Hiztegi Hirukoitza/T

Wikitekatik

DE LA LETRA
T

TA.

A , interjeccion,
ots tata , ots,
ots , ta ta. Lat.
O Heus , ohe. Lo
miſmo es tate.
? raba, elhueſecillo.
Menearlas tabas,or-
poac arin erabilli.,
Lat. Celeritèr progredi.
A.
311

Tomar la taba , en el hablar , hitzaldia

artu. Lat. Sermonem arripere.

Tabaco , planta , tabacoa. Lat. Tabacum.

Tabaco en polvo , ſurrautſa , tabaco

autſa. Lat. Tabaci pulvisculus.

Tabaco de hoja , tabaco belarra. Lat.

Tabaci folium.

Tabalada, lo miſmo que tabanazo, veaſe.

Tabalario , lo miſmo que nalgas, veaſe.

Tabalear , atzaquin ſoñua eguin. Lat.

Digitis crepitare.

Tabanazo , bofeton , matrallecoa.

Lat.
Colaphus , alapa.

Tabanco , atarico denda , alquia. Lat.

Vulgaris caupona.

Tabano , belzuntza , habea , eultzarra.

Lat. Tabanus , aſylus , æſtrum.

Tabaola , es de el Baſcuence bataola, que

ſignifica lo miſmo , y ſe compone de
olá oficina , ybata batatu, batir, vnir;
y porque en eſſas oficinas es mucha la
bulla , y ruido , por eſſo bataola , y en
Romance traſtocadas las letras tabao-
la el ruido de vozes deſcompaſadas.
Lat. Strepitus inconditæ multitudinis.

Tabaque , canaſtillo de mimbres , jotſaſ-

quia. Lat. Fiſcella.

Tabaques , clavos pequeños , mayores

que tachuelas , iltze , ultze chiquiac.
Lat. Parvuli clavi.

Tabaquera , tabaquera , tabaconcia. Lat.

Tabaci capſula.

Taba queria , tabacoteguia. Lat. Tabac

taberna.

Tabaquero , tabaco ſaltzallea. Lat. Ta-

baci venditor.

Tabaquillo , tabaque pequeño , jotſaſ-

quichoa. Lat. Parva fiscella.

Tabaquiſta , tabaquiſta , tabacaria. Lat.

Tabaci avidus. Item tabaco zorroa.

Tabardete , lo miſmo que tabardillo.

Tabardillo, elgaiztula, tabardilloa. Lat.

Febris tabida.

Tabardo , caſacon ancho , y largo , lu-

conſaya. Lat. Chlamys, quædam amplior.

Tabelion , lo miſmo que Eſcriano.

Taberna , ardandeguia , chaya , arnote-

guia, daferna , y ſi es de Sidra , ſagar-
doteguia. Lat. Taberna vinaria.

Tabernacle , antiq tabernaculo.

Tabernaculo , tabernaclea. Lat. Taber-

naculum.

Tabernero , tabernaria , dafernaria. Lat.

Tabernarius.

Tabi , tela antigua , tabi. Lat. Tela ſeri-

ca undulata.

Tabicar , mormatu. Lat. Cratitio parie-

te claudere.

Tabicado , mormatua. Lat. Clauſus.

Tabido.
3
A.

Tabido , uſtelá. Lat. Tabidus.

Tabique , morma , tabiquea. Lat. Crati-

tius paries.

Tabla , olaá, taulá. Lat. Tabula.

Tabla y labrada , y pulida , olandua.

Lat. Tabula polita.

Tabla , meſa , mapa , indice , telonio,

veanſe.

Tablas , en el juego de damas , galza-

quea , tablac. Lat. Victoria indeſinita.

Tablas , juego de tablas, taula jocoa. Lat.

Scruporum ludus pernumeros alearumn.

Tabla de manteles , zamiaba , zabaua,

Lat. Mappa.

Tabia de rio, ulaia, ugoalá. Lat. Equor.

Eſſo es e tabla , oiturazcoa. Lat. Ex
conſueludine eſt.

Tablachina , vn broquel de madera,

olezco ezcutacaya. Lat. Ligneum lcu-
tum.

Tablacho , lo miſmo que compuerta,

veaſe.

Tablado , zabaya , ſeilarua. Lat. Tabu-

latun.

Tblage , agregado de tablas , oltza. Lat.

Tabularum congeries.

Tablage , lo miſmio que garito , veaſe.

Talage , provecnos de el garitero , gari-

tararen ſaria. Lat Aleatorii ſtipen-
dium.

Tablageria , vicio de jugar en los garitos,

gariteria , jocozalea. Lat. Aleatorum
v itium.

Tablageria , provechos de el garitero,

caic garito.

Tablaero, lo miſæ o que garitero, veaſe.

reer
guilea , ſeilaruguillea. Lat. Tabulati
artifex.

Talagero, lo miſmo que telonario, veaſe.

ablaæ gero, lo miſmo que contador, veaſe.
alar , tabla en las huertas , ò ſembra-
dos , ſaill@i. Lat. Area.

Tablazo , go pe , olcadá. Lat. Tabulæ

ictus.

Tablazon oltza , oltzagea. Lat. Tabu-

larum congeries.

Tablear , hazet tablares , ſaildu , ſaillac

eguin. Lat. In areas dividere.

Taleado , ſaildua. Lat. In areasdiviſus.

Tablero , olaua , olauba. Lat. Alveus lu-

ſorius.

Tablero , caſa de juego , veaſe garito.

Tableta , olchoa. Lat. Tabella.

Tableta , tabletilla de maſa , omeiſcá.

Lat. Maſſæ delicatæ , tabellæ ex ſac-
charo.
Eſar en tabletas , en duda , aſpeſan, za-
lanzan egon. Lat. In incerto eſſe.
r A.

Tableteado , ólen otſa , ólaquin egui-

tendana. Lat. Tabularum ſtrepitus.

Tabletear , otſá olaquin eguin. La. Ta-

bulis ſtrepere.

Tablilla , tablica , olchoa. Lat. Tabella.

Tablilla , lo miſmo que tableta , veaſe.

Tablilla de excomulgados , atolchá. Lat.

abula excommunicatum denuntians.

Tablillas , en la meſa de trucos , olarteac,

chularteac. Lat. Spatia inter foramina
menſæ trudicularis.
Por tablilla, olartez , chulartez. Lat. In-
directè.

Tablon , oltzarra. Lat. Tabula craſsior.

Tabloza de pintor , lo miſmo que paleta.

Tabuco, chaola , echola. Lat. urguſtium.

Taburete , taurete , es de el Baſcuence

daureta , que ſignifica lo miimo , de
que haze mencion Suetonìo , y uſaba.
Auguſto en los baños , y por eſſo ſe le
diò el nombre daureta , de dauretaco,
que quiere dezir es para las aguas , de
da , y uretaco : y dize Suetonio , qu e
es palabra Eſpañola dureta. Lat. Seile.

Taca , lo miſmo que mancha , veaſe.

Tacamaca , arbol , y ſu goma , tacamaca.

Lat. Tacamacæ gummi , vel arbor.

Tacañear, dollorqueriaz, ta gaiztaque-

riaz cerbait eguin. Lat. Verſutè agcere.

Tacañeria , picardia , tacaneria , dollor-

queria. Lat. Verſutia , calliditas.

Tacañeria , miſeria , veaſe.

Tacaño , picaro , bellaco , tacañoa , do-

llorra. Lat. Verſutus , caſlidus.

Tacaño , miſerable , eſcaſo , veaſe.

Tacar , ſeñalar manchando , ò de otra

ſuerte de daño , èſte verbo , y la voz
taca de donde viene , pudiceron tomarle
de el Baſcuence taca , y tacadá de que
uſamos para explicar algun golpe me-
nor. Tacadaren bat eguin, eranſi. Lat.
Macula afficere.

Taceta , olionci bat , oliocatillu bat. Lat.

Vas olearium.

Tacha , falta , nota , tachá. Lat. Vitium,

nota.

Tacha, clavico mayor que tachuela, iltze

chiquia. Lat. Clavulus.
Miren que tacha , orra tacha andia. Lat.
Præclarum id vitium.

Tachar , poner tacha , tacbatu. Lat. No-

tam inurere.

Tachado , tachatua. Lat. Notâ inuſtus.

Tachar , lo miſmo que borrar , veaſe.

Tachon , lo miſmo que borron , veaſe.

Tachon , el golpe de galon , cinta &c.

ſobrepueſto para adorno de el veſtido,
&c. edergainda. Lat. Faſciolæ pars ad
ornatum ſuperaſſuta.
Tachon,
TA.

Tachon , tachuela grande , tachoya. Lat.

Clavus umbellatus.

Tachonar , adornar veſtidos , &c. con

tachones , edergaindu. Lat. Faſciolas
aſ ornatum ſuiperaſſuere.

Tachonado aſsi , edergaindua.

Lat. Faſ-
ciolis ornatus.

Tachonar , clavetear , iltzeztu , iltzez-

tatu , ultzeztatu , tachonatu. Lat. Um-
bellatis clavis ornare, diſtinguere. Item
ilchica , ulchicatu.

Tachoſo , tachatſua , tachatia , tacha-

duna. Lat. Maculoſus.

Tachuela , ilchica , ulchica. Lat. Clavu-

lus umbellatus.

Tacitamente , ſecretamente , iſillic , iſil-

quiro. Lat. Tacitè.

Tacitamente , ſin expreſsion formal, iſil-

pez. Lat. Tacitè.

Tacito , callado , iſilla. Lat. Tacitus.

Tacito no expreſſo , iſilpea. Lat. Ta-

citus.

Taciturnidad , iſiltaſuna , iſilcoidea. Lat.

Taciturnitas.

Taciturno , iſilcorra , iſilcoya. Lat. Taci-

turnus.

Taco , tarugo , tacoa , zuntaquia. Lat.

Subſcus , udis.

Taco de la carga de la eſcopeta , tacoa,

eſcaya. Lat. tuppa pro ſtipandâ cata-
pultâ.

Taco en los trucos , tacoa. Lat. Trudi-

culus.

Taco , trago , voto , veaſe.

Tacon , zapata coſcoa, orpoilla. Lat. Sar-

cimen calcei.

Taconear , orpoillatu , orpoildu, coſcoaz

jo. Lat. Calceis crepitare.

Tactica, arte de poner las coſas en orden,

equidraua. Lat. Tactica.

Tacto , vno de los cinco ſentidos , uqui-

ña. Lat. Tactus.

Tacto , el acto de tocar , palpar , uqui-

tzea. Lat. Tactus , tactio.

Tafallo , lo miſmo que chafallo , veaſe.

Tafanario , veaſe aſſentaderas.

Tafetan , tafetana. Lat. Serica tela ſub-

tilior.

Tafilete , cuero bruñido , luſtroſo , larru

me , ederra , tafiletea. Lat. Aluta , ex
Tafileta.

Tafiletear los zapatos , larru me ederrez

apaindu. Lat. Calceos alutâ ornare.

Tafileteado , tafiletez apaindua. Lat. Alu-

tis ornatus.

Tafurca , embarcacion chata , y ſin qui-

lla , alatzarra. Lat. Hippagium.

Tagarinos , Moriſcos que vivian entre

Chriſtianos , Tagarinoac , Chriſtau
r A.
31s
artean bici ciraden Mairuac. Lat. Ta-
garini.

Tagarninas lo miſmo que cardillos,

veaſe.

Tagarote , ave , egazti arrapari bat, ta-

garotea. Lat. Accipiter Africanus.

Tagarote , Eſcriviente de Eſcrivanos , eſ-

cribari laſterra. Lat. Scriba dexter, ac
velox.

Tagarote, hidalgo pore, que và à comèr

donde puede , ſin coſtarle nada , main-
tuſian dabillena. Lat. Sine ſymbolo
conviva.

Tagarote , alto de cuerpo , zardaya. Lat.

Corpore longnus.

Tagarotear , eſcribir con grey preſto.

biciro eſcribitu. Lat. Citiſſimè. ſcri-
bere.

Tahali , ſoinarra. Lat. Baltheus.

Taharal , ſitio de tarayes , taraitza , ta-

raidia. Lat. Locus tamaricibus con-
ſitus.

Taheño , bizargorria duena. Lat. Æno-

barbus.

Tahona , idorrotá. Lat. Piſtrinum.

Tahonero , idorrotaria. Lat. Molendi-

narius.

Tahulla, imia baten ereicaya. Lat. Terræ

ſpatium modij capax.

Tahur , jocalari trebea. Lat. Aleator fa-

moſus.

Tahurerìa , jocoechea. Lat. Aleatorium.

Taibique , lo miſmo que tabique, veaſe.

Taimado , betaquina. Lat. Callidus , ve-

terator.

Taimonia , betaquinqueria. Lat. Cal-

liditas.

Taita , es voz con que los niños llaman à

ſus padres , y es Baſcongada , contrac-
cion de la repeticion aitaita. Lat. Tata.
Ajo taita , aurchoari beguira. Lat. Pue-
rum agis.

Taja de albardas , baſtuztaya. Lat. Fuſtis

clitellas complectens.

Taja , cortadura , epaira. Lat. Sectio.

Tajada , cerra , erraguetea. Lat. Seg

mentum.
Hazer el caldo tajadas , puſcatezquia
puſcatu , ucitezquia ucitu. Lat Inſe-
cabile ſecare.

Tajada , lo miſmo que ronquera, veaſe.

Te harè tajadas , laurguituco aut. Lat. In

fruſta ſecabo te.

Tajadera , cuchilla de media luna , epa-

caya. Lat. Lunatus culter.

Tajadera , lo miſmo que compuerta,

veaſe.

Tajadero , lo miſmo que tajo en que ſe

corta la carne , veaſe tajo.
R r
Taja
A.
3

Tajadero , lo miſmo que plato , trinche-

ro, veaſe, y taojador en la miſma ſigni-
ficacion.

Tajador , el que taja , epallea , ebaquit-

zallea , tajatzallea , tajalaria. Lat.
Sector.

Tajadura , epairá. Lat. Sectio.

Tajamar de navio , utepaira. Lat. Proræ

undas ſcindens tabnla.

Tajamiento , antiquado corte , tajo.

Tajar , cortar , epaqui , ebaqui. Lat. Se-

care , ſcindere.

Tajado , epaquia. Lat. Sectus , ſciſſus.

Tajar plumas , plumac tajatu , preſtatu,

maneatu. Lat. Calamos aptare , tem-
perare.

Tajo de cocina , tajoa , zuntoya. Lat.

Truncus. Y lo miſmo es tajon.

Tajuela , tajuelo , lau oinco alquichoa.

Lat. Sedecula lignea.

Tal , alacoa , alangoa. Lat. Talis.

No ay tal, ezta alacoric, alangoric, eztá
orrelacoric , olangoric, orlacoric. Lat.
Non ita eſt.
Vn tal e ha dicho , alacoac eſan dit,
alangoc eſan deuſt. Lat. Quidam id mi-
hi dixit.

Tal qual , ahì te lo embio , dan ori , or

bialtzen dizut. Lat. Qualecumque id
ſit , mitto tibi.

Tal qual , tales quales ſe encuentran, ba-

nacac , bacoitzac badira , arquitzen
dira. Lat. Aliqui non nulli inve-
niuntur.

Tal qual vez , noicean bein, banaquetan,

@bacoitzean, bacoitzetan, noiz edo noiz
iñoiz edo berriz. Lat. Aliquando , ali-
quoties.

Tal para qual, nolacoari alacó. Lat. Dig-

num patellà ope rculum.
Por tal me tienes , te tengo , aintzat ain-
tzacotzat naucazu , zauzcat. Lat. Ta-
lem te reputas , ut talem te habeo.
Con tal que , con tal que no , ba , ezpa,
entre el infinitivo , y la terminacion de
el verbo. Lat. Dum modo , modo ne.
Con tal que me lo digas , eſaten badida-
zu. Lat. Dum modo id mihi dixeris.
Con tal que no ſe lo digas , eſaten ezpa-
diozu. Lat. Modo ne id illi dixeris.

Tala , corta de arboles , deſde el tronco,

baſó baten epaya , epaita. Lat. Arbo-
rum cæſio.

Tala , ruina , aſſolacion , deſeigoa , ſoil-

dera. Lat. Agrorum vaſtitas, vaſtatio.
Juego de tala , ſe dixo de el. Baſcuence
chala , que es palito menor , que tam-
bien ſe llama churraca , chiriquilla.
Lat. Puerorum ludus palo acuminato
rA.
utrimqne , qui altero projicitur.

Talabarte , guerricoa. Lat. Baltheus.

Taladrar , guimbaletatu , guimbalezta-

yealata zolat. Lat. Tere-

Taladrado , guimbaletatua, &c. Lat. Te-

rebratus.

Taladro , barrena , guimbaleta , zula-

quia. Lat. Terebrum.

Talamera , arbol para matar palomas,

poniendo ſeñuelo , uſeria. Lat. Arbor
aucupio parata.

Talamo , eztoya. Lat. Thalamus.

Talanquera , aurcolá. Lat. Tabulati val-

lum.

Talante , ardorea. Lat. Modus , vultus,

animus.
Eſtà de buen talante, ardore onecoa dago
Lat. Placido , læto animo eſt.

Talar , ropa talar , ſoñeco lucea. Lat. Ta-

laris.

Talares , alas de Mercurio en los talones,

orpo-egoac. Lat. Talaria , ium.

Talar arruinar , ſoildu. Lat.

tare.

Talado , epaquia , ſoildua. Lat.

