Hiztegi Hirukoitza/U

Wikitekatik

DE LA LETRA
U

UB.

Berrim chit

ugari , ioria.
Lat.Uberrimus.
Ubi, adverb non,
nun. Lat. Ubi.
Ubicacion, non-
zea , nunt zea,
Lat. Ubicatio.
.
ve e e .
cari.

Ubicado , nontua. Lat. Ubicatus.

Ubio , lo miſmo que yugo , veaſe.

Ubiquidad, nonaitá. Lat. Ubiquitas.

Ubre , errapea. Lat. Uber , ris , ſumen,

nis.

Ubrera , llaga en la boca de los niñios,

por el mamar demaſiado , y el calor de
la leche , aomiña. Lat. Aphta , æ.

Ucè , lo miſmo que vueſamerced.

Ucencia , lo miſmo que vuecelencia.

Ufanamente , ufanoró. veaſe vanamente,

ſoverbiamente , &c. Lat. Arrogantèr.

Ufanarſe , tiene origen Baſcongado , ufa-

notu , veaſe engreirſe , enſoverbecer-
ſe. Lat. Arrogantèr ſe gerere.

Ufanero , antiquado ufano; ufaneza ,

ufania.

Ufania , es voz Baſcongada, ufania, y ſe

compone de ufa , y noa : ufa por ono-
matopeya dicen los que eſtan, y cami-
nan muy alegres , y arrogantes , noa
ſignifica voi , anlo , camino , y de los
tales decimos mas comunmente fac
noa , ufacadoa. Lat. arrogans , exul-
tans.

Ufo , â ufo , lo miſmo que de mogollon,

veaſe.

Ugier , veaſe uxier.

Ulcera , zauria. Lat. Ulcus , eris.

Ulcertar , zauritu. Lat. Ulcerare.

LUlceroſo , zauritſua. Lat. Ulceroſus.
Ulterior , aronzcoa , arunztoa. Lat. Ul-
Yy a
Ulti-
terior.
35
L.

Ultimamente, ultimadamente , aſque-

nean, atenean. Lat. Ultimò , deuiquè.

Ultimar , azquendu , atzendu. Lat. Ab-

ſolvere.

Ultimado , azquendua. Lat. abſolutus.

Ultimidad , azquenera , atzenera. Lat.

Finis.

Ultimo , azquena, atzena. Lat. Ultimus.

Ultimo , en que ſe acaba algo , que ſe ha

Eſtàr à los ultimos , etſian egon, azque-
nean egon , hurrenean egon. Lat. Ex-
tremum vitæagere.
Por ultimo , veaſe ultimamente.
Ultra , lo miſmo que ademàs de, veaſe.

Ultrajar , biraputu , aputiotu. Lat. Con-

tumelijs vexare , afficere , preſcindere.
ltrajado hirautua , &c. Lat. Contume-
lijs vexatus.

Ultraje, ultrajamiento, hiraua, aputioa.

Lat. Contmelia , probrum.-

Ultrajiolo , biautſia , aputiotſuia. Lat.

Contumeiioſus.

Ultramar , itſaſotic aronz , itſas-@aron.

Lat. Tranſmare.

Ultramarino , itſaſtaronzcoa , itſaſotic

aronzcoa, Lat. Ultramontanus.

Ultrapuertos , mendit-aronzcoa , portu-

tic aronzcoa. Lat. Ultramontes , ultra-
montanus.,

Ultriz , lo miſmo que vengadora , veaſe.

Ultronco , voluutario , veaſe.

Ulula , ave , lo miſmo que autillo, veaſe.

Ululato , oju izugarria. Lat. Ululatus.

Umbilical , chilborrecoa , cilecoa. Lat.

Umbilicalis.

Umbral , atalburua , atalapiſtea. Lat.

Limen.

Umbralar , meter una viga grueſſa en la

parte ſuperior del hueco que ſe abre en
pared maeſtra , para puerta , ò venta-
na , atalapiſtatu. Lat. Tranſverſam
trabem foſſo parieti in fulcrum indu-
cere.

