zaizkielako, zergak altxatzeko era horren eraginez, herrialde hori deserosotasun handien arriskuen aurrean egongo da. Luxuzko ondasun guztiak zergatu ondoren, zaldiak, luxuzko gurdiak, ardoa, zerbitzariak eta aberatsentzat zergagarri diren gozamen guztiak zergapean ezarri ondoren, ministraria zerga zuzen gehiago ezartzera bultzaturik egongo da; zerga hauek sarrera eta jabetzaren gainekoak izango dira eta Say jaunaren urrezko esaldi nagusia ahaztu egingo dugu, hain zuzen, "finantz plan guztietatik hoberena gutxi gastatzea dela, eta zerga guztietatik hoberena, kopuru txikiena suposatzen duena dela".