Devaſ-
Cæſus,
devaſtatus.

Talaſomeli, compoſicion medica, uguez

tiquia. Lat. Thalaſomeli.

Talavera , loza fabricada en Talavera,

talavera. Lat. Vaſa fictilia Talave-
renſia.
Vaſija de Talavera, Talaverazco ontzia.
Lat. Vas Talaverenſe.

Talco , meortarria. Lat Lapis pelluci-

dus , ſchiſti bractea.

Talega , ſonſaquea , zacua , talega. Lat.

Mantica , cæ.

Talegazo , zacutada, talegada. Lat. Sac-

ci referti ictus.

Talego , ſonſaquea , zacua. Lat. Sac-

cus.

Talegon , zacutzarra. Lat. Saccus am-

plus.

Taleguilla , zacuchoa. Lat. Sacculus.

Talento , moneda antigua , anciñaco

diru balios bat , talentoa. Lat. Ta-
lentum.

Talento , talentos , habilidad , prendas,

ancia , alainzoa. Lat. Ingenium.

Talieſtro , planta , talietroa. Lat. Tha-

lietrum.

Talion , pena , ambatequicoa. Lat. Ta-

lio , nis.

Taliſman , figura , izarranza. Lat. Aſtra-

lis imago.
Talla,
TA.
Talla eſcultura , otallua , talla.
Lat.
Opus ſculptile.
alla , cierto tributo, cotiz mota bat. Lat.
Deſignatum vectigal.

Talla , lo miſmo que alcarraza , veaſe.

Media talla , tallerdia , otallerdia. Lat.
Hermæ , arum.
A media talla , arretagabe aſyaletic.
Lat. Perfunctoriè.

Talladura lo miſmo que entalladura,

veaſe.

Tallar, tierra con las plantas, que yà han

empezado à tallecer , garatoquia, oci-
tza. Lat. Ager pullulans.

Tallar , lo miimo que entallar , veaſe.

Tallar , lo miſmo que cortar , veaſe.

Bìen tallado , liraña , ederqui eguiña.
Lat Corpore præſtans.

Tallarin , eipecie de maſſa , goſyorea. Lat.

Tragemmata reſecta.

Tallazo , talle grande , talletzarra. Lat.

Corporis magna elegantia.

Talle , es voz Baſcongada tallea , que

ſignifica lo miſmo , y viene de tallua
eſtatura , y de taua modo , forma. Lat.
Corporis forma.

Tallecer lo miſmo que entallecer,

veaſe.

Taller , Oficina , ecolá. Lat. Officina.

Taller de Canteros , arguindeguia. Lat.

Oſficina lapidaria.

Taller de meſa , maitapala. Lat. Patella,

apparatus pro menſa.

Talliſta , otallaria , talliſta. Lat. Sculp-

tor.

Tallo , zortena , chortena , zurtoina.

Lat. Scapus.

Talludo , zortenduna , zortentſua. Lat.

Cauleſcens.

Tallo eu las lechugas, y otras hortalizas,

que por crecidas vàn eſpigando , ocia,
gará. Lat. Caulis.

Talludo aſsi , ocitua , garatua. Lat. Cau-

leſcens.

Talmud , Libro de los Judios , Talmuda.

Lat. Talmud. Talmudiſta , idem.

Talon , orpoa , indagora , oindagora,

endagora. Lat. Talus , calx , cis.

Talonear , orpoac arin erabilli. Lat. Cal-

ces agitare progrediendo.

Talparia , topinaria , tumor en el peri-

craneo , ſatorrunea. Lat. Talparia.

Talque , barro de criſoles , arbelá. Lat.

Taſconium.

Talvina , eſpecie de puches , aya mota

bat. Lat. PFuls , pultis.
T A.
315

Tamandoa, animal de Indias , tamandoa.

Lat. Animal ſic dictum.

Tamañamente , aimbat , aimbeſte. Lat.

Tantùm.

Tamañito , chiquichoa. Lat. Tantillus.

Tamaño , cantidad , grandor , erodea.

Lat. Quantitas , magnitudo.

Tamaño , tamaña , alacoa , alangoa, aiñ

andia. Lat. Tantus.

Tàmaras , datiles en razimo , datilmor-

doa. Lat. Spadix icis.

Tamaras , el deſpojo de la leña grueſſa,

arbazta, chuſaquea. Lat. Ligneæ quiſ-
quiliæ.

Tamarindos , tamarindoa. Lat. Tama-

rindus.

Tamariſco, tamariz, lo miſmo que tarai,

veaſe.

Tamarrizquito , tamarruſquito, veaſe ta-

maito.

Tambalear , dambaca , coloca ibilli. Lat.

Nutare , vacillare.

Tambaleo , dambacada , colocada , dam-

baca , coloca ibiltea. Lat. Nutatio.

Tamarillo , arquilla redonda, cuchoilla.

Lat. Arcula rotunda.

Tambeſco lo miſmo que columpio,

veaſe.

Tambie en los demâs modos, ere , bere

poſpueſtos. Lat. Etiam , nec non , quo-
que.

Tambien , quando ſe reſponde ſolitaria-

mente , baita baita ori ere. Lat
Etiam.

Tambo , lo miſmo que meſon , veaſe.

Tambor , atabala. Lat. Tympanum.

Tambor, el que le toca, tabalaria. Lat.

Tympanotriba.

Tamborete , de el navio , tamboretea,

goboilla. Lat. Ad mali caput rotundum
tabulatum.

Tamboril , viene de el Baſcuence dambo-

liña, que ſignifica lo miſmo, y ſe com-
pone de bolina inſtrumento muſico , y
dan , dan por Onomatopeya el ſonido
que haze. Lat. Tympanum chorearum.
Item tuntuna , damburinoa.
r.

Tamborilear, tamboritear , damboliña jo.

Lat. Tympanum tundere.

Tamborilear , en la Imprenta , es igualar

las letras de el molde à golpecitos, iz-
quirac berdindu , igoaldu. Lat. Typos
ictibus , æquare.
Rr a
Tam
TA.
r6

Tamborilero , tamboritero, dambolinda-

ria. Lat. Tympanotriba.

Tamborilete , en la Imprenta , es la tabli-

ta quadrada , que ſirve para igualar los
moldes , izquiren berdincaya. Lat. Ta-
bula æquatoria typographica.

Tamborino , antiquado tamboril.

Tamiz , cedazo , ausbaya , tamizc. Lat.

Incerniculum.

Tamo , gueuna , illa una.

ſordes.
Lat. Situs,

Tampoco , al principio de la clauſula,

are ez , alaber ez , y la negacion ez ſe
antepone à la terminacion de el verbo.
Lat. Nec neque , etiam non.

Tampoco en los demàs modos ere ez,

bere ez. Lat. Neque , nec.

Tampoco , reſpondiendo ſolitariamente ,

ezta , eztaſa. Lat. Ne id quidèm.
Ni tmpoco, ez eta, eztaſa ere. Lat. Ne-
quidem.

Tamujo, arbuſto eſpinoſo, erratz latza,

iñuncilatza , iciarra. Lat. Arbuſtum
ſpineum.

Tan , ain , aiñ. Lat. Tam. Tan bueno,

tan hermoſo , aiñ ona , ai ederra.

Tan , ſiguiendoſe que , aiñ non, ain cein.

Lat. Adeò ut.

Tan , ſiguiendoſe como , bezain , becain,

poſpueſto. Lat. Taàm , quàm , æquè ac.

Tan blanco como la nieve, elurra bezain

churia. Lat. Albus æquè ac nix.

Tan ſolamente, bacarric, utſic. Lat. Tan-

tum , dundaxàt , ſolum.

Tanaceto , yerva Indiana , belar mota

bat. Lat. Tanacetum.

Tanda , turno , viene de el Baſcuence

chanda , que ſignifica lo miſmo , chan-
da , ecaldia , aldia. Lat. Vices.

Tanda , lo miſmo que tarea , veaſe.

Tanganillo , colocaichoa. Lat. Fulcrum

labile.
En tanganillas , colocairo. Lat. Nutanter.

Tangano , colocaya. Lat. Oſea meta.

Tangible , uquigarria. Lat. Tangibilis.

Tangidera , vn cabo grueſſo de el navio,

zutaya. Lat. Funis nauticus craſſior.

Tangir , antiquado tocar.

Tangente , uquitzallea. Lat. Tangens.

Tanteador , adindaria, becaindaria. Lat.

Calculator , computator.
FTantear , medir , proporcionar , adindu,
becaindu. Lat. Commetiri , compu-
tare.

Tantear , apuntar los tantos en el juego,

adindu , becaindu. Lat. Calculis no-
tare.
Tantear , tomàr por el tanto , amba-
tetu. Lat. Retrahere in licitatione , vel
A.
venditione.

Tanteo , adindea , becaindea. Lat. Com-

putatio , commenſuratio.

Tanteo de el tomàr por el tanto , amba-

tetzea , ambatean artzea. Lat. Retrac-
tus , us.

Tantico , aimbacho aimbeſtecho. Lat.

Tantillum.

Tanto , la cantidad de vna coſa , erodea.

Lat. Quantitas. En ſu tanto , bere ero-
dean.
Vn tanto, onembeſte bat, hunam bat. Lat.
Certa quantitas.
En tanto mas , en tanto menos ſe vendio,
onembeſte gueyagoau , onembeſte gui-
chiagoan ſaldu zan. Lat. Tanto plu-
ris , vel minoris venjit.

Tanto , tanta , aimbat , ambat, aimbeſte,

ambeſte , amberce. Lat. Tantus , a , um.
Otro tanto , beſte aimbeſte , berce aim-
berce. Lat. Tantumdem.

Tanto , y medio , ambat terdi , ambat

eta erdi. Lat. Seſquitantum.

Tanto por tanto, ambatean ambatez. Lat.

Æqu compenſatione.
Ni tanto ni tampoco , ez goi ta ez doi;
ez aimbat , ez ain guichi ; ez ain gora
ta ez ain beerá. Lat. Ne quid nimis.

Tantos à tantos , aimbatez ambat , aim-

beſtez aimbeſte. Lat. Numero æquali.
Al tanto , por el tanto , ambeſtean , aim-
batean. Lat. Eodem pretio.
Por el tanto , por la miſma razon , bera-
gatic , berberagatic. Lat. Propterea.

Tanto como , adiña , laguiña, aimbeſte.

Lat. Quantum.
Sabe tanto como el , arc adiña daqui ,
arc aimbeſte. Lat. Scit quantum ille.
Haſta tanto que , aliqueta , ahaliqueta.
Lat. Quandiu , interea dum.

Tanto de alguna eſcritura , veaſe traſ-

lado , exemplar.

Tanto monta , aimbatecoa. Lat. Equi-

valens.

Tanto mas quanto , cembat eta ambat.

Lat. Plus minusve.

Tanto , tantos en el juego , tantoa , tan-

toac contarria , contarriac. Lat. Cal-
culi.
En tanto , entre tanto , artean , bitar-
tean, bizquitartean. Lat. Itereà.,

Tañedor , jotzallea. Lat. Pulſator.

Tafer , jo. Lat. Pulſare.

Quien las ſabe , las tañe , daquienac da-
qui. Lat. Tractent fabrilia fabri.

Tañido, el ſon, ſoñua, jotera. Lat. Sonus.

Tañi
T A.
añiimiento , antiq. lo miſmo que tacbo.
lao , inſignia de los Comendadores de
an Antonio Abad , es en forma de la
thau , ò T mayuſcula. Taoa. Lat. Thau.

Tapa , es voz Baſcongada , tapa , tapea,

y es contraccion de atapea, lo que eſtâ
lebaxo de puerta , ò puerta , que tiene
algo debaxo ; qual es la tapa en cofres,
vaſos &c. tapa, eſtalquia. Lat. Oper-
culum.

Tapa de los ſeſos , ò craneo , paltoa. Lat.

Craneum.

Tapadera , tapadero , lo miſmo que tapa.

Tapaboca , aotapa , aotapaera , aoboza-

era. Lat. lctus in os impactus.

Tapa dillo , en las que ſe cubren con el

manto , eſtalichoa. Lat. Oris obvolutio.

Tapadizo , lo miſmo que cobertizo.

Tapador , el que tapa , eſtaltzallea , ta-

palaria. Lat. Operiens , tegens.

Tapador , genero de tapa , tacaya, Lat.

Obturamentum.

Tapafunda de piſtolas , tapafunda. Lat.

Tegumentum fundarum equeſtrium.

Tàpanas , tapacas , lo miſmo que alca-

parras.

Tapapies , lo miſmo que brial , veaſe.

Tapar , cs de el Baſcuence tapatu , que

ſigniſica lo miſmo , eſtali, bozatu. Lat.
Tegerè operire.

Tapado , tapatua &c. Lat. Tectus, oper-

tus.

Taperujarſe , lo miſmo que taparſe.

Tapetujo , lo miſmo que tapon, tapador.

Tapetado , color prieto , beltza. Lat. Ni-

gro colore obductus.

Tapete , eſtalpea , de donde puede venir

el Romance , y el Latin tapes , etis ; y
quiere dezir lo que cubre el ſuelo , ò lo
baxo.

Tapiador , ormaguitlea, lutormaguillea.

Lat. Parietis terrei artifex.

Tapial , ormola , ormacaya. Lat. Aſſerum

forma ad terreos parietes.

Tapiar , ormaztu , ormeztatu , lutor-

maz ichi. Lat. Pariete terreo claudere.

Tapiado , ormaztua &c Lat. Pariete

clauſus.

Tapiceria , gaiſtalla , tapiceria. Lat. Au-

læa , orum , periſtromata , um.

Tapicero, gaiſtallaquiña, tapiceroa. Lat.

Aulæorum artifex.

Tapido , lo miſmo que tupido , veaſe. Es

de el Baſcuence tapitua tupido, tapitu
tupir.

Tapieria , ormatza, ormadia. Lat. Parie

tes terrei.
rA.
3r

Tapiuofis , figura Retorica, andurria. Lat.

Tapinoſis.

Tapiz , gaiſtalla , tapiza. Lat. Aulæum

periſtroma.

Tapizar , lo miſmo que entapizar , veaſe.

Tapon , tacaya , cipotza , taponcillo, ta-

caichoa chipocha. Lat. Obturamentum.
Al primer tapon zurrapas , cipotza bein
quendu , ta orduan liac aguertu. Lat.
In limine offendere.

Tapſia , planta , bermidorra. Lat. Tpſia.

Fapujarſe , tapujo, veaſe embozarſe , em-
bozo.

Taque , el ruido de cerrarſe vna puerta de

golpe , damba Lat. Sonus portæ vi im-
pellente clauſæ.

Taquin , lo miſmo que carnicol , veaſe.

Tara , en el peſo , lo que ſe rebaxa por ra-

zon de la caxa , &c. gambilla. Lat.Su-
per pondium.
enos la tara, gambillaz campora, gam-
billa guchiago.Lat. Detracto ſuperpon-
dio.

Taracea , taracear , veaſe ataracea , ata-

racear.

Tarangontia , lo miſmo que dragontea,

veaſe.

Tarangana , morcilla , veaſe.

Tarando , animal, eſpecie de ciervo, oreiu

mota bat , tarandoa. Lat. Tarandus.

Tarantela , tañido violento , tarantela-

Lat. Sonus ad tripidium violentum.
Dlòle la tarantela , aldiac emandio , ta-
rantelac artu du. Lat. Repente com-
motus eſt.

Tarantula , araña en taranto de la Pulla,

cuya mordedura venenoſa cauſa raros
efectos , tarantula , armiama taran-
tarra. Lat. Tarantula , phalangium.
Eſtà picado de la tarantula , tarantulac
joa , orchicatua dago. Lat. Phalangio
morſus eſt.

Tarara , toque de la trompeta , tarara,

tururu. Lat. Taratantara , ſonus tubæ.

Tararira , tararira. Lat. Nugæ canoræ.

Taraſca , figura de Sierpe , que ſacan en

la Proceſsion de Corpus , taraſca, ma-
mua. Lat. Manducus.
Earaſcada , utſicada , utſiqui , utſiquia.
Lat. Morſus.

Taravilla , citola de molino , veaſe citola.

Eſtàr hablando de tarabilla , calabriam
egotea.
TA.
8
egotea. Lat. Citeria loquatiorem eſfe.

Taray , millazquia. Lat. Myrica , tama-

rix , icis.

Tarazana , tarazanal , tarazar , veaſe ata.

Tz atta.

Tarazon , zatia , puſca, y ſi es de peſca-

do , marſoya. Lat. Segmentum.

Tarbea , ſala grande , es voz Baſcongada,

de que tenemos tambien apellido , y ſe
compone de ate , ata puerta , y bea,
lo que eſtai debaxo , y al cubierto , y
techado llamamos atarbea. Lat. Aula.

Tardador , berancorra , belucorra. Lat.

Cunctator , moram faciens.

Tardano , lo miſmo que tardio , veaſe.

Tardanza , berantza , beluntza. Lat.

Mora , cunctatio , tarditas.

Tardar , beran , berandu , belutu , con

las terminaciones de el neutro , vg. yo
tardo , tardas , berantzen naiz , cera,
belutzen naiz: y tambien de el activo,
berantzen det, dezu &c. Lat. Morari,
eunctari.

Tarde , la tarde , arratſaldea , arraſte-

guia. Lar. Veſper veſpera veſperti-
num tempus.

Tarde , adverb,. berandu , belu , berant.

Lat. Serò , tardè.
Se haze tarde, berantzen , berandutzen
du , belutzen dau. Lat. Tempus fugit.