Umbralado , atalapiſtatua. Lat. Tranſ-

verſa trabe fultus.

Umbratico , guerizéracoa. Lat. Umbra-

ticus.

Umbrio , lo miſmo que ſombrio , veaſe.

Umbroſo , guerizduma , guereizduna ,

guereiztia. Lat. Umbroſus, veaſe ſom-
bra.

Un , lo miſmo que uno , veaſe.

Unanime , goegaquidea. Lat. Unanimis.

Unanimidad , ggaquida. Lat. Unanimi-

tas.
P

Uncion , gadtzuera , gantzutzea, un-

cioa. Lat. Unctio.
U N.
Santa Uncion, Etrema Uncion , Olea-
cioa , ncio Santua , Etrema Un-
cioa. Lat. Sacra Unctio ad mortis ago-
nem.

Unciones , para curar el mal galico , li

caicerdiac. Lat. Curatio morbi gallici
per unctiones.

Uncionario , licaicertua. Lat. Morbo

gallico expellendo unctus.

Uncir , uztartu. Lat. Jungere , ſub ju-

gum mittere.

Uncido , uztartua. Lat. Junctus.

Undecagono , amaicaldecoa. Lat. Unde-

cagono.

Undecimo , amaicagarrena. Lat. Unde-

cimus.

Undiſono , noſguillea. Lat. Undiſonus.

Undoſo , bagatſua , bagaduna. Lat. Un-

doſus.

Ungarina , caſaca hueca, larga , y facil,

viene de el Baſeuence ongarina , que
ſignifica lo miſmo , y ſe compone de
on buena , acomodada , y arin ligcra.
facil. Lat. Chlamys , palla longior.

Ungimiento, lo miſmo que uncion, veaſe

Ungir , gantzutu, ſlicayotu. Lat. Ungere.

Ungido , gantzutua , licayotua. Lat.

Unctus.

Unguentario , oquendutia , miriztia ,

oquenduduna , miriztuna. Lat. Un-
guentarius.

Unguento , oquendua , miritzia. Lat.

Unguentum.

Unicamente , bacarric. Lat. Unicè.

Unicidad, bacartea. Lat. Unicitas.

Unico , baquia , bacarra. Lat. Unicus.

Unicornio , animal , adarbacocha. Lat.

Unicornis , monoceros , otis.

Unidad, bataſuna, batagoa. Lat. Unitas.

Unidamente , elcarquiro. Lat. Junctim.

Unificar , bateguin , batatu. Lat. Unum

facere.

Uniformar , hazer una coſa conforme à

otra , eraquiderazo , eraquide eguin.
Lat. Rem facere alteri uniformem.

Uniforme , eraquidea. Lat. Uniformis.

Uniforme , veſtido , ſoñeco eraquidea,

Lat. Veſtis uniformis.

Uniformemente , eraquiderò. Lat. Uni-

formitèrt.

Uniformidad , eraquida. Lat. Uniformi-

tas.

Unigenito , ſeme baquia , bacarra. Lat.

Unigenitus.

Union , acto de unir , baquitea. Lat.

Unio.

Union , concordia , elcrtea , elcargoa.

Lat. Conſenſus , conoordia.

Unienhpoſtatica , baquite izapearra,

z-
U N.
izapean , edo perſonan eguin zana.
Lat. Unio hypotaſtica.
Unir , haziendo vn compueſto, baquitu,
batatu. Lat. Unire.
Unir , juntar , batu , bildu , biribillatu.
Lat. Conjungere , copulare.
Unirſe , confederarſe , elcartu. Lat. Fe-
derari.
Uniſon, uniſono , batoſcoa. Lat. Uniſo-
nus.
Uniſonancia , batotſa. Lat. Uniſonan-
tia.
Unitivo , baquigarria , batagarria. Lat.
Unitivus.
Unitoſo , unituoſo lo miſmo que uni-
tivo.
Univerſal , guciaquicoa. , guciaquidea,
gucieracoa. Lat. Univerſalis , e.
jUniverſalidad , guciaquida, guciera. Lat.
Univerſitas , univerſalitas.
Univerſalmente , guciaquicoro , gucia-
quidero , guciaquidaz , gucieraz. Lat.
Universè , univerſaliter.
Univerſidad , lo miſmo que univerſali-
dad , veaſe.
Univerſidad , Academia , icaſola. Lat.
Academia.
Univerſidades , Pueblos , y barrios uni-
dos , bataria , chalcarra. Lat. Con-
ventus , communitas.