Tarde , mal , y nunca , beranduo , gaiz-

qui , ta iñoiz ez , belú, dongueró , ta
iñoiz ez. Lat. Tardè, & malè , & nun-
quam.
Mas vale tarde , que nunca , obe da noiz,
ecen ez iñoiz. Lat. Nulla ad bonos mo-
res ſera vita eſt.

Tardiamente , berandú, belu , beranqui-

ro , beluquiro. Lat. Tardè , morosè.

Tardio , beracorra , belucorra. Lat. Se-

rotinus.

Tardìio , pauſado , detenido, gueldia, za-

barra , aſtitſua, betarra, betalea. Lat.
Tardus , lentus , ignavus.

Tardo, lo miſmo que tardìo , gueldia &c.

Tardon , lo miſmo.

Tarea , muguequiña ſailla, tarea, ladoi-

quia. Lat. Penſum.

Targum , libro de los Judios , targum.

Lat. Targum , i.

Tarifa , lo miſmo que tabla , catalogo.

veaſe.

Tarima , cerrolá, oloimpea. Lat. Suppe-

daneum tabulis compactum.

Tarja , champoná. Lat. Cupreum dipon-

,a ao niaeo ean os, ea que
æ
r A.
crænulis diſtinclus.

Tarja , eſcudo, rodela , veaſe.

Tarjar , ſeñalar en la tarja , acaſquitu,

Lat. Crnulis ſieare palum.

Targeta , eſcudo pequeño, targeta. Lat.

Parma , emblema.

Tarquin , cieno , lodo , veaſe.

Tarreñas , tejuelas , que metidas entre

los dedos , tocan los muchachos , ar-
chaluac. Lat. Crotalum.

Tarro , potea. Lat. Vas terreum.

Tarro de ordeñar , caicua , abatza. Lat.

Muletra , æ.
Cabeza detarro , buruandi. Lat. Capito,
onis.

Tarta , lo miſmo que tortada , veaſe.

Trtago , planta , es de el Baſcuence tar-

ticua , que ſignifica lo miſmo , aunque
tiene tambien otro ſignificado. Lat. La-
thyris.

Tirtago , fatalidad , zorigaitza. Lat. Jac-

tura , detrimentum.

Tartajear , tartajoſo , veaſe tartamudear,

tartamudo.

Tartalear, dardaratu. Lat. Titubare, va-

cillare.

Tartamudear , motel hitzeguin. Lat. Bal-

butire.

Tartamudo, motel. Lat. Balbus , blæſus.

Hazerſe tartamudo , moteldu. Lat. Bal-
bum fieri.

Tartana , embarcacion , tartaná. Lat.

Linter.

Tartareo , ifernuarra.

Tartarizar , liardotu.

Lat. Tartareus.
Lat. Cremorem
tartari admiſcere.

Tartarizado, liardotua. Lat. Tartari cre-

more admixtus.

Tartaro , en las Boticas , liardoa. Lat.

Vini arida fæx , tartarus.

Tartera , veaſe tortera.

Taruga , animal , indietaco baſardi chi-

qui bat. Lat. Ovis parva Indica.

Tarugo , ultzura. Lat. Subſcus , dis.

Taſcar el lino , ò el cañamo , ſugaraſtu.

Lat. Linum , aut canabem quatere, car-
minare.

Taſcado aſsi , ſugaraſtua. Lat. Carmi-

natus.
El inſtrumento de taſcar , el taſcador, ſu-
garatſa. Lat. Inſtrumentum carmi-
nandi.

Taſcar la yerba, abereac ortzaquin bela-

rra ebaquitzea. Lat. Herbam dentibus
carpere.

Taſcar. el freno , frenoa taſcatu , taſcá.

erabilli.
r A.
arabilli. Lat. Frænum mordere , man-
dare.
Taſcado de el lino , ſapia , erbatza. Lat.
Lini purgamenta , tomentum.
Taſconio , lo miſmo que talque, veaſe.
laſquera , pendencia, auciabartza, jai-
tea. Lat. Rixa.

Talla , ta ſſacion, taſa, taſacioa. Lat. Ta-

xatio.

Taſla medida , taſa, neurria. Lat. Mo-

dus.

Taſladamente , taſatuquiro. Lat. Parcè,

reſtrictè.

Taſſador , taſatzallea , taſalaria. Lat.

Taxator.

Taſſajo , ceceña puſca. Lat. Carnis ſa-

litæ fruſtum.

Taſſar taſatu. Lat. Taxare æſti-

mare.

Taſſado , taſatua. Lat. Taxatus , æſtima-

tus.

Taſugo , animal , azconarra. Lat. Me-

lis , is.

Taſtara , ſalvado grueſſo, zailarria. Lat.

Furfur craſſior.

Tas , cillarguilleen tazpichoa , ingude-

choa. Lat. Argentariæ officinæ incus.

Tataradeudo , pariente antepaſſado muy

ntiguo , aide anciñacoa. Lat. Affinis
antiquus.
ataranieto , loiba erena , illoba erena,
irugarrena. Lat. Trinepos , trineptis.

Tataravuelo , aitona erena, aſaba erena.

Lat. Tritavus.

Tato , animal parecido al puerco , que ſe

encoge como erizo , tatoa , cherritri-
cua. lLat. Tatus.

Tato , lo mifmo que tartamudo , es Baſ-

cuence.

Taumaturgo , mirariguillea. Lat. Thau-

maturgus.

Taurete , voz que ſe acerca mas à ſu ori-

gen lBalcongado , veaſe taburete.

Tauro , ſigno de el Zodiaco , Ceceniza-

rra. Lat. Taurus.

Tautologia hitzingurua. Lat. Tauto-

logia.

Taxia , lo miſmo que atauxia , veaſe.

Tav illad , marcado eon las ſeñales de la

fabrica , oyal tabillatua. Lat. Pannus
fabricæ ſignis notatus.

Taxativro, tacſativo, taſagarria. Lat. Ta-

ativus.
TA.
3 y
Taz à taz , ſe dize quando ſe trueca ſim-
plemente vna coſa por otra , utſic uts.
Lat. Equâ permutatione.
Taza , edoncia , taza , tacea. Lat. Pate-
ra , æ..
Taza de fuente ugaſca. Lat. Crater,
ris.
Tacaña , lo miſmo que taraſca, veaſe.
Tazmia, alzatia. Lat. Aſſignata decima-
rum portio.
Tazon , lo miſmo que taza de fuente.
rE
L
Te , yerva , tea. Lat. Thea , eæ.

Tea , zucia , torchoa. Lat. Tæda , æ.

Hazer tea de algun palo , zucitu , tor-
chatu. Lat. Tædam facere.
Teame , piedra , burrigueſa. Lat. Thea-
mes.

Teatinos , los de San Cayetano , Teati-

ñoac. Lat. Thieatini.

Teatral , biltoquiarra. Lat. Theatra-

lis.

Teatro , biltoquia. Lat. Theatrum.

Teble , antiquado , lo miſmo que te-

rrible.

Techar , cubrir de techo , ichagoitu,

atarbetu , barrumbetu , tellaztu. Lat.
Domun tege re.

Techado , ichagoitua , &c. Lat. Tectus,

a , um.

Techo , techado , ichagoya , atarbea,

barrumbea , tellatua. Lat. Tectum.

Techumbre , lo miſmo que techo.

Tecla , achola , tecla. Lat. Aſſula , pal-

mula.

Teclado , acholdia , teclabilla. Lat. Aſ-

ſularum ſeries.

Teclear , acholaritu , tecleatu , acholac

erabilli. Lat. Palmulas pulſare , pre-
mere.

Tediar , igiitu , iguindu. Lat. Tedet,

tædebat.

Tedio , iguitua iguintza. Lat. Tæ-

dium.

Tedioſo , igiicarria , iguingarria. Lat.

Tædioſus.

Tegual tributo â manera de farda,

veaſe.

Teja , arbol , veaſe tilo.

Teja , tellá. Lat. Tegula. Item teu-

letá.
A teja vana , tellutſean , ichagoi utſean.
Tejar,
r E.
2o

Tejar , oficina , telleria tellaguinde-

guia. Lat. Tegularia figlina.

Tejar , cubrir de tejas , tellaztu, tellaz-

tatu. Lat. Domum tegulis tegere , mu
nire.

Tejado , techo tellatua. Lat. Tectum

tegulaneum.
Andar à ſombra de tejado, iſilpean ibilli.
Lat. Latenter ambulare , agere.
Quen tiene tejado de vidrio , no tire pie-
dras al de ſu vezino , beira-tellatua
badezu auzoari arrica ezteguiozu.
Lat. Qui alium accuſat , à reprehenſio-
ie abetſie debet.

Tejaroz , cubierto de tejas , tellapea. Lat.

Tectum tegulaneum.

Tejvzo , golpe , tellada , tellacada.

Tegulæ ictus.

Tejer , eoó , eotu , eaitu , cheitu.

Texere.
Lat
Lat.

Teedor , eulea , eaillea , cheilea. Lat.

Textor.

Tejido eo &c. Lat. Textus , a ,

um.

Tejido , lo miſmo que tela , veaſe.

Tejedura eotzea , eoera. Lat. Tex-

tura.

Tcjera , lo miſmo que tejar , oficina.

Tejero , tellaguiña. Lat. Tegularius figu-

lus.

Tejo , pedazo de teja , tellápuſca. Lat.

Fragmentum teſtaceum.

Tejo , para jugar , arboilla. Lat. Diſcus.

Te o de oro, pedazo en paſta , urropilla.

Lat. Auri fragmentunm.

Tejo , tejon , arbol , aguin. Lat. Ta-

xus.
Donde los ay , aguinaga. Lat. Taxetum.

Tejon , animal , lo miſmo que taſugo,

veaſe.

Tejoleta , tellapuſca. Lat. Fruſtum te-

gulæ.

Tejuæla , tellachoa. Lat. Tegula parva.

Tejueio , tejo pequeño , arboilchoa. Lat.

Lamella rotunda.

Tela , tela , euta. Lat. Tela.

Tela , para fieſtas , el ſitio, boilleſia, bil-

toquia. Lat. Circus , palæſtra.

Tela , eeamen , juicio , controverſia,

veaſe.

Tela , caſcara , &c. aiſala, ganchea. Lat.

Pellicula , tunica.

Tela blanca , lienzo ordinario, euná. Lat.

Telæ lineæ ſpecies.

Tela de araña , veaſe telaraña.

Telamones lo miſmo que atlantes,

veaſe.

Telar , euteguia. Lat. Textrina.

Telarana , amama , amelauna. Lat. Ara

neæ tela.
r E.

Tener telarañas en los ojos , llilluratua

egotea. Lat. Cecutire.

Teleigeto , onetſia , beſteen artean mai-

teena. Lat. Prædilectus.

Telefio , yerva , eritſitona. Lat. Tele-

phium.

Telera de arado, goldeuſquia. Lat. Clavus

adſtrictorius in aratro.

Telera , de Andalucìa , pan bazo , veaſe.

Teleras de los afuſtes , ſendollac. Lat.

Currus tormentorij tabulæ tranſverſæ.

Teleras de carro , gurdilanga. Lat. Tranſ-

verſus palus in curribus.

Teleſcopio veaſe antojo de larga viſta.

Teleta , aquèl papel baſto que ſe pone,

para que no ſe brre lo eſcrito , eda-
leta. Lat. Lat. Charta bibula.

Teleta , en los molinos de papel, zurda-

baya. Lat. Reticula.

Teleton , tela de ſeda, teletoya. Lat. Tela

ſerica craſſior , & pellucida.

Telilla , euchoa , telachoa. Lat. Subtilis

tela.

Telinas , lo miſmo que almejas , veaſe.

Telino , vnguento precioſo, e@zticolia. Lat.

Telinum.

Telliz , cubierta de la ſilla de el caballo,

ſilleſtalquia. Lat. Ephipii tegumen-
tum.

Telliza , cubierta de cama , oyeſtalquia.

Lat. Lecti tegumentum.

Telonio , aduana , veaſe.

A manera de telonio , oquerca. Lat. Or-
dine præpoſtero.

Tema de Sermon , diſcurſo, &c. eſacaya.

Lat. Thema , tis.

Tema , porfia , ſetá , ſepa , leiya , bur-

coitaſuna. Lat. Pertinacia
cacia.

Tema , opoſicion contra alguno

Lat. Pervicax obtrectatio.
pervi-
otiña.
Cada loco con ſu tema , choroac oquer.
edocein ayeér. Lat. Trahit ſua quemque
voluptas.

Tema celeſte , diſpoſicion de la esfera,

cerumanera. Lat. Thema celeſte.

Tematico , ſegun el tema , eſacaitarra.

Lat. Quod ſecundum thema.

Tematico , temoſo , ſetaria , ſetacharra,

leitia , burcoya. Lat. Contentioſus,
pervicax.

Tembladera , pez , veaſe torpedo.

Tembladera , vaſo, dilidontzia. Lat. Sub-

tilis crater argenteus , vel vitreus , &c.

Tembladera , lo miſmo que tembleque,

veaſe.

Temblador , icaratia, lardazcaria. Lat.

Tremens.
Tem
TE.

Temblar , lardazquitu , icaratu. Lat.

Tremere.

Temblante , lo miſmo que tembleque.

Tembleque , adorno de la cabeza , áilda-

llua. Lat Monile tremens.

Temblequear , lardazquitu icaratu.

Lat. Tremere , contremiſcere.

Temblon , icaratia, bildurtia. Lat. Tre-

m ens.

Temblor , lardazquia , icara. Lat. Tre-

mor.

Tembloſo , lo miſmo que temblon.

Temedero , temedor , lo miſmo que temi-

ble , veaſe.

Temer , bildur , beldur naiz , cera , da,

&c. Lat. Timere.
Ni teme , ni debe , ez zur, ta ez bildur.
Lat. Omnia audet , conſilio præceps
eſt.

Temiente , temedor , bildurtia. Lat. Ti-

mens.

Temido , icaragarria. Lat. Formidan-

dus.

Temerariamente , largoaiquiro. Lat. Te.

merè.

Temerario largoaya. Lat. Temera-

rius.

Temeridad largoaita. Lat. Teme-

ritas.

Temeron , icarámallea. Lat. Propiæ vir-

tutis blatero,

Temeroſamente bildurtiro. Lat. Ti-

midè.

Temeroſo , que cauſa miedo , bildurga-

rria , icaragarria. Lar. Metuendus.

Temeroſo , medroſo , bildurtia. Lat. Ti-

midus.

Temible , icaragarria. Lat. Metuendus.

Temor , bildurra. Lat. Timor.

Temoſo , veaſe tematico.

Tempano, lo miſmo que timpano , veaſe.

Tempano , medio tocino , cherriquiaren

alderdia. Lat. Suini corporis dimidium.

Tempano , en el pandero , zaldabayaren

larrua. Lat. Tympanum.

Tempanos de cuba , aldolac. Lat. Tym-

panum cuppæ.

Temperamento , naſaroa. Lat. Tempe-

ramentum.

Temperancia , temperanza , veaſe tem-

planza.

Temperar , veaſe templar.

Temperatura , lo miſmo que tempera-

mento.

Temperie , naſaroa. Lat. Temperies.

Tempero , ſazon de la tierra para ſem-

brar , aroa , guiroa , adina. Lat. Tem-
peries.

Tempeſtad , tormenta , ecaitza , ecacha.

r E.
Lat. Tempeſtas , procella.

Tempeſtades , lotſagueriac. Lat.

verba.
321
Dura

Tempeſtivo , lo miſmo que oportuno,

veaſe.

Tempeſtuoſo, ecaiztuna, ecaiſduna. Lat.

Procelloſus.

Templa de Pintores , uzurinquia. Lat.

Temperatio pictorica.

Templadamente , moderaro , modera-

quiro, gogurriro. Lat. Temperatè, mo-
deratè.

Templador de afectos , apetito , &c. go-

-

Templador de harpa, adincaya. Lat. Cla-

vicula pro fidibus lyræ componendis.

Templadura, gogurritzea, goguirotzea,

adintzea , naſarotzea. Lat. Tempe-
ratio.

Templamiento , antiquado templanza.

Templanza virtud que modera el exce-

ſſo de ſentidos y apetitos , gogurria,
goguiroa , templanzá. Lat. Tempe-
rantia.

Templanza , moderacion , moderá. Lat.

Moderatio.

Templanza, lo miſmo que temple de aire,

&c.

Templar apetitos , &c. gogurritu , go-

guirotu, templatu. Lat. Temperare.

Templado aſsi, gogurritua, &c. Lat. Tem-

peratus.

Templar , moderar , moderatu , adindu.

Lat. Sedare.

Templar metales adindu. Lat. Tem-

perare.

Templar inſtrumentos , adindu , templa-

tu. Lat. Fides ad concentum compo-
nere.

Templarſe , gogurritu , goguirotu , y las

terminaciones de el neutro. Lat. Sibi
in aliquo temperare.

Templarios , Orden de Caballeria , Tem-

plarioac. Lat. Templarij.

Temple , ſazon , aroá , guiroá , adiná.

Lat. Temperies.

Temple de humores , metales, &c. naſa-

roa. Lat. Temperatura.
Eſta de buen temple , onguiroa dago, go-
zaldiaz dago. Lat. Soluto, atque hilari
animo eſt.
Eſtà de mal temple , gaizguiroa dago,
gozacaitza , gozaguea dago. Lat. Male
afſectus eſt.

Temple , Religion , veaſe Templarios.

Templo. Temploa, Eleizá L. Templum.

Temporas, gartac, garta-@temporac. Lat.

Quatuor tempora.
Ss
Tem
r E.
3

Temporada , eraldia. Lat. Certum tem-

poris ſpatium.
Viene à temporadas , eraldizca dator,
Lat. Certis temporibus venit.

Temporal , coſa de tiempo , eratarra,

deh@orarra. Lat. Temporalis.

Temporal , bueno , ò mal tiempo , egu-

raldi ona, edo gaiztoa. Lat. Temperies
temporanea.

Temporal , tempeſtad , ecachá, ecaitza,

ecaiztea. Lat. Tempeſtas , procella.

Temporalidades , frutos de los Benefi-

cios , y Prebendas, Eleizfrutuac. Lat.
Commoda Eccleſiaſtica.

Temporalizar , eradindú. Lat. Tempo-

ralem, temporarium facere, conſtituere.

Temporalmente , eraldiro. Lat. Ad tem-

pus.

Temporaneo , eraldizcoa , eradinecoa.

Lat. Temporaneus.

Temporizar , veaſe contemporizar.

Tempranal , goiztarra , laſtercoya. Lat.

Terra præcox.

Tempranamente, goiz. Lat. Ante tempus.

Tempranillas ubas , mats goiztarrac. Lat.

Uvæ præcoces.

Temprano , temprana , goiztarra , laſ-

tercoya. Lat. Præmaturus , præcox.

Temprano, ader io, goiz, mugaitz. Lat.

Ante tempus , prcproperè.

Temprano , y con ſol , goiz ta eguzqui,

baita bearrere. Lat. Tempeſtivè qui-
dèm.

Temulento, lo miſmo queborracho,veaſe.

Tenacear, lo miſmo que atenacear, veaſe.

Tenacidad, cicoizqueria. Lat. Tenacitas.

Teacidad , pertinacia , tema , veaſe.

Tenaciſſimamente, chit cicoizquiro. Lat.

Tenaciſſimè.

Tenallon , en las fortificaciones , eſpecie

de falſabraga , veaſe.

Tenaz , dificultoſo de ſepararſe , cicoit-

za , itſaſia. Lat. Tenax.

Tenaz , temoſo , porfiado , veaſe.

Tenaz , avariento , cicoitza , cequená,

Lat. Tenax.

Tenaza , currica , betzearra , tenaza.

Lat. Forceps.

Tenazada curricada. Lat. Forcipum

morſus.

Tenazmente, cicoizquiro, cequenquiro.

Lat. Tenacitèr.

Tenazon, en la caza es el diſparo de gol-

pe , y ſin apuntar, itſudamba. Lat. Præ-
propera exploſio.
Parar de tenazon , zaldia batbatetan
gueldierazo. Lat. Equi curſum repente
ſſtere.

Tenazuelas , tenacillas , veaſe pinzas.

Tenca , pez , tenca. Lat. Tinca.

Tencion , euquitzea , iduquitzea. Lat.

Tentio.
Fen con ten , doi doi, din diña. Lat. Equo
modo , aptè.

Tendal , de barcas , &c. eſtalcaya, itzal-

caya. Lat. Oppertorium linteum.

Tendales de carrera , veaſe limones.

Tendalero , tendedero , zabalteguia. Lat.

Locus ad extendendum, diſtendendum.

Tendedor, zabaltzallea, ichecaria. Lat.

Qui extendit.

Tendejon , eſtalcaya. Lat. Tentoriolum.

Tendel , cuerda para que ſuban iguales

las paredes , ormaria. Lat. Funiculus ad
dirigendos parietes.

Tendencia , doaira. Lat. Tendentia.

Tender , zabaldu , deſtoleſtu : tender la

ropa para ſecarſe, itſequi, ichequi.Lat.
Tendere , diſtendere.

Tender , en las Eſcuelas , doairatu. Lat.

Tendere.

Tenderſe , etzin. Lat. Recubare.

Tenderla , es deſafiar.

Tender las redes , ſareac eda, edatu Lat,

Retia tendere.

Tendido, zabaldua, etziña. Lat. Diſten-

tus.

Tendido , lo miſmo que tablado , talan-

quera , veaſe.

Tenderete , juego de naipes , tenderetea.

Lat. Chartarum extenſarum ludus.

Tenderete, lo miſmo que tendelera, veaſe.

Tenderia , junta de tiendas , dendadia.

Lat. Tabernarum multitudo , ſeries.

Tendero , dendazaya, dendazalea. Lat.

Tabernarius.

Tendon , tendones , zaintulea. Lat. Ten-

do , onis.

Tenebrario , el candelero triangular de

Semana Santa , donaberaria. Lat. Te-
nebrarium.

Tenebroſidad , illuntaſuna, airguea. Lat-

Tenebræ

Tenebroſo , illuna , airguea. Lat. Tene-

broſus.

Tenedor , euquitzallea , iduquitzallea,

euslea. Lat. Tenens.

Tenedor , para comer, euslea , foreheta,

achordea. Lat. Furcilla , fuſcinula.

Tenedor de caminos , antiq. ſalteador.

Tenedor de libros, baſtimentos, &c.euslea,

zaya , zaina , zaitzallea. Lat. Curatot.

Tenencia , poſceſſion , veaſe.

Tenencia , antiquado hazie@nda.

Tenencia , Oficio de Teniente , or-

daira , Tenencia. Lat. Vicarij munus.

Tenèr , aver vna coſa , izan , izandu,

izatu. Lat. Tenere.
Tener
FE.
Tener , aſida alguna coſa , iduqui, euqui.
Lat. Tenere.
Eſtos dos verbos tienen ſus irregulares,
que ſon los ſiguientes.
Siguiendoſe acuſativo ſingular.
Indic. preſ. Tengo , tienes , tiene , det.
dec , den , dezu , deu tenemos , te-
neis , tienen , deſu , áezue , deue.
ltem , otro dialect. dot , dozu , doc , don,
dou , dau , dogu , dozue , doue, daue.
Item , otro dialect. dut , duc , un , duzu,
du , dugu , duzue, duzute , dute, due.
Pret. imperf. Yo lo tenia &c. nuen , uen,
cenduen , zuen , guenduen , cenduten,
zuten , ceuen.
Item , nuan , cenduan , zuan &c.
Item , nevan , evan , eva , cenduan , ceuan,
genduan , cenducen , ceuen.
Eſtos milmos hazen al preſente, è imper-
tecto de ſujuntivo ; pero el uſo es po-
nerles antes el infinitivo, izan , euqui.
Si yo lo tuviera , &c. baneu, banu ; ſitu,
bacendu, bacenu ; ſiaquèl, baleu , balu;
ſi nos , baguendu , baguenu ; ſi vòs,
bacendute , bacenute ; ſi aquellos, ba-
leue , balute.
Indic. preſ. Yo lotengo &c. daucat, dau-
cac , an , daucazu , dauca , daucagu,
daucazute , daucate , dauquee.
Item , daducat , daducazu, áaduca &c.
Imperf. Yo lo tenia &c. neucan , ceneu-
can , cenducazun , ceucan , gueneucan,
guenucan , ceneucaten , cenducazu-
ten , ceucatenm , ceuqueen.
Item , neducan, ceneducan, ceducan &c.
Optat. preſ. Que yo lo tenga &c. dau-
cadalá , daucazulá , daucalá &c.
Imperf. Que yo lo tuvieſſe , neucalá,
ceneucalá , ceucal , gueneucalá , ce-
neucatelá , ceucatelá , ceuqueelá.
Eſtas terminaciones de el ſujuntivo ſe
uſan en las oraciones de Eſtando, quan-
do vienen ò con el quando , ò ſin èl,
teniendolo en la mano , lo ando à buſ-
car eſcuan daucadala , billa nabil.
Si vo lo tuviera , baneuca , baceneuca,
baleuca , bagueneuca , baceneucate,
baleucate , baleuquee.
Siguiendoſe acuſativo plural.
Indic. preſ. Yo los tengo , &c. nic ditut,
dituzu , diru. Item dodaz, dozuz, di-
tuz &c. y las terminaciones de el indi-
cativo , que eſtân en la ſegunda conju-
gacion abſoluta.
Inſicat. preſ. Yo los tengo &c dauzcat,
rE.
323
@dauzcac , an , dauzcatzu , dauzca,
dauzcagu , dauzcatzute dauzcate,
dauzquee.
Item , daduzcat , daduzcatz u , daduz-
ca &c.
Item yo los tengo , daucadaz , daucazuz,
daucaz , daucaguz , dauca zuez , dau-
quez.
Item , yo los tengo , dauze@atzit , dauz-
catzic , in , dauzcatzitzu , dauzcatzi,
dauzcatzigu, dauzcatzitzute , dauz-
catzite.
mperf. Yo los tenia , neuzcan , ceneuz-
can , ceuzcail , gueneuzcan , ceneuzca-
ten , ceuzcaten , cezqueen.
Item , neduzcan , ceneduzcan , ceduz-
can @c.
Item, neuzcat@zien , ceneuzcatzien , ceuz-
catzien &c.
Optat. preſ. Que yo los tenga , dauzca-
dala &e.
Item , daucadazala &c. dauzcatzada-
la &c.
Imperf. Que yo los tuviera , neuzcalá,
ceneuzcalá , ceuzcalá &c.
Item , neuzcatziela , ceneuzcatziela &c.
Si vyo los tuviera , banecaz , baceneu-
caz , baleucaz , bagueneucaz , bac-
neuzcate , baleuzcate.
Item , baneuzcatzi , baceneuzcatzi, ba-
leuzcatzi , bagueneuzcatz, baceneuz-
catzite , baleuzcatzite.
Tienen tambien irregulares tranſitiros,
qlos dexo, porno tenerlos preſentes.

Tèn ahì , eutſi or.

Tèn buen animo , en vn dialecto ſe dize

auc, aun, auzu biotz on, ened, auzue.
Tengalo , biu.

Teniente , el que tiene , deuana , duena,

dauena. Lat. Tenens.

Teniente , ſubſtituto , oñordea , ordela-

ria. Lat. Vicarius, vicem gerens, tenens.

Teniente de oìdo , algo ſordo, gorscotea.

Lat. Surdaſter.

Teniente , miſerable , eſcaſo , veaſe.

Tenido , iáuquia , euquia. Lat. Tentus.

Tenudo , ſea tenudo , antiq ſea obligado.

Teneria , narrola , larruquinteguia. Lat.

Ofificina coriaria.

Tenesmos , enfermedad , veaſe pujosr.

Tenor , orden , forma , inderá. Lat. Te-

nor , oris.

Tenor , voz , tenorea. Lat. Vox media,

mediocris.

Tenor , muſico , tenorea. Lat. Cantor

medius.

Tenſion, erstirá, eſtirá. Lat. Tenſio, onis.

Ss
enta
i
L.

Tentacion , ciraiquia , tentacioa, tentu-

cionea. Lat. Tentatio.

Tentador , ciraiquilaria , ciraiquitza-

llea , tentatzallea , tentagarria. Lat.
Tentator.
entar , induciendo , ciraiquitu , ten-
tatu. Lat. Tentare.

Tentado aſsi, ciraiquitua, tentatua. Lat.

Tentatus.

Tentar , palpando, tocando con la mano,

aztamucatu , atzeztatu. Lat. Ten-
tare.

Tentado aſsi , aztamucatua. Lat. Ten-

tatus.

Tentar , probar , examinar , tentatu, den-

datu. Lat. Tentare.

Tentativa , tentaldia, dendaera. Lat. Ex-

perimentum , periclitatio.

Tentebonete , beber à tente bonete, haſta

rire.

Tentenmozo , veaſe puntal.

Tenuamente, urri, urrir, guichi, gui-

chicho.

Tenue , mea , mearra , ſuflea. Lat. Te-

nuis.

Tenuidad , meetaſuna, meartaſuna , ſu-

ftetaſuna. Lat. Tenuitas.

Tenuta , poſſeſsion de algo haſta la deciſ-

ſion de el pleyto , eucaldia, iducaldia.
Lat. Vindiciæ , arum.

Tenutario , eucaldiarra , iducaldiarra.

Lat. Ad vindicias pertinens.

Teñir , gambuſi , gambuſitu , coranſitu.

Lat. Tingere.

Teñido, gambuſia, coranſitua. Lat. Tin-

ctus , a , um.

Teologal , Teologico , Teologo , Jain-

eoquindarra , Jaincoquindecoa. Lat.
Tfeologalis , Theologicus.

Teologia , Jaincoquindea, Teologia. Lat.

Theologia. Jaincojaquindea.

Teologicamente , Jaincoquindarquiro.

Lat. Theologicè.

Teologizar , Jaincoquindetu. Lat. Theo-

logizare.

Teologo , Jaincoquindaria , Teologoa.

Lat. Theologus.

Teorema , nolerá. Lat. Theorema , tis.

Teorica , Teoria , bearretá. Lat. Theo-

rica.

Teorico , bearretaria. Lat. Theoricus.

Teoſo , zuciduna. Lat. Tædifer.

Teoſofia , lo miſmo que Teologia.

Tepe , lo miſmo que ceſped, veaſe.

Terapeutica , medicina practica , ſenda-

quinde equieracoa. Lat. Therapeutica.

Terceramente , irugarrenean , hiruga-

r E.
vreneanm , ernean. Lat. Fertio.

Terceria , mediacion , artequeta. Lat. Le-

nocinium.

Tercerilla de verſos , irudunchoa. Lat.

Compoſitio metrica tribus conſtans pe-
dibus.

Tercero , tercer , en orden , irugarrena,

hirurgarrena , erena , erenecoa. Lat.
Tertius.

Tercera vez , irugarrenean , irugarren

aldian , erenci , eren aldian. Lat. Ter-
tio , tertium.

Tercero , que media , arteco, bitartecoa.

Lat. Internuntius , leno , lena.

Tercero , de San Franciſco, Terceroa. Lat.

Tertiarius S. Franciſci.

Tercero , el que recoge los Diezmos,

amarrenen biltzallea. Lat. Decimarum
ſequeſter.

Tercero en diſcordia , deſeraquidau ar-

tecoa , biren deſongundean irugarre-
na. Lat. Tertius arbiter.

Tercerol , en el navio, lo miſmo que ter-

cero.

Tercerola , carabina mas corta , veaſe ca-

rabina.

Terceto , de verſos , iruduna. Lat. Car-

men tribus verſibus conſtans.

Tercia , vna de tres partes, irurquia. Lat.

Tertia pars.

Tercia , vna de las horas , tercia, iruga-

rren ordua. Lat. Hora tertia.

Tercias , de los Diezmos Ecleſiaſticos,

amarrenen irurquiac. Lat. Tertiæ,
arum.

Tercia , la Caſa en que ſe depoſitan los

Diezmos , amarrendeguia. Lat. Deci-
marum horreum.

Terciana , elguerena , irurteria , ter-

ciana. Lat. RFebris tertiana.

Tercianario , elguerenduna , irurteri-

duna, tercianatia. Lat. Tertianâ febri
laborans.

Tercianela , tela como el tafetan , pero

mas doble, tercianela. Lat. Tela ſerica
craſſior.

Terciar la capa , la lanza , &c gaibeni,

gaibenitu. Lat. Tranſversè , vel obli-
què collocare , aptare.

Terciada capa , &c. gaibenia , &c.

Lat.
Sic aptatus.

Terciar , cumplir el numero tercero, iru-

garrendu. Lat. Ternarium complere.

Terciar , mediando , artetu , bitartetu.

Lat. Se interponere.

Terciar , en la Agricultura , irugarren

goldea , aitzurra , boſtortza ematea.
Lat. Tertio arare.

Terciar la cara, cortarla cruzarla, veaſe.

Terciar
r E.

Terciar , la carga, igoaldu. Lat. Sareinam

æxuilibrare.

Terciado , eſpada corta , y ancha , cha-

laurrá. Lat. Enſis brevior , & latior.

Terciarios , arcos que cruzan en las bo-

bedas arcuerrac. Lat. Arcus ter-
tiarij.

Tercio , lo miſmo que tercero , veaſe.

Tercio , vn tercio , irurquia. Lat. Ter-

tia pars.

Tercio de carga , irurquia , tercioa. Lat.

Sarcinæ pars æqua.

Tercio , lo miſmo que oy legimiento de

Infanteria.
Hazer buen , ò mal tercio, lo miſmo que
favorecer , ò embarazar , veaſe.

Terciopelo , tela , irulleta , terciopeloa.

Lat. Villoſum ſericum.

Terciopelero , irullequiña. Lat. Villoſi

ſerici opifex.

Terco , burcoya , leicorra. Lat. Contu-

max ; veaſe contutaz , duro.

Terebintina , goma del terebinto, ganauſ-

quiarev licurta. L. Reſina terebinthina.

Terebinto , lo miſmo que man liquido.

Terete , lo miſmo que rollizo , veaſe.

Tergivrerſacion , iuguraria. Lat. Tergi-

verſatio.

Tergiverſar , ingurariz ibilli. Lat. Ter-

gverſari.

Tericia , miñoria. Lat. Regius morbus.

Terliz , tela , terliza , eutarrá. Lat. Tri-

lix , cis.

Termas , baño de agua caliente, uberote-

guia. Lat. Thermæ , arum.

Terminacion , acaballa , acabanza , bucá,

bucaera , uzcuya. Lat. Terminatio.

Terminal , mugarricoa. Lat. Terminalis.

Terminar , acabatu , bucatu , uzcuitu.