Univerſo , mundua , mundu gucia , gu-

ciaquida. Lat Univerſum , mundus
univerſus.

Univocacion , baperaquida. Lat. Univo-

catio.

Univocarſe , baperaquidatu. Lat. Uni-

vocari.

Univocado , baperaquidatua. Lat. Uni-

vocatus.

Univoco , baperaquidea. Lat. Univo-

cus.

Uno , contando , bat. Lat. Unus.

Uno , el vno , la una , bata , batec.

Unus.

Uno miſmo , bat bera , ber bera.

Lat.
Lat.
Unus , & idem.

Una , ò dos vezes , beiñ edo birretan,

biarretan, bibider. Lat. Semel , aut ite-
rum.

Uno. à uno , banaca bat banaca. Lat.

Singuli.

Uno tras otro , bata beſtearen ondoan,

ondoren. Lat. Unus poſt alium.

Una por una comamos , &c. beiñic beiñ.

Lat. Equidèm , utique.

Una , y buena , bat badiegu , bapadiegu,

boriere@bapadec. Lat. Res equidèm præ-
clara.
A una , batean , batetan. Lata Junctim,
ſimùl.
t R.
357
De uno en uno , veaſe uno @ uno.
Ir à una , batera joan. Lat. Ad aliquid
conjungi.
Ser para en uno, bateraco izan. Lat. Om-
ninò ſibi congruere.
Todo es uno , gucia da bat , oro bat da,
aimbat da. Lat. Idem eſt.

Untador , gantzularia , gantzutzallea,

licayolaria , licayotzallea. Lat. Unc-
tor.

Untadura , untamiento , veaſe untura,

uncion.

Untar , gantzutu, licayotu, untatu. Lat.

Ungere , linire , inungere.

Untado , gantzutua. Lat. Unctus.

Untaza , enundia , gordura , veaſe.

Unto , gantzà , licayoa. Lat. Adeps,

pinguedo.
Into de rana , dinero , veaſe.

Untoſo , untuoſo , gantzatia , gantza-

tſua , licayotia , licayotſua.

Untura , acto de untar , gantzuera , gan-

tzutzea licayotzea. Lat. Unctio ,
unctura.

Untura , la materia con que ſe unta, gan-

tza , licayoa , unturá. Lat. Unctura,
linimentum.

Uña , atzala , atzazala , azcazala. Lat.

Unguis.

Uña , lo miſmo que peſuña , veaſe.

Uña , lo que queda de el arbol cortado,

epaitza, epayuntza. Lat. Reſidua pars
arboris ſciſſæ.

Uñas arriba , uñas abaxo , atzalac gorá,

atzalac bera , atzaparrac gora , atza-
parrac berá. Lat. Unguibus adverſis,
inverſis.
En la uña , atzalean , azcazalean. Lat.
In ungue , in promptu.

Uñada , uñarada , carramincha. Lat. Un-

gis laceratio.

Uñada , ſeñal , impreſſion con la uña,

atzalada. Lat. Unguis perſtrictio.
Jñero atzalquia. Lat. Reduvia , re-
divia.

Uñeta , uñate , juego de chicos , achal-

queta. Lat. Puerorum ludus ab ungue
dictus.

Uñir , lo miſmo que uncir , veaſe.

lñidura , la accion de uucir , veaſe.
D
o

Upar , hazer fuerza para levantar algo,

ò levantarſe , es Onomatopeya fre-
quentiſſima en el Baſcuence , eſpecial-
mente
358
U .
meute para levantar à los niños , upa
upa , yde aqu el Caſtellano. Lat. Eri-
gere.
D

Uracho , via de la orina , agujerito por

donde ſale , es voz Baſcongada , ura-
choa , y es contraccion de urachuloa,
que ſignifica agujerito de la agua. Lat.
Urinæ meatus.