Lat. Terminare , finire.

Terminado , acabatua , &c. Lat. Ter-

minatus.

Terminante hitzeracoa. Lat. Termi-

ans.

Termino , fin , veaſe terminacion. Lat.

Terminus.

Termino , mojon , mugá , mugarria,

chcdarria , cozc , marrá. Lat. Ter-
minus , limes.

Termino , modo , moldea , modua. Lat.

Modus , ratio.

Termino , diſtrito , barrutia. Lat. Terri-

torium.

Termino. , tiempo determinado , epea,

burua. Lat. Dies , præfinitum tempus.

Termino , voz , palabra , hitza , hitze-

ra , abotſa. Lat. Terminus , vox , voca-
bulum.

Termino perentorio , epondea. Lat. Ter

E.
3s
minus peremptorius.
En terminos habiles , eguin ditequeanez.
Lat. Si fieri id poteſt.
Vn medio termino , bidarte bat , bidar-
teco bat. Lat. Ratio quædam medium
tenens.

Terminote , terminajo , hitzarroa. Lat.

Vocabulum inſolens.

Termometro , para conocer los grados de

calor , y frio en el aire , beroneurria.
Lat. Thermometrum.

Terna , y ternas , irurpilla. Lat. Terna-

rium.

Ternario irurpilla. Lat. Ternarius,

a , um.

Ternecico , ſamurchoa. Lat. Tenellus.

Ternero , chala , arechea , cecorra , che-

corra.

Ternera , urruiſa , urruza , bigainchea,

beigaya. Lat. Vitulus , vitula.

Ternera , muerta , chalquia , areiſquia,

cecorquia. Lat. Caro vitulina.

Terneron , ternejon , el que mucho ſe en-

ternece , ſamurcorra. Lat. Tenero ſen-
ſui obnoxius.

Terneruela , ternerilla , chalchoa , &e.

Lat. Vitula.

Ternera , blandura , biguintaſuna , ſa-

murtaſuna. Lat.
tudo.
Teneritas , teneri-

Terneza , de aſecto , cariño , gogabera.

Lat. Tener amor.

Ternezuelo , lo miſmo que ternecico,

veaſe.

Ternilla , mamizurra. Lat. Cartilago,

inis.

Ternilloſo , mamizurduna. Lat. Cartila-

ginoſus.

Terniſſimamente , gogaberaquiro. Lat.

Tenerrimè.

Terniſſimo , de afecto , gogaberatia. Lat.

Tenerrimus.

Terno irurquia. Lat. Ternarium.

Terno de Miſſa , ternoa , mezirurquia.

Lat. Trium ſacrum peragentium veſti-
menta.

Ternura , lo miſmo que terneza, veaſe.

Terquedad , burcoitaſuna. Lat. Obſtina-

tio. Veaſe obſtinacion , contumacia.

Terqueria , terqueza , lo miſmo que ter-

quedad.

Terrado , lagoya. Lat. Tectum terreum.

Item , ſabaya , ſapai lurrezcoa.

Terrage , lo miſmo que terrazgo , veafe.

Terral , erricoa , lurrecoa. Lat. Ter-

reſtris.

Terraplen , lubeta. Lat. Agger , ris.

Terraplenar , lubetatu. Lat. Aggere mu-

nire.
Terra
TE.
z

Terraplenado lubetatua. Lat. Aggere

muntus.

Terraqu o , ulacarr. Lat. Terraqueus.

Terrazz , arra de dos aias , lucharroa.

Lat. Urceus.

Terrzgo , pedazo de tierra por ſembrar.

liutzia. Lat. rvum.

Terræzgo , lo qae ie pga al dueño de la

tierra, luſaria. Lat. Cenius arvi.

Terrazo , antiquado , jarro.

Terrazuela , terrazuelo , lo que terraza.

Terrear, verſe la tierra en los ſembrados,

ereiñean utſuneac aguiri. Lat. Sato-
rum terram percipi.

Terregoſo , lleuo de terrones , zocortia,

ſoquiltia. Lat. Gleboſus.

Terremoto , ludardara , lurricara. Lat.

Terræ motus , tremor.

Terrenal , lutarra , lurtarra. Lat. Ter-

renus.

Terrenidad, lutegoquia. Lat. Terræ na-

tura.

Terreno , terrena , lutarra. Lat. Ter-

renus.

Terreno , eſpacio de tierra , lutartea. Lat.

Terre ſpatium , terra , terre conditio.

Terreo , larrezcoa. Lat. Terreus.

Terrera , pela zo de tierra elcarpada , lu-

taldatſa. Lat. Clivus terreus.

Terrera , pa aro bidariſca. Lat. Avis

quædam.

Terrera , antiuado terror.

Terrero , lo uirmro que terrado , veaſe.

Terrero , monton de tierra , lupilla. Lat-

gger , tcrræ acervus.

Terrero , à que ſe tira , jomuga. Lat. Sco-

pus.

Terrero , lo rmiſimo que terreno , veaſe.

Terreſtre , lutarra. Lat. Terreſtris.

Terreſtridad , veaſe terrenidad.

Terretremo , lo miſmo que terremoto.

Terribilidad , terribleza , icaragarria,

izugarria. Lat. Fcrocia

Terrible , icaragarria , izugarria.

Terribilis.

Terrilenente , icaragarriro , &c.

Lat.
Lat.
Territtirèr.

Terricola , lutarra lurrean bici dana.

Lat. Terricola.

Teririfico, icaratzallea. Lat. Terrificui.

Terrigeno lurrctic jayoa. Lat. Ter-

rigena.

Terrin , lo miſmo que Faiſano, veaſ.

Terrino , lurrezcoa. Lat. Terreus.

Territorio, lutartea, barrutia. Lat. Ter-

ritorium.

Terromontero, lo miſmo que teſo, veaſe.

Terron , zocorra , ſoqiilla. Lat. Gle-

ba , z.
rE.

Terrontera , quebrada de tierra en algun

monte , veaſe quebrada.

Terror , icia , icialdura , izua , izualdi

Lat. Terror.

Terroſidad , lo miſmo que terrenidad,

veaſe.

Terroſo , lurrezcoa. Lat. Terreus.

Terruño , terruzo , lutartea , luquiroa.

Lat. Terræ condirio.

Terlar , leutiſtu , leutiſtatu. Lat. Perpo-

lire , terſum reddere.

Terſo , leutiſt. Lat. Terſus perpolitus.

Terſura , leutiſtaſuna. Lat. Perpolitio.

Tertil , dcrecho en la ſeda , ſeda-cotiza.

Lat. ectial pro ſerico.

Tertulia ballera. Lat. Hominum con-

greſus.

Tertulio , tertuliano, balleracoa. Lat. Fa-

miliaris congreſſus ſocius.

Teruvela , antiquado polilla.

Teſaurizar , veaſe ateſorar.

Teſis , veaſe Concluſuon.

esbique , texbique , lo miſmo que tabi-
que , veaſe.

Teſo , lo miſmo que tieſo , veaſe.

Teſo , collado , munoa , muntoa, murua.

Lat. Moles , collis.

Teſon. ſendarciá. Lat.Contentio, firmitas.

Teſorar , veaſe ateſorar.

Teſorerìa , gordairuria, gordairuteguia.

Lat. AErarium quæſtorium.

Teſorero , gordairuzaya, teſoreroa. Lat.

Prefectus ærarij.

Teſoro , gordairua , teſoroa , urruchoa.

Lat. Theſaurus.

Teſta , lo miſmo quecabeza, veaſe.

Teſtador , atzenailaria. Lat. Teſtator,

reſtatrix.
teſtadura, lo miſmo que borradura, veaſe.

Teſtamentaria , atzenaiquindea , teſta-

mentaria. Lat. Teſtamenti exequutio.

Teſtamentario , atzenaiquiña , teſta-

mentarioa. Lat. Executor teſtamenta-
rius.

Teſtamento , atzenaya , teſtamentua,

teſtamenta. Lat. Teſtamentum.

Teſtar , atzenaitu , atzenaya eguin. Lat.

Teſtari , teſtamentum condere.

Teſtar , teſtado , lo miſmo que borrar,

borrado.

Teſtarudo , burcoya , hiſitia. Lat. Cere-

broſus.

Teſtera , aurquea , aurreco aldea, aitz@i-

na. Lat. Pars anterior , frons. Lo miſ-
mo es teſtero.

Teſterada , teſtarada , veaſe mochada.

Teſterada, terquedad, burcoitaſuna. Lat.

Obſtinatio.

Teſtero , lo miſmo que teſtera , veaſe.

Teſticulo,
r E.

Teſticulo , barrabilla. Lat. Teſticulus.

eſtificacion , daquiraſtea , talazdea,
veaſe teſtimonia. Lat. Teſtificatio.

Teſtificado , daquiraſia , &c. Lat. Teſti-

monio dictus , a , um.

Teſtificativo , daquiraslaria , talaſdet-

zallea , cinoldatzallea. Lat. Teſtifi-
cans.

Teſtigo , daquiraſá , talaztá , cinollea,

lecucoa , teſtigua , Teſtis.

Teſtigos conteſtes, daquiraſquideac. Lat.

Qui eadem teſtantur.

Teſtigo de viſta , icuſitaco, icuſiazco teſ-

tigua , daquiraſa. Lat. Teſtis ocula-
tus.

Teſtigo de oìdas , aditutaco , adituazco

teſtigua. Lat. Teſtis auritus.

Teſtiguar , antiquado ateſtiguar.

Teſtimonia , antiquado teſtigo.

Teſtimonial , daquiraſgarria , talazga-

rria, cinolgarria. Lat. Teſtimonialis.

Teſtimoniales de Obiſpo , daquiraſga-

rriac. Lat. Literæ teſtimoniales.

Teſtimoniar , veaſe ateſtiguar teſti-

ficar.

Teſtmonio , daquiraſa , talazdea , ta-

lazta , cinola , lecucotaſuna , teſtimo-
nioa. Lat. Teſtimonium.

Teſtimonio falſo, penſacallua, belcinola,

falſo teſtimonioa. Lat. Crimen com-
mentitium , calumnia , falſum teſtimo-
nium.

Teſtimoñero , teſtimoniero , belcinola-

ria, falſo teſtimonioen erauzlea, jaſo-
tzallea. Lat. Calumniator. Veaſe ca-
luminia.

Teſtimoñero , lo miſmo que hazañero,

veaſe.

Tellon , moneda , que tiene gravada vna

cabeza, burutirua. Lat. Moneta ab inſ-
cuipto capite ſic dicta.

Teſtulo , maquina bellica antigua , gor-

á@ca , ez cutapea. Lat. Teſtudo.

Teſtz

teſtuzo veaſe cogote , colo-
drillo.

Tei. , veaſe tiſu.

lceura , dureza , gogorra , zailla. Lat.
Drities.

Teusr , gravedad afectada, goitaldia. Lat.

iElata everitas.

Ter.a , viene de el Baſcuence , titia , di-

tia , que ſigniſica lo miſmo , ugatſa.
Lat. Mamma.

Tetas de vaca , veaſe ubre ; errapea.

a de vaca , ubas , maluiſac. Lat. Uvæ
ſic dictæ.

Tetar , lo miſmo que atetar.

@ v
T E.

Tetilla , titichoa. Lat. Mammilla.

37

Tetona , tetuda , tititſua , ugatſua , ti-

tiandia. Lat. Mammoſa mulier.

Tetracordio lauroſquia. Lat. Tetra-

chordon.

Tetraedro , aurquelaugoya. Lat. Tetra-

edron.

Tetragono lauraurca. Lat. Tetrago-

nuim.

Tetragramaton , izquilaura. Lat. Tetra-

grammaton.

Tetrarcha , menelaura. Lat. Tetrarcha.

Tetrarchia , menelauquia. Lat. Tetrar-

chia.

Tetrico , triſtea. Lat. Tetricus.

Tetro , lo miſmo que negro , manchado,

veaſe.

Teucrio , yerva , veaſe vetonica.

Teulogia , veaſe teologia.

Texto , beretitza tetoa. Lat. Tex-

tus.

Textorio , euteguicoa. Lat. Textorius.

Textual , beretizcoa. Lat. Textualis.

Textualiſta , beretiztzalea. Lat. Textui

addictus.

Textura , euquera. Lat. Textura.

Teytral , adorno de la cabeza de el ca-

ballo , es antiquado.

Tez , larranza. Lat. Oris ſuperficies.

Tezado , lo miſmo que atezado , veaſe.

T1
L
Veanſe en Ta , Te, Ti , To , las vozes
ſiguientes , y otras.

Thalamo , thalieſtro , thaumaturgo, the,

theatro , thema , Theologia, theorema,
Theorica , therma , theſoro , &c.
r

Tia , iceba , icecoa. Lat. Amita , mater-

tera.

Tiara , ornamento de la cabeza , tiara,

buruqauia. Lat. Tiara , æ.

Tibiamente , epelauiro , beraſquiro. Lat.

Tepide , remiſè.

Tibieza , epeltaſuna , epeldea , beraſtec.

Lat. Tepor.

Tinio , epeli, beraſia. Lat. Tepidus.

Tibor , vaſo grande de China, lutouci Cbi-

nacoa. Lat. Dolium Sinicum.

Tiborna , eſpecie de ſopa , veaſe toſton.

Tibu
.
8

Tiburon , pez terrible , ichas -otſo mota

bat. Lat. Lupi marini ſpecies.

Tiempo , duracion ſucceſiva de las coſas,

era , dembora. Lat. Tempus. Era ba-
tean , en vn tiempo , en algnn tiempo.
Ez nere eran , no en mi tiempo. ure
eran boſt orrelaco eguina zaude, en tu
tiempo hartas coſas has executado de
eſſas.

Tiempo determinado , para hazer algo,

epea , burua , veaſe termino.

Tiempo temporal, eguraldia. Lat. Tem-

peſtas.
A buen tiempo , mugonez. Lat. Oppor-
tunè tempeſtivè tempore oppor-
tuno.
A mal tiempo , mugaitzez. Lat. Alieno
tempore.
A tiempo , ſin tiempo , fuera de tiempo,
mugonez , mugaitzez, mugonean , mu-
gaitzean , eraz , erazaque. Lat. Op-
portunè , importunè.
A vn tiempo , beingoan , batetan.
Simul.
Lat.

Tiempo tras tiempo viene , erac era oi

dacar. Lat. Tempora temporibus ſuc-
cedunt.
Cada coſa en ſu tiempo , gauza oró era
oró. Lat. Omnia tempus habent.

Tiempo paſado baſtantemente largo , aſ-

paldia. Lat. Tempus diu præteri-
tum.

Tiempo que pasò poco ha , poco antes,

areſitia. Lat. Tempus mox præteri-
tum.
Aſpaldian icuſi eztet , mucho ha , que
no le he. viſto. reſtian emen zan,
poco ha , que eſtaba aqui.

Tiempo , eſpacio , lugar , beta , aſtia,

mugua , artea , aicina. No tengo tiem-
po , betaric eztet , muguric , aſtiric
arteric, aicinaric eztet. Lat. Non mi-
hi vacat.

Tienda de campaña , campicheca. Lat.

Tentorium.

Tienda de embarcacion, carro, &c. veaſe

tendal.

Tienda, donde ſe venden generos, denda,

botic. Lat. Taberna.
Quien tiene tienda , que atienda , dendá
badezu , zuc zaitu beardezu , ezpe-
ren galduco dezu. Lat. Tuum tu nego-
tium gere.

Tienda de Cirujano , dendaiſca. Lat. Spe-

cillum vulnerarium.

Tiento , lo miſmo que tacto , cequitzea.

.ral. at.r-
lus cæci.
r .

Tiento , miramiento , arreta , arta. Lat.

Attentio.
Con el æayor tiento , dan gueldienez.
Lat. Majori , qua poteſt , attentione.
Con tiento , gueldi , gueldi. Lat. Pede-
tentim.

Tiento de los Volatines , el palo con que

ſe equilibran, berdagaya. Lat. Palus li-
bratorius funambulorum.

Tiento , lo miſmo que golpe , veaſe.

A tientas , lo miſmo que @ tiento , veaſe.
A tiento , azca , aztamuca , itſumuca.
Lat. Tactu , tentamine , tentabundè.

Tiernamente , con amor , gogaberaquiro.

Lat. Tenerè , medullitus.

Tierno , cariñoſo , gogaberatia. Lat. Te-

ner , blandus.

Tierno , blando , ſamurra , uſterra , bi-

guinña, ninicatua. Lat. Tener , ra, rum.

Tierra , elemento , lurrá. Lat. Terra.

Tierra, patria , region , erria. Lat. Patria,

natale ſolum.
Somos de vna miſma tierra , erri bate-
coac guera , erritarrac guera. Lat.
Conterranei ſumus, unum eſt nobis na-
tale ſolum.
Eierra à tierra , lurrez lurr , bazterrez
bazter. Lat. Propè terram , juxta ri-
pam.

Tierra firme , lo miſmo que continente,

lutuguea. Lat. Continens.

Tierra inculta , luquiteza. Lat. Ager in-

cultus.

Tieſamente , tieſoro , ſendoro. Lat. For-

titèr.

Tieſo , duro , tieſoa , gogorra , zailla.

Lat. Durus , validus , fortis.

Tieſo , meſurado , grave , tieſoa , zuta.

ria. Lat. ligidus , gravis.

Tieſo que tieſo, uco ta buco. Lat. Pertina-

citèr.

Tenerſelas tieſas , jaroerazo. Lat. Firml-

ter obſiſtere.

Tieſto , antiquado , lo miſmo que tieſo.

Tieſto , para flores, yervas, &c. luloral-
da. Lat. Vas teſtaceum.
Tigre , catamotza. Lat. Tigris , idis.
Tifon , lo miſmo que torbellino , veaſe.
Tijeras , guraiceac , artaciac , aizturrac.
Lat. Forfices , cum.
Tijera , en las tierras humedas , la zanja
para deſaguarlas , erretena. Lat. In-
cile.
eleos , abala La.
Tijera , en los coches , muitugalac. Lat.
In rhædis corrigiæ decuſſatæ.
Tijeretada, tijerada , guraiceen, &c. epai-
tea. Lat. Forficis inciſſio.
Tije
r .

Tiieretas de la vid , lopiurrac. Lat. Cla-

viculi , capreoli.
ieretas han de ſer , eſanari ichequi,
equin. Lat. Mordicus aliquid tenere.

Tijeretear , guraiceaz , &c. epaqui. Lat.

orcipibus incidere.

Tillar , borrar , teſtar , tiene origen Baſ-

congado , tildatu. Lat. Delere , obli-
terare.

Tildar à algun ſujeto , tildatu. Lat. No.

tare.

Tildado , tildatua. Lat. Deletus , nota-

tus.

Tilde , es voz Baſcongada tildea, y es de

ildea , ilda , y ſu raiz es , ò de ildera
modo dè matar , y la tilde , con que ſe
tilda , y borra , dà muerte à la letra,
ò nombre que ſe borra ; ò de il@da mu-
riò , ha muerto , y es la miſma analo-
gia ; ò de ille da , es vn pelo , y la til-
ude ſe le aſemeja. Lat. Literæ apex.

Tildon , tildetzarra. Lat. Obliteratio.

illa , lo miſimo que crucia , veaſe.
ilo , arbol , aſtigarra. Lat. Tilia , æ.
Arboleda de ellos , aſtagarraga, aſtigar-
dia. Lat. Locus tilijs conſitus.

Timbal , lo miſmo que atabal , timbalá.

Lat. Tympanum.

Timbalero , timbalaria. Lat.

niſtes.
Tympa-

Timbre de el Eſcudo de Armas , es de el

Baſcuence dimbrea , que ſignifica lo
miſmo , y es contraccion de din, y be-
rea , y quiere dezir lo que juſtamente
es ſuyo , de berea ſuyo , y din , diña,
cabal, y juſto , y es lo que haze el tim-
bre , diſtinguiendo , y dando à enten-
der los grados de nobleza de cada vno.
Lat. lnſigne in caſſide.

Timbre , qualquiera otra ſeñal de noble-

za , y liſtre , dimbrea. Lat. Inſigne.

Tirmidamente , beldurrez , bildurquiro.

Lat, Timide.

Timidez , bildurra. Lat. Timor , me-

tus.

Timido , bildurtia. Lat. Timidus.

imon de el navio , lema , eraquilla,
timoya. Lat. Temo , onis.

Timonear , lemaztatu , eraquildu. Lat.

Clavum ducere.

Timonera , lemateguia , eraquildeguia.

Lat. Clavi capſa , clavi ſitus.

Timonero , timonel , lemaria , eraquil-

daria , lemazaina , eraquilzaya. Lat.
Clavi ductor , nauclerus.

Timpano , lo miſmo que atabal , veaſe.

Timpano , timpanillo de el oìdo , enzu-

quiaren frintza. Lat. Auris tympa-
num.
329

Timpano en la Maquinaria veaſe

eee

Timorato , Jaincoac bildurtua. Lat. Dei

timore afſectus.

Tina , es de el Baſcuence tinia , que ſig-

nifica lo miſmo , y eſpecialmente la,
en que cae de el lagar la ſidra tinia,
tulumbioa. Lat Tina , æ.

Tinada , monton de leña, egurpilla. Lat.

lL ignorum ſtrues.

Tinada , tinado , tinador , cobertizo para

ganados , ſalechea , leorpea. Lat. Ru-
rale tectum.

Tinaja , lupoilla , luſuilla. Lat. Dolium,

cadus.

Tinajero , el que las haze , lupoiqui-

ña, lupoilguillea. Lat. Doliorum opi-
fex.

Tinajero , tinageria , donde ſe ponen , ò

empotran lupoilteguia. Lat. Dolio-
rum locus.

Tinea , lo miſmo que carcoma , veaſe.

Tinelero , charuelazaya , echarguela-

zaina. Lat. Cænaculi famulorum cu-
rator.

Tinelo , donde come la familia de Cria-

dos , charguela , echarguela. Lat. Fa-
mulorum cænaculum.

Tinieblas , illuná, illuntaſuna, airguea.

Lat. Tenebræ , arum.

Tino , ſoma , trebayoa , ſen&. Lat. Peri-

tia in agendo , collimando , &c.

Tinta , tintá , coranſia. Lat. Atramen-

um.

Tntar , lo miſimo que teñir , veaſe.

Tinte , con que ſe tiñe , tintea , coranſia,

gambuſia. Lat. Color , tinctura.

Tintero , tintoncia , tinteroa. Lat. Atra-

mentarium.

Tintillo, ardabelcha. Lat. Vinum nigreſ-

cens.

Tinto , lo miſmo que tenido , veaſe.

Tinto , vino , ardogorria. Lat. Vinum

atrum.
r

Tintorero , tintor , tintelaria , gam-

buſquiña , coranſquiña. Lat. Infec-
tor , tinctor.

Tintura , tintura, gambuſtea, coranſtea.

Lat. Tinctura.

Tinturar , lo miſmo que teñir , veaſe.

Tiña,
t
3 o
r.
iña , ezcabia burquena. Lat. Tinea
capitis.

Tñoſo , ezcabitſua , burquentſua. Lat.

inci capitis laborans.

Tio , oſabá. Lat. Patruus , avunculus.

Tiorba , inſtrumento muſico , tiorba,

tiorbea. Lat. Chelis , cytharæ ſpecies.

Tiple , voz , ochorra , tiple. Lat. Vox

acuta.

Tiple Cantor , ochorlaria , tiplea. Lat.

Acutus cantor.

Tiple , vihuela nenor , tiplea. Lat. Cy-

thara acutior.

Tipo , lo miſmo que molde , veaſe.

Tipographia , veaſe lmprenta.

Tipographo , veaſe lmpreor.

Tira , pedazo de tela , ccrrenda tira.

Lat. Tenia , vitta , faſcia.

Tiras , derechos en las Eſcrivanias por

pleytos que vàn en apelaciones , auzi
ſariac. Lat. Stipendia pro comportatio-
ne cauſarum.

Tirabraguero , veaſe braguero.

Tirabunon , tirabuzon , tirachipocha. Lat.

Obturamenti extractorium.

Tiracuello , tiracol , veaſe tahali.

Tirada , accion de tirar , tirad , tira-

tzea , aurdiguia. Lat. Jactus , us.

Tirada , diſtancia , bidaldia. Lat. Diſ.

tantia.
De vna tirada , bidaldi batez.
Lat. Non
intermiſſo progreſſu.

Tiradera , eſpecie de flecha, que uſan los

Indios , tiracaya. Lat. Jaculum.

Tiradera cuerda , o correa en varios

inſtrumentos, tiracaya. Lat. Funiculus.

Tirador , el que tira , tiratz allea , aur-

diguitzallea. Lat. Jaculator, jactor.

Tirador en las Herrerias grandes , aro-

tzá , en las peqeñas , chiquitzallea.
Lat. Ferri domitor.

Tirador de oro , urremearia. Lat. Auri

in fila deductor.

Tiramira , camino largo , y angoſto , y

ſerie de coſas , bidarpiña , errencada.
Lat. Longa via , ſeries rerum.

Tiramollar , termino nautico laſaitu,

naſaitu Lat. Funem laxare.

Tiranamente , bidagueraro , bidaguera-

quiro. Lat. Tyrannicè.

Tirania , bidaguera , bidaguerayoa. Lat.

Tyrannis , idis.

Tiranicamente , veaſe tiranamente.

Tiranizar , bidagueratu. Lat. Fyranni-

dem exercere.

Tiranizado , bidagueratua. Lat. Tyran-

nide oppreſſus.

Tirano , bidaguea. Lat. Tyrannus.

Tirano , tiranico , bidaguea , bidaguera-

r.
coa. Lat. Fyrannus , tyrannicus.

Tirantez , tirander , luzandera. Lat.

Longitudo.

Tirapie de zapateros , oinguala. Lat. Faſ-

cia coriacea ſutoris.

Tirar , arrojar , tiratu , iraitzi , aurdi-

gui , aurdiguitu. Lat. Jacere , jaculari.

Tirar , parecerſe , irudin , antza izan,

eman. Lat. Imitari , referre.

Tirar , atraher , tiratu , eracarri. Lat.

Atrahere.

Tirar , diſparar , tiratu. Lat. Explodere.

Tirar,adquirir, ganar, devengar, veanſe.

Tirar , eſtirar , tiratu. Lat. Diſtendere.

Tirar , en lo antiguo , era quitar , veaſe.

Tirar , antiquado , lo miſmo que ſacar,

librar.
A tira mas tira , alic gueyena. Lat. Ad
ſummum.

Tirante , vn quarton mas delgado, meda-

gaoya. Lat. Lignum anguſtum, ac longum.

Tirante , muy eſtirado tirerſia. Lat.

Contortus.

Tirantes de coche, tiracayac. Lat. Funes,

vel corrigiæ rhedam trahentes.
Andar algo muy apretado , gauzaren bat
urri , eſcaſcho ibiltea. Lat. Rarò in-
veniri.

Tirela , tela liſtada, tirela. Lat. Tela vir-

gata.

Tireta , en Aragòn , agujeta , veaſe.

Tiricia , lo miſmo que tericia , veaſe.

Tirilla de camiſa tirilla. Lat. Taænia

collaris induſij.

Tiritaña , tiritaina , tela de ſeda tiri-

taña. Lat. Nebula ſerica.

Tiritaina , frusleria , tiritaina , ecerez-

quia. Lat. Res futilis.

Tiritar , otzicara egon. Lat. Frigore tre-

mere.

Tiritona, otzicara. Lat. Corporis tremor.

Tiro , accion de tirar , tiroa, aurdiguia,

cualdia , beſarrá , iraitzia. Lat. Jac-
tus , us.

Tiro , cañon , ſutumpa. Lat. Tormentum

bellicum.

Tiro , cantidad de municion , tiroa , ti-

raldia , iraitzaldia. Lat. Pulveris ac
plumb apta portio pro ſclopetis , &c.

Tiro , hurto , daño , chaſco , veanſe.

Tiro de mulas , caballos , juego entero de

ſeis , ſeitaldia. Lat. Sex mule , vel equi
ad rhædam.

Tiros , de que cuelga la eſpada, eſecayac.

Lat. Subcingulum balthei.

Tiros de coche , veaſe tirantes.

Tiro, entre Saſtres , y Coſtureras , aurre-

co ſoiñartea. Lat. umerorum diſtan-
tia anterior.
Tiro
Tirocinio , veaſe noviciado.
Tiron , veaſe biſoño , noicio.
iron , lo miſmo que eſtiron , veaſe.

Tiron , el tirar , tiratzea. Lat. Attrac-

tio.

Tiron , lo miſmo que vez , veaſe.

o lo hallaras à dos , tres tirones , ezte-
zu erraz arquituco. Lat. Haud facile
inv enies.

Tirria , mania , tema , tirria. Lat. Inſana

oppoſitio.

Tiſua , garagarquia. Lat. Ptiſana.

Tiſico , biriteria. Lat. Ptiſis.

Tiſico , biriteria. Lat. Ptiſicus.

Tiſù , tiſua. Lat. Tela auro , vel argento

cntæxta.

Titere , figurilla de paſta , &c. bien veſti.

da, titerea, anyerea. Lat. Simulachrum
parvum ſcenicum.

Titi , mico muy pequeño, tipia. Lat. Par-

vulus cercopithnecus.

Titilacion , quilaria. Lat. Titillatio.

Tiriritero , titerero , titeriſta , titirita

ria. Lat. Simulachrorum ſcenicorum
nagiſter.

Tir legumbre , illarra. Lat. Phaſeo-

lus.

Tito , lo miſmo que bacin , veaſe.

Titubear titubar , colocatu. Lat. Ti-

tubare.

Titubeante coloca dagoana. Lat. Ti-

tubans.

Titular , adjetivo , gaicendarra. Lat. Ti-

tularis.

Titular verbo , gaicendatu. Lat. Titulo

inſignire

Titulado, gaicendatna. Lat. Titulo inſig-

nitus.

Titulo , inſcripcion , gaicenda. Lat. Ti-

tulus.

Titulo , razon eracaya. Lat. Titulus ,

ratio.
itulo , de Conde, &c. Tituloa. Lat. Ti-
tulus honorarius.
ixera , veae tijera.
iza , ateria para tiznar , bezcaya,
bal icaya. Lat. Res ad denigrandum.

Tiznar , beztu , balcitu , quedarreztu.

Lat. Fuligine fædare.
liznado , beztna , &c. Lat. Fuligine fæ-
datus.

Tizne , hollin , quedarra. Lat. Fuligo.

Tiznon , belſuſia balſuſfia. Lat. Fæda

acula.

Tizo , ilincha. Lat. Carbo ſemiuſtus.

Tizon , ilintia illetia. Lat. Titio,

torris, o

Tizon, tizoncillo , vicio en el trigo, veaſe

roya.
T .
331
Tizona , eſpada , veaſe.
Tizonazo , ilincada, illeticada. Lat. Ti-
tionis ictus.
Tizonera ilinchateguia. Lat. Fornax
carbonaria ex ſemiuſtis lignis.
TO.

To , voz , con que ſe llama al perro , es

Baſcongada , y ſignifica toma ; pero
hablando en modo infimo y deſcor-
tes a vn criado, muchacho , y tambien
al perro : y ſi es muchacha, ſe dize no.
Lat. To.

Toalla , tohalla , puede venir de el Baſ-

cuence dafailla , que ſignifica mantel,
y tambien toalla. Longera , toallea,
dafailla , leocaya. Lat. Mantile ad ter-
gendas manus.

Toalleta , longerachoa , leocaichoa , toa-

llachoa. Lat. Parvum mantile.

Toba , piedra , arbela , loitarria, utſun-

darra. Lat. Lapis ex luto concretus,
tophus.

Toba , la caña de el cardo ſilveſtre, laſta-

rroa. Lat. Cardui ſvylveſtris caulis.

Toba , el ſarro amarillo de los dientes,

ſarraoa. Lat. Scabrities.

Tobaja , toballa , toaja , veaſe toalla.

Tobera , es voz Baſcongada , y ſignifica el

cañon de cobre de los barquines , y
fuelles grandes de herreria , de tubera
ſincope de eſtubera , apretado , y eſtre-
cho en la punta inferior. Lat. Follium
fiſtula cuprea.

Tobera , entre Plateros , el agujerillo de

aaa Lat. Foe

Toberero , el que fabrica toberas , tobe-

raria , toberaguillea. Lat. Fiſtularum
cuprearum pro follibus opifex.

Tobillo , churmioa , orgatilla , oinda-

gora , iſuriña. Lat. Talus.

Toca , adorno de la cabeza , eſtalquia,

Toca mas delicada , que en el Paìs de el

Baſcuence ſe uſa , y la de las Monjas,
ibiquiac. Lat. Capitis velum comp-
tius.

Toca , tela eſpecie de beatilla , miiſa,

meatilla , ſupleuta. Lat. Tela ſubtilis.

Tocado de muger, apandillea. Lat. Capil-

lorum ornatus.

Tocador el que toca , jotzallea , uquit-

zallea. Lat. Tangens , pulſans.
Toca-
Tt
T o.
33

Tocador, para rodear, y cubrir la cabeza,

eſtalquia. Lat. Calantica.

Tocador , la caja curioſa , en que eſtàn

los adornos , y bujerias , apaindilleta.
Lat. Mundi muliebris repoſitorium.

Tocador , el retrete donde ſe peinan,

apainguela. Lat. Cubile ad caput or-
nandum.

Tocador lo miſmo que templador,

veaſe.

Tocamiento , la accion de tocar , uquit-

zea , nquitza , aztatzea , uquiera,
aztaera. Lat. Tactus , tactio.

Tocar palpando , ò ſin aſir , uquitu, un-

quitu , ucutu, icutu , aztatu. Lat. Tan-
gere , palpare.

Tocar, inſtrumento , jo, azcatu. Lat. Pul-

ſare. Y lo miſmo tocar campanas , que
ſe dize jo.

Tocar , pertenecer , egoqui , y ſus irre-

galares que eſtn en la palabra perte-
nerer Tambien eiſta en uſo, tocatu. Lat.
Attinere.

Tocar , tocarſe la cabeza , , apaindilletu.

Lat. Caput ornare.

Tocante à eſſo , orri dagocanez. Lat.

Qucd ad illud attinet.

Tocante à mi , por lo que â mi toca , por

lo que a ti , niri dagotanez , dagoqui-
danez , &c. Lat. Quod ad me atti-
net.

Tocado de algo , v g de el mal , de gu-

ſano , de peſte , gatzac joa , arrac joa,
izurriac joa , y tambien gaitzaz , ar-
raz , izurriaz. Lat. Infectus.

Tocayo , colombroño , es voz Baſcon-

gada tocayoa, icenquidea. Lat. Cogno-
mines.