Uraño , veaſe huraño.

Urbanamenre , artzontzez , beouirunez,

corteſiaz. Lat. Urbanè , comiter.

Urbanidad , artzontea , beguirunea,

corteſia. Lat. Urbanitas , comitas.

Urbano, artzontia, beguiruntia, corteſá.

Lat. Urbanus , comis.

Urca , embarcacion , goitala. Lat. Cym-

ba, ſcapha valde ampla.

Urca , pez , lo miſmo que orca , veaſe.

Urchilla , color morado artificial , morea.

Lat. Amethiſtinus color.

Urdidera , urdidor , inſtrumento de urdir,

irazcaya. Lat. Inſtrumentum ad or-
diendum.

Urdidor, el que urde, irazquillea, iraz

quitzallea , irazquilaria. Lat. Qui
telas orditur.

Urdiduta , irazquitzea , irazquidura.

Lat. Orſus , us.

Urdiembre , urdimbre , ari irazquia.

lat. Licia , orum , ſtamen.

Urdir , aria irazqui. Lat. Ordiri.

Uretera , el cuello de la vexiga , es voz

Baſcongada , uretera , que ſignifica ſa-
càr , y ſalìr el agua , de ur , ura agua,
y etera , que mas ocomunmente ſe dize
ater ſalir , y ſacar. Lat. Veſicæ cer-
vix.

Ureteres , conductos por donde baxa la

orina , es voz Baſcongada , ureterac,
de quien tambien la tomò el Latin.

Urgencia , inſtancia, eſtuera, erſiera. Lat.

Urgentia.

Urgencia , neceſſidad , premia , bearra.

Lat. Urgens neceſſitas.

Urgir , eſtutu , erſitu , eraguin. Lat. Ur-

gere.

Urgente , premiazco, bearrezcoa, eſtua,

erſia. Lat. Utgens.

Urina , lo miſmo que oria , veaſe.

Urna , llobia , ercilla. Lat. Urna.

Urniciones , es voz Baſcongada , lo miſ-

mo que barraganotes , veaſe.

Uro , baſacecena. Lat. Urus , i.

Urſa , veafe oſſa.

r
J
lOU

Uſacion , uſage, lo miſmo que uſo, veaſe.

Uſadamente , uſueraro , uſuarauro. Lat.

Lat. Uſitatè.

Uſagre , eſpecie de ſarna, acalea. Lat. Li-

cChen , nis.

Uſanza , veaſe uſo. Es Baſcuence.

Uſar , tiene origen Baſcongado , uſatu.

Lat. Uti , veaſe acoſtumbrarſe.

Uſado , uſatua. Lat. Uſitatus.

Uſado , gaſtado en el uſo , ietzia , iye-

tzia , ſivgrea , ſinglea. Lat. Detritus.

Uſencia , ſincopa de Vra Reverencia,

ſencia. Lat. Vra Reverentia.

Uſeñoria , Uſia , Uſiria , bere ñoria,

ſia , Uſiria. Lat. Dominatio veſtra.

Uſier , veaſe uier.

Uſitado , ſarritacoa , uſatua. Lat. Uſ-

tatus.

Uſo , es de el Baſcuence uſua, que ſigni-

fica lo miſmo , y viene de uſu adver-
bio , que ſignifica con frequencia. Lat.
Uſus, us. Item uſantzá.

Uſo , coſtumbre , habito , veaſe.

Uſo de razon , arrazoi uſua, eralduſua.

Lat. Uſus rationis.
Al uſo , uſurá. Lat. Ad uſum.
Uſo , de hilar , &c. veaſe huſo.

Uſtaga , en el navio , es voz Baſeongada,

uſtaga. Lat. Quædam trochlea nautica.
jUſted, berori , berorrec, en Labort, zu,
zuc. Lat. Tu.