Tochedad , groſeriv , es de el Baſcuence

redondo , y tocho el palo, eſto en Ara-
gòn.

Tocho , inculto , viene de el Baſcuence

tochoa , cuya primera ſignificacion , es
de la maſſa informe , que ſaliendo de la
fragua ſe amolda la primera vez ; para
que a la ſegunda ſe puedan tirar barras;
y de aqui por lo bronco y toſco ſe
aplica el nombre à los necios. Tambien
puede ſer tocho ſincope de aſtocho, que
es borriquito. Lat. Rudis, ruſticus ,
imperitus.

Tocinero , urdai ſaltzallea, urdaitaria.

Lat. Carnis porcinæ venditor.

Tocino , urdaya , chingarra. Lat. Caro

porcina.

Tocon , lo que queda cortado el tronco,

rvrna. Lat trunea re
To.

Todavìa , con todo eſſo , alaere , alam-

bere. Lat. Tamen , nihilominus.

Todavìa , aun , haſta aora , oraindic,

oraindican , oraindio , orandio , oran-
diocoan , oraño. Lat. Adhuc , etiam
nunc.

Todo , gucia , guztia. Lat. Omnis, totus,

cunctus.
En todo , y por todo , guciz , ta guci-
tan. Lat. Omninò , penitus.

Toeſa , lo miſmo que exapeda , veaſe.

Toga , veſtidura talar , que trahen oy los

Miniſtros , becoralda , toga. Lat. Toga.

Togado , becoralduna , togaduna. Lat.

Togatus.

Toiſon , veaſe tuſon.

Tolanos , mal de beſtias en las encias.,

oitalcha. Lat. ingivarum tumor in
beſtijs.

Toldar , lo mlſmo que entoldar , veaſe.

Toldero , el que vende ſal, es voz de An-

dalucſa , gatzaren ſaltzallea. Lat. Salis
venditor.

Toldo , itzalcaya , toldoa. Lat. Sipa-

rium.

Toldo , pompa , vanidad, veaſe.

Toldo, en Andalucia , tienda de ſal, gatz

ſalteguia. Lat. Salis taberna.

Tulerable , tolerancia , veaſe ſufrible,

ſufrimiento.

Tolerar , veaſe ſufrir.

Toletes , en la Nautica , es voz Baſcon-

toletac. Lat Scalmus.

Tollecer, antiquado, lo mifmo que tullir,

veaſe.

Toller , antiquado , lo miſmo que qui-

tar.

Tollido , lo miſmo qne quitado.

Tollo

pez , catuarraya. Lat. Squal-
lus.

Tollo , hoyo en que ſe eſconden los Ca-

zadores , eiſtarien ezcutagaya. Lat. Ca-
vea , in qua venatores absconduntur.

Tollo , lo miſmo que atolladero , veaſe.

Tolondro , tolondron , bulto , chichon,

que ſe levanta de algun golpe, truncu-
lloa. Lat. Tuber , contuſio.

Tolondro , tolondron , deſatinado, deſa-

tento , abraſma. Lat. Temerarius.
A topa tolondro, abraſmaquiro. Lat. Te-
merè.

Tolones , lo miſmo que tolanos , veaſe.

Tolva de molino , donde eſtà el trigo , y

de donde cae à la muela , picabatza.
Lat. Infundibulum.

Tolvanera, remolino de polvo en el aire,

ausboilcaria. Lat. Pulveris trbo.
Toma
Toma de Plaza
nacion.
To.
,Ciudad , veaſe epug-
Toma, tomadero, en el cauce, ò azequia,
es la abertura para tomar agua , arte-
paira. Lat. Canalis oſtium.

Tomada , lo miſmo que toma.

Tomadero , la parte por donde ſe toma

lguna coſa , euſcarria. Lat. Pars , qua
res capitur.

Tomado , eſpecie de alforza en los veſti-

dos , de que ſe uſaba en lo antiguo, izu-
rra , aloza. Lat. Veſtium plicatura ad
Ornatum.

Tomador artzallea. Lat. Capiens, ac-

ceptor.

Tomadnra , artualdia. Lat. Sumptio.

Tomajon , el que toma con facilidad , y

deſcaro , arcorra , arcoya, artuzalea.
Lat. Facilis acceptor.

Tomar vna Ciudad , &c. veaſe expug-

nar.

Tomarſe de orin , &c. erdoitu , ordoitu.

Lat. Ferrugine obtegi.

Tonado , artua , itſiquia. Lat. Captus,

acceptus.

Tomate eſſa , arrezac ori , or dec ori.

Lat. Hoc habe.

Toma , tomalo , en modo infimo , al mu-

chacho to , à la muchacha no : à ambos
en modo mas cortes , ori , orizu. Lat.
Cape , accipe.

Tomalos , al muchacho, totzic, à la mu-

chacha notzin. Lat. Accipe.

Tomadlo , orizute , orizue ; tomadlos

oritzute. Lat. Accipite.

Tomelo Vm. arbeza , arbez , arbegui.

Lat. Accipe.

Tomite , mata , y fruta , tomatea. Lat.

omiteram onm ola-

Tomento , tomiento , mulazcarra. Lat.

Tomentum.

Toillar , ſitio de tomillos , ezcaidia,

tomilludia. Lat. Thvymetum.

Tomillo , ezcaya , tomillua. Lat. Thy-

mus.

Tomin , tercera parte de vn adarme de el

Tominejo , pajrillo de el Perù del tama-

io de vna abiſpa , tominchoa. Lat. Paſ-
ſerculus lPeruanus.

Tomiza , ſoguilla de eſparto , chocarra.

lLat. Tormex , icis , funiculus ſparteus.

To o el grueſſo , y bulto de alguna coſa,

lodcra. Lat Tomus , moles.
De tomo , y lomo , loderazcoa. Lat. La-
certolus.

Totmo , volumen , tomoa. Lat. Tomus.

r O.
3

Tomon , lo miſmo que tomajon , veaſe.

Ton , à que ton , ò a que ſon , ceri dago-

cala. Lat. Ad quid.
Sin ton , ni ſon , eceri eztagocala. Lat.
cie de qualquier liquido , veaſe ſuper-
ficie.

Tonada , veaſe tono.

Tonar , lo miſmo que tronar , veaſe.

Tonante , turmoiguillea. Lat. Tonans.

Tondino, cierta moldura de coluna, colo-

maren moldura bat. Lat. Aſtragali
modulus.

Tonel , tonela. Lat. Amplum dolium lig-

neum.

Tonelada , medida de el ſitio , en que ca-

ben dos toneles , toneladá. Lat. Duo-
rum doliorum capacitas in navi.

Toneleria tonelquintza. Lat. Ars do-

liaria.

Tonelero , tonelguillea, tonelguiña. Lat.

Doliarius.

Tonelete , arma defenſiva antigua

que
eran vnas faldetas haſta la rodilla, aſſe-
guradas en la cintura , toneletea. Lat.
Armatura à renibus ad genua pendens.

Tono , ſonido , otſá. Lat. Tonus , ſonus.

Tono , modo , manera , veanſe.

Tono , tonada , ocaſta , tonua , tonada.

Lat. Cantio , modulatio.

Tonſura , el cortar de el pelo ù lana,

moztea. Lat. Tonſura.

Tonſura Clerical , tonſura, apaizgayera.

Lat. Tonſura Eccleſiaſtica.

Tonſurat , cortar el pelo , moztu. Lat.

Tondere.

Tonſurar , dàr la primera tonſura , apaiz-

gaitu. Lat. Tonſurà initiare.

Tonſurado , apaizgaitua. Lat. Tonſurâ

initiatus.

Tontear , tonteriac eſan eguin. Lat.

Stultè loqui.

Tonteria , tontada , tontedad , tonteria,

narqueria , eralguea. Lat. Stultitia.
Item , eraucimendua , erogoa.

Tontillo , guardainfante , uztaya, aram-

bruztaya, tontilloa. Lat. Turgida palla.

Tonto , tontoa , narra , eraucia. Lat.

Stultus.

Toñina , atun freſcoa. Lat. Thynnus.

Topa , garrucha con que ſe ſuben las ve-

las , c@hirrita. Lat. Trochlea ad vela
levanda.

Topacio , piedra precioſa , bertoria. Lat.

Topazius.

Topada , veaſe topetada.

Topadizo , lo miſmo que encontradizo,

veaſe.
Topa
TO.
33

Topador , talcaria. Lat Cornupeta.

Topador , en el juego , iduquitzallea.

Lat., Sponſionis in ludo acceptator.

Top miento , antiquado , encunentro.

Topar , llegar tocar vna coſa con otra ,

veale tocar.

Tcpar , hallar , topatu , arquitu , idoro.

Lat Invenire.

Topar , lo miſmo que conſiſtir , veaſe.

Topar , lo miſmo que topetar , veaſe.

Topar, en el juego , iduquitu. Lat. Spon-

ſionem in ludo acceptare.

Toparchia, ſeñorio de vn Lugar , bamem-

pea. Lat. Toparchia.

Tope , la parte ſuperior, goyarea , galyu-

rra , ganuquia. Lat. Summitas.

Tope , el golpe de vna coſa con otra , ta-

quetada , taquetacoa. Lat. Colliſio.

Tope , el punto , en que conſiſte algo,

ganuquia. Lat. Summum rei.

Tope , riña , ayertopa. Lat. Rixa , con-

tentio.
Al tope , junto , y ſin vnion, onduquian.
Lat. Contiguè.
Haſta el tope , tontorreraño. Lat. Ad
ſummun ſque.

Topetada , de carnero, &c. talcada. Lat.

rietatio.
oetar , talcatu. Lat. Arietare.

T peton , golpe veale tope.

T petudo , talcaria. Lat. Cornupeta.

opico , lo que pertenece à determinado
lugar , batagocuna. Lat. Topicus.

Topinaria , veaſe talparia.

Topo , animal , ſatorra , ſatſuria. Lat.

Talpa.

Topographia , deſcripcion de vn lugar,

bat iazaldea. Lat. Topographia.

Topograhico , batziazaldecoa. Lat. To-

pographicus.

Topographo , batziazaldaria. Lat.

To-
pographus.

Toque , tacto , uquitzea , unquitzea.

Lat. Tactus , tactio.

Toque de campanas , jotzea. Lat. Pul-

ſatio.

Toque , prueba que hazen los Plateros,

menaſtarrien dendatzea. Lat. Ad ly-
dium lapidem probatio.

Toque , punto , en que algo eſtriba , veaſe

tope.

Toquero , que haze tocas , ibiquiguillea.

Lat. Velorum opifex.

Toquilla , lo miſmo que toca , veaſe.

Torada , cecendia, cecentaldea. Lat. Tau-

rorum grex.
Toral , lo que tiene mas vigor en qual-
quier eſpecie , ſendoena. Lat. Firmior,
& firmius.
O.

Torbellino , chirimolia , giraboilqu iña

Lat. Turbo. Item , aice buhumba, aice
bumbada.

Torce , eslabon , y collar , veanſe.

Torcecuello , ave , lepichulia. Lat. Tor-

quilla.

Torcedero , biurcaya. Lat. Inſtrumen-

tum ad torquendum.

Torcedero , antiquado torcedor.

Torcedor , el que tuerce , biurtzallea.

Lat. Qui torquet.

Torcedor , que cauſa diſguſto, &c quez-

. Lat. Animum torquens.

Torcedor , huſo grande de torcer la hila-

za , malardatza , ar biurcaria. Lat.
Fuſus ad filum torquendum.

Torcedura , biurtza , biurtzea , biur-

queta. Lat. Torſio.

Torcedura , aguapie, que ſe ſaca de el la-

gar , cutſardoa. Lat. Lora.

Torcer , dando bueltas, biurtu. Lat. Tor-

quere.

Torcido aſsi , biurtua. Lat. Tortus.

Hilo no bien torcido , ari ezcoa. Lat. Fi-
lum non benè tortum.
Demaſiadamente torcido chisbiurtua.
Lat. Nimis tortum.

Torcer , doblando , ceartu , macurtu.

Lat. Flectere.

Torcido aſsi , ceartua , &c. Lat. Flexus.

Torcer de el camino , deſviarſe , ceartu.
Lat. Deflectere.

Torcerſe , biurtu , y las terminaciones

de el neutro. Lat. Torqueri.

Torcer el roſtro , peſcuezo, &c. oquertu,

biurtu. Lat. Vultum torquere.

Torcido aſsi , oquertua. Lat. Tortus.

Torcidos , dulces , goiſyobiurrac. Lat

Bellaria contorta.

Torcida , mecha , argui biucaya Lat. El-

lychnium.

Torcidamente , óiurquiro , oquerquiro.

Lat. Obliquè , tortuosè.

Torcidillo , ſeda hilada , y torcida, ſeda-

biurquia. Lat. Filum ſericum contor-
tum.

Torcijon lo miſmo que retortijon,

veaſe.

Torcimiento , macurrera , oquerrera.

Lat. Flexio , curvatio.

Torculado , inſtrumento , boillutſunda.

Lat. Torculum.

Torculo , prenſa pequeña , prenſachoa.

Lat. Torculum.

Tordillo , color , bechuria. Lat. Nigror

canis albicans.

Tordo , paxaro , zozoa. Lat. Turdus , fi-

cedula.
Vn refran dize , zoz aſeác guingac,
gui.
TO.
y literalmente ſignifica , que el tordo
ahito haze aſcos de las guindas.
Tordo , color , veaſe tordillo.
Toreador , cecendaria , toreatzallea, to-
readorea. Lat. Taurorum agitator.
Torear, cecendatu, toreatu. Lat. Tauros
agitare.
Toreo , cecendaquintza. Lat. Taurorum
gitatio.
Torero , veaſe To eador.

Tores , en la Arquitectnra , ſartongana.

Lat Torus.

Toril , cecentoquia. Lat. Taurile.

Torillo , torete , cecenchoa , cecencoa.

Lat. Taurus , juvencus.

Torionda , vaca en zelos , cecenaya. Lat.

Tura.
Torloroto , inſtrumento paſtoril , baſa-
chirola. Lat. Fiſtula paſtoralis.

Tormenta , veaſe , tempeſtad; tormenta.

Lat. Procella , tempeſtas.

Tormentar , padecer tormenta.

Tormentar , antiquado atormentar.

Tormentilla , planta zazporria. Lat.

Seprifolium.

Tormenrin , maſtil ſobre el baupres , zu-

aitzeargoa. Lat. Malus proræ malo
impoſitus.

Tormento , tormentua , mincaitza , ona-

cea. Lat. Tormentum , cruciamentum.

Tormento , cañou de artilleria , veaſe.

Tormentoſo , veaſe tempeſtuoſo.

Tormo , peñaſco , arcaitza. Lat. Rupes.

Torna , lo miſmo que reſtitucion , veaſe.

Torna , para cncaminar el agua à las eras,

utepaya. Lat. Fluentis aquæ derivatio.

Tornas , lo miſmo que granzones, veaſe.

Tornaboda , eztayondoac. Lat. Repotia ,

Orum.

Tornada , torna , buelta , biurtzea, iu-

rrera. Lat. Reditio , reverſio.

Tornadizo , aldacoya. Lat. Deſertor.

Tradura , lo miſmo que tornada , veaſe.

Toruadura , medida de diez pies , ama-

roina. Lat. Decempeda.

Tornaguia , bialberria. Lat. yngra-

plbum ſecundum pro remeatu.

Toruamiento , antiquado , converſion.

Toruar , bolver de alguna parte , y reſti-

tuir , veaſe volver.

Tornaſol , veaſe gigantea , giraſol.

Toruaſol , viſo de luz en algunas telas,

arquirudia. Lat. Species lucis.

Tornaſolado , arquiruditua. Lat. Lucis

ſpeciem præferens.

Tornatil tornuan eguiña , gaboildua.

Lat. Tornatilis.

Tornaviage , biurrera. Lat. Reverſio.

Toruaviron , veaſe torniſcon.

T Oo.
s5

Torneador , tornero , tornularia , gabo-

ildaria. Lat. Tornator , toreuta.

Torneador , en torneos , zaldun gudaria.

Lat. Haſtiludij certator.

Torneamento , antiquado torneo.

Tornear , con torno , tornutu, gaboildu.

Lat. Tornare.

Torneado aſsi , tornutua , &c. Lat. Tor-

natus.

Tornear , en torneo, zaldiz gudatu. Lat.

Haſtiludium exercere.

Torneo , zaldunguda. Lat. Haſtiludium.

Tornera , Monja , tornera , gaboilzaya.

Lat. Monialis rotæ loculatæ aſſiſtens.

Tornero , Artifice , vcaſe torneador.

Tornillero Soldado deſertor ieslea,

aldacoya. Lat. Deſertor , transfuga.

Tornillo , gaboilchoa, tornilloa. Lat. Ver-

ticulum.

Torniſcon , autzecoa. Lat. Colaphus.

Torno , lo miſmo que grua , veaſe.

Torno , para labrar , tornua , gaboilla.

Lat. Tornus.

Toro , cecena. Lat. Taurus.

Torondon , lo miſmo que tolondron,

veaſe.

Toronja , fruta , toronjo ſu arbol , toron-

ja. Lat. Malum citreum , malus citrea.

Toronjil , planta , larania , torongilla.

Lat. Apiaſtrum.

Toroſo , ſendoa. Lat. Toroſus , a , um.

Torozon, torzon, ſabelerrabia. Lat. Tor-

men.

Torpe , tardo , peſado , guelpea , narra.

taguia. Lat. Tardus , lentus , ſtupidus.

Torpe , deſoneſto , torpea , lizuarra.