Uſtion , erretzea. Lat. Uſtio.

Uſual , uſuarra. Lat. Uſualis.

Uſucapion uſcuquia. Lat. Uſucapio,

nis.

Uſucapir , uſeuqui , uſiduqui. Lat. Uſu-

capere.

Uſucapido , uſcuquia. Lat. Uſucaptis.

Uſufruto , gozamena , uſufrutua. Lat.

Uſusfructus.

Uſufrutuar gozamena izan , iduqui,

euqui. Lat. Uſufructu gaudere.

Uſufructuario , gozamenaria , uſufru-

tuaria. Lat. Uſufructuarius.

Uſura , lucurua , irabazgoya , uſura.

Uſura , fænus , oris.

Uſurar , uſurear , lucuruan eman , edo

artu. Lat. Fenerari.

Uſurario , uſurero , lo que toca à uſura,

lucuruduna , lucuraria , lucurutia,
irabazgoitia , irabazgoiduna. Lat.
Uſurarius , a , um.

Uſurero , uſurario , logrero , lucuraria,

irabazgoyaria , uſuraria. Lat. Uſura-
rius , fenerator.
Uſurpacion , oſquentzea. Lat. Uſurpatio.
Uur
u S.

Uſurpador , oſquenlaria, oſquentzallea.

Lat. Uſurpator.

Uſurpar, oſquendu. Lat. Uſurpare.

Uſurpado , oſquendua. Lat. Uſuapator.

T v

Utenſilios , uſubearrac. Lat. Utenſilia.

Uterino , uteral , lo que pertenece al ute-

ro , ſabeldarra. Lat. Uterinus , a , um.

Uterinos , hijos de vna miſma madre,

ſabelquideac. Lat. Filij uterini.

Utero , emaſabela. Lat. Uterus.

Util , gayona. Lat. Utilis.

Utilidad , gayondea , gayontza. Lat. Uti-

litas.

Utilmente , gayonqui , gayonquiro. Lat.

. @a emaco
de el neutro. Lat. Utilitatem ex re ali-
qua percipere.

Utrero , novillo de ttes años , hiru urte-

co idiſcoa. Lat. Bos trimus.
U vV.

Uva , matſá. Lat. Uva.

Uva , berruga pequeña , veaſe.

Uva de gato , la yerva de los texados,

tellatu belarra. Lat. Sedum minus.

Uva eſpina , ò creſpa planta, mats larra.

Lat. Uva ſpina.

Uva de rapoſa , azari matſa. Lat. Uva

vùlpina , ſpecies ſolani.

Uva paſſa , aſpaſſá. Lat. Uva paſſa.

Uva taminia , planta , zorribelarra. Lat.

Uva taminia.

Uva lupina , lo miſmo que aconito. veaſe.

Uvada , matſugaria. Lat. Uvarum copia.

Uvada , medida de tierra , que contiene

treinta y ſeis. fanegas , lurneurri bat.
Lat. Terræ menſura.

Uvaguemaeſtre , el Oficial que cuida de

que marchen ſeguros los equipages ,
pres earren zaitz@allea , preſbear-
zaya. Lat. Curator, ſeu Magiſter appara-
tus in exercitu.

Uvate, conſerva de ubas cocidas en arro-

pe , miatſegoſquia. Lat. Melacium ex
uvis.

Uvea , tercera tunica de el ojo, matſera-

coa. Lat. Uvea.

Uvero , mats ſaltzallea. Lat. Uvarum

venditor.
rvr
.
s

Uxier , oficio de Palacio Jaureguian

atazaya. Lat. Oſtiarius in domo rcgia.

Uxier de armas , armazaya. Lat. Armo-

rum cuſtos.

Uxier de Camara , Guelazaya, Camara-

caya. Lat. Cubicularius.

Uxier de Saleta , ataurrezaya. Lat. Atrij

cuſtos.

Uier de vianda , que acompaña el cu-

bierto , y copa , viandaquidaria. Lat.
Ciborum , & potus miniſter.