Lat. Turpis , obſcenus.

Torpedad , veaſe torpeza.

Torpedo , pezecillo , ſortarraya. Lat.

Torpedo.

Torpemente, tardamente, guelperó, deſ-

honeſtamente , torpequiro , lizuar-
quiro. Lat. Tardè, turpitèr

Torpeza , en lo rudo , tardo , &c. guel-

pea. Lat. Tarditas , hebetudo.

Torpeza , deshoneſtidad , torpeza , li-

zuarqueria. Lat. Turpitudo , obſcæ-
nitas.

Torpeza , fealdad , itſuſtaſuna. Lat. Fæ-

ditas.

Torrar , torrado , veaſe toſtar , toſtado.

Torre , torrea , dorrea. Lat. Turris.

Torrear , torreztu , torreztatu. Lat. Tur-

ribus munire.

Torrefaccion , chiſcalguitea, quiſcalgui-

tea. Lat. Torrefactio.

Torrejon , torre mal formada, torraiſca,

dorraiſca. Lat. Turricula.

Torrente , ujola. Lat. Torrens.

Torreon,
33
r O.

Torreon, torretzarra. Lat. Turris ingens.

Torreznada, urdai azpicoen zartaguial-

dia. Lat. Lardi in fruſta ſecti frixura.

Torreznero que no ſale de ſobre el

fuego , machichucalde , ſuſtondarra.
lLat. Homo culinarius.

Torrezno , urdai azpicoa , urdai erra-

goſia. Lat. Lardi ſegmentum toſtum ,
vel rixum.

Torrida dicecana , errea. Lat. Torri-

dus.

Torrija ochigorra. Lat. Panis ſegmen-

tum frixum.

Torrontero, monton de tierra en declive,

minoa. Lat. Terreus clivus.

Torrontes , uba blanca , maſchuria. Lat.

Uvæ ſpecies.

Torta , opea , ſi es menor, opilla , y par-

ticularmente de maiz, galoa, taloa. Lat.
Torta.
tia.

Tortada , naſopea. Lat. Opſonium in mo-

dum tortæ conitum.

Tortedad veaſe corbadura , obliqui-

dad.

Tortera , tartera , naſopaya. Lat. Va

æneum culinarium , quo tortæ coquun-
tur.

Tortera tortero , rodajita de el huſo,

concá , chaonda. Lat. Fuſi vertricillum.

Torticeramente, antiquado injuſtamente.

Torticero , antiquado injuſto.

Tortilla , tortita , tortica , opilla , opil-

choa , opechoa. Lat. Parva torta.

Tortilla de huevos , tortilla , arrauz-

taloa.

Tortola , ave uſatortola. Lat. Tur-

tur , uris.

Tortores , pedazos de calabrotes , &c.

condaſcac. Lat. Funium fruſta.

Tortozon , eſpecie de uba , maſmueta

bat. Lat. Quædam uvæ ſpecies.

Tortuga , animal , chaberamá. Lat. Teſ-

tudo.

Tortuoſamente , billunquiro. Lat. Tor-

tu sè.

Tortuoſo , billunquia. Lat. Tortuoſus.

Tortura , obliquidad , oquerrera, macu-

rrera. Lat. Obliquitas.

Tortura , queſtion de tormento , mincal-

dea. Lat. Tortura.

Torviſco , planta , torbiſcoa. Lat. Thy-

melæa.

Torvo , izugarria. Lat. Torrus , a , um.

Torzal , abiurquia. Lat. Funiculus in-

tortus.

Torzon , veaſe torozon.

r O.

Torzuelo , veaſe halcon.

Tos , eztula. Lat. Tuſſis.

Toſcamente , policabero , antzacabero.

Lat. Ruditèr , impolitè.

Toſco , policabea , antzacabea. Lat. Ru-

dis , impolitus.

Toſquedad , policabea , antzacabea. Lat.

Ruditas.

Toſſecilla , eztulchoa. Lat. Tuſſicula.

Toſſer , eztuleguin , eztulca egon ari.

Lat. Tuſſire.

Toſſidura , eztulguitea. Lat. Tuſſis.

Toſſigar , veaſe atoſigar.

Toſſigo , licaguia , licaguina , irea , po-

zoina. Lat. Toxicum , venenum.

Toſſigoſo , licaguitſua. Lat. Toxico in-

fectus.

Toſtada , ogui chigorra , ocor chigortua.

toſtada. Lat. Panis ſegmentum toſtum.

Toſtador , el que tueſta , chigortzallea.

Lat. Qui torret.

Toſtador, inſtrumento , chigorcaya. Lat.

Uſtrina.

Toſtador de caſtañias zartaná , y es

vna ſarten redonda , ancha , y honda,
llena de agujeros con ſu haſtil , ò man-
go de palo. lLat. Vas ferreum ad torreu-
das caſtaneas.

Toſtar , chigortu , chirigarratu , chi-

gartu. lat. Torrere.

Toſtar deaſiado , requemar, quiſcaldu,

chiſcaldu. Lat. Adurere , nimium tor-
rere.

Toſtado , color , chitoria. Lat. Flavus.

Toſton , garbanzo toſtado , garbanzu

chi@gortua. Lat. Cicer toſtus.

Toſton , moneda de Portugal , toſtoya.

Lat. Nummus argenteus Luſitanus.

Toſton ſopa de pan toſtado , y azeite

nuevo , ogui chigorrez , ta oliozco tzo-
. Lat. Panis toſtus oleo imbutus.

Total , gucizcoa , guztizcoa. Lat. Omnl-

modus.

Total , que reſulta , gucia. Lat. Totum.

Totalidad , guciera. Lat. Totum.

Total , contrapueſto â parcial, guciarra.

Lat. Totalis.

Totalmente , guciz , guztiz. Lat. Pe

nitus.

Totovia , ave , veaſe galerita.

Toucan , ave de el Braſil , toucaná. Lat.

Pica Braſilica.

Toucan , conſtelacion. , toucanizarra.

Lat. Nova conſtellatio ſic dicta.

Toxicado , toxico veaſe atoſigado

toſsigo.

Toxo , arbuſto , erratza. Lat. Geniſltæ

ſpecies.

Toza , lo miſmo que tocon , veaſe.

Tozal,
O.
Tozal, lugar alto , goitoquia. Lat. Locus

Tozolada , tozolon , golpe en el tozuelo,

iepozamarrecoa. Lat. In cervicem im-
pactus ictus.

Tozuelo , cerviz grueſſo , lepazamarra.

Lat. Cervix toroſa.
rr
.

Traba , trabas , trabac , loteſcuac. Lat.

Pedica , compedes.

Trbh.a la diligencia de trabar la execu-

cion , pagaraztea. Lat. Ad ſolvendum
compulſio.

Trabacuenta , trabacontua. Lat. Error

calculi.

Traàadero , en la mano , ò pie de las beſ-

r-

Traadura , trabatzea , catrambilla.

tzea. Lat. Nexio , connexio.

Trabajadamente , veaſe trabajoſamente.

Traba ador , por ſu jornal , necazalea,

nccazaria. Lat. Operarius.

Tr.baiador , laborioſo , bearguillea , la-

na ia , languillea. Lat. Laborioſus.

Trabajar , trabajatu , trabaillatu , bea-

rreguin , laneguin. Lat. Laorare.

Trabajar , labrar landu. Lat. Elabo-

rare.

Trabajado , landua. Lat. Elaboratus.

Trabajado , canſado , molido , veaſe.

Trabajo , lan , bearra , trabajua , tra-

baillua. Lat. Labor , opera , æ.

Trabajo comun de todos los vezinos de

vna Republica , a que concurren por sì,
o por otro , auzalana , araldia. Lat.
Operæ communes.

Trabajo , dificultad , pena , nequea. Lat.

Labor , ærumna.

Trabajo , la obra que ſe haze , y ſe v à

hazer , beargaya. Lat. Opus , labor.

Trabajoſamente , nequez. Lat. Egrè.

Trabal , clavo trabal , iltze mota bat. Lat.

Trabalis , e.

Trabar , juntar, trabatu, batur Lat. Nec-

tere.

Trabar , porfiar , reñir , veaſe.

Trabar , agarrar , eldu , itſatſi. Lat. Ar-

ripere.

Trabar execucion, paguerazo , pagaraci.

Lat. Ad ſolvendum juridicè compel-
lere.
L
T R.
337

Trabado , hombre robuſto , ſendoa. Lat.

Foroſus.

Trabado , caballo de dos manos blancas,

zaldi eſcuchuria. Lat. Equus albis ma-
nibus.

Trabazon , trabaquida catrambilla,

euſquida. Lat. Nexus , commiſſura ,
unio.

Trabe , lo miſmo que viga , veaſe.

Trabea , ropa talar antigua , ſoñeco luce

bat Lat. Trabea.

Trabon , trabatzarra. Lat. Ferreum vin-

culum.

Trabucacion , araulia , araultzea , tra-

buquea. Lat. Perturbatio , commixtio.

Trabucar , trabucatu , arauli , arau-

litu. Lat. Perturbare, permiſcere. Viene
de el Baſcuence trabucatu , y es con-
traccion de aſirabucatu , aſtera buca-
tu , y por eſſo en algunas partes dizen
eſtrabicatu , y ſignifica acabar al em-
pezar , ò poner el fin al principio , de
bucatu acabar , y aſtera , aſitzera al
empezar.

Trabucarſe , trabucatu , &c. y las ter-

miuaciones de el neatro. Lat. Verba in-
vertere.

Trabucado , trabucatua , &c. Lat. Per-

aaria lariaL.
Aquilirium excedens præponde-
Ta.

Trabucazo , trabucadi, trabucazoa. Lat.

Catapultæ ictus , vel ſtrepitus.

Trabuco , trabucoa. Lat. Catapulta , æ.

Tracamundana , trocaiſca. Lat. Ridicula

commutatio , permutatio.

Trachea , trachiarteria , traquiarteria , bi-

riarteria biricodia. Lat. Traclhea,
trachiarteria.

Traciſta , de fabricas , &c. traciſta , cia-

martaria. Lat. Delineator, deſcriptor.

Traciſta de enganos , cilibocaria. Lat.

Machnatoer.

Tracto de tempo , erartea, mugutartea.

Lat. Tractus temporis.

Tracto , de la Miſſa , tractoa. Lat. Trac-

tus , s.

Tradicion , de padres , à hijos , bapega-

nia , otſeagoa. Lat. Traditio.

Tradicion , lo miſmo que entrega, veaſe.

Traduccion , itzulquera , itzulia, biur-

quea. Lat. Traluctio , verſio.

Traducir , hizcuntza bat beſtera itzuli,

biurtu, eman. Lat. Vertere.

Traducido , @:tzlia. Lat. erſus.

Traductor , itznlaria biurlaria. Lat

Vv
Tra
T R.
y8

Trafagar , veaſe traficar.

Trafago , lo miſmo que trafico , veaſe.

Tratao , cuidados , dependencias , ar-

zoa. Lat. Negotiorum fluctus.

Taſagon arazcduna. Lat. Negotio-

lus.

Traftalmejo intrepido auſartá. Lat.

udax.

Taficar , comerciar, ſaleroſi. Lat. Nego-

tiari.

Traficante, ſaleroslea. Lat Negotiator.

Trafico ſaleroſgoa. Lat. Negotium,

commerium.

Tragacanta , buguerroa. Lat. Tragacan-

tha.

Tragacete , arma arrojadiza , de que uſa-

ban los Moros , tragacetea. Lat. Spi-
culum.
Fragadero , erbera , eztarria , eztarzu-
lca , iresbidea , irunsbidea. Lat. Oeſo-
pbagus , gula.

Traauero , tragadera , erbera , gubioa,

aiaſca. Lat. Gula

Tragador , irerlea , ire@slaria , irunslea,

iru@slarra erberaria erberatza-
llea. Lat. Devorator.

Tragaſees , lo mimo que traidor, veaſe.

Tragaldabas , triponcia , ſayea. Lat. Hel-

luo.

Tragaleguas , ibiltari bicia. Lat. Curſor

velociſlimus.

Tragaluz , tronera para que entre la luz,

arcodia. Lat. Feneſtella pro lumine.

Tragamallas , embuſtero , engañador,

caſe.

Traatada tragoaldia. Lat. Longus

hauſtus.

Tragar , iretſi , irunſi , erberatu , tra-

galu. Lat. Vorare , devorare , deglu-
tire.

Tragado , iretſia, &c. Lat. Voratus, &c.

Traganton , veaſe tragon.

Tragazo , tragotzarra edalditzarra.

Lat. Longus hauſtus.
Fragazon,lo miſmo que glotoneria, veaſe.

Trage , tragea , jazcaya , jaza , jancie-

ra. Lat. Cultus , habitus.

Tragedia , tragedia. Lat. Tragædia.

Tragedioſo, lo miſmo que tragico, veaſe.

Tragelafo , animal , auntzoreña. Lat.

Tragelaphus.

Tragico , tragediarra , doacabea.

Lat.
Tragicus , infelix.
Fragicanmente , doacabero. Lat. Tragicè,
infauſtè.

Tragicomedia , tragicomedia. Lat. Tra-

gicomædia.

Tragi , acarreo de mercadurias , merca-

derien carrayoa. Lat. Convectatio.
TR.

Tragiñan , garrayatu. Lat. Convehere.

Taginante , garrayatzallea. Lat. Con

vector.

Traginero , lo miſmo que traginante.

Eragino , lo miſmo que tragin.

Tragio , planta , tragioa. Lat. Tragium.

Trago , mata pequeña , matſiquia. Lat.

ragum.

Trago , de beber , tragoa , edaldia , col-

pea. Lat. Hauſtus , us.

Tragon , mandica , jalea , triponcia, ſa-

yea , ſabeldarrayoa. Lat. Helluo , ga-
neo,

Tragonia , glotoneria , veaſe.

Tragopana , ave , arrano mota bat. Lat.

l ragopa , æ.

Tragorigano , oregano cabruno , aſtore-

gana. Lat. Tragoriganum.

Traguillo , traguito , tragochoa , edaldi-

choa , colpetoa. Lat. Levis hauſtus.

Trahedor , ecarlea, ecartzallea. Lat. Ad-

ductor.

Traher , ecarri. Lat. Afferre, adducere.

Eſte verbo ecarri , tiene los irregulares
ſiguientes , que ſon muy
uſados.
Siguiendoſe acuſativo ſingular.
Indic. preſ. Yo lo traigo , traes , trae , da-
cart , dacarc , an , dácarzu , dacar:
traemos traeis , traen , dacargu , da-
carzue , dacarzute , dacarte.
Imperf. Yo lo traia , &c. necarren , cene-
carren , cecarzun , cecarren , guene-
carren , guencargun , cenecarten , ce-
carz uten , cecarten.,
lmperat. raelo , ecarc , ecan , ecarzu :
traigalo el , becar : traedlo , ecarzue,
ecarz@ute : traiganlo , becarte.
Optat. preſ. dacardan , dacarzun, daca-
ren , dacargun , dacarzuten , dacar-
ten , traigalo yo , tu , aquèl , c.
Optat. preſ. Que yo lo traiga , que tu,
que aquèl , dacardala, dacarzula , da-
carrela , &c.
Impcrf. Que yo lo trageſſe , que tu , que
aquèl , nencarrela , cecarzula , ceca-
rrela , &c.
Si yo lo traxera , fi tu , ſi aquèl, banecar,
bacenecar , balecar: ſi nòs , vòs , ellos,
bagudenecar , bácenecarte, balecarte.
Siguiendoſe acuſativo plural.
Indic. preſ. Yo los traigo , tu , aquèl,
dacartzit , dacartzic , in , dacartiz:
us
rR.
nòs , vòs , ellos , dacartzigu , dacar-
izute , dacartzite.
tem , dacazt , dacaitzu , dacaz , dacaiz-
cu , dacaitzute , dacazte.
Itecm , dacardaz , dacarzuz , dacaz, da-
cargu. , dacarzuez , dacaze.
Iem , dacazquit , dacazquitzu , dacaz-
qui , &c.
lmperf. Yo los traiìa , tu aquèl necar-
tzien , cenecart ien , cecartzien : ns,
v òs , ellos , guenecartzien , cenecar-
ziten , cecartziten.
Irm , eca quien , cenecazquien , &.
Item , necazan cenecazan , cecazau,
&c.
Imperat. Traelos , ecartzic , ecartzin,
ecartzitzu, ecazquic, ecazquin , ecaz-
quitzu , ecaitzic , ecaitzin , ecaitzu.
Tragalos el , becartzi , becazqui , be-
caz. Traedlos , ecartzizute , ecaz-
quizute , ecaitzute. Traiganlos , be-
cartzite , becazquite , becazte.
Uptat preſ. Dacartzidan , dacartzizun.
dacartzien , dacartzigu dac artzi-
zzten , dacartziten , traigalos , yo,
tu , aquèl , &c.
prat. preſ. Que yo los traiga , que tu,
que aquèl , dacartzdl dacartzi-
ula , dacartziela , &c.
Item , dacaz tala , dacardazala , &.
Imperf. Que yo los trageſſe , que tu , que
aquel , necartzila cenecartziela,
cecartziela , &c.
Item , necazquiela , nccazala , &c.
Si vyo los traxera , &c. banecartzi, bace-
-
Item , banecazqui ancaz , balecaz,
&c.
Siendo acuſativo el pronombre ni.
Indic. preſ. Nacac uacan nacarzu,
nacr , tu me traes , aqtel , nacarzue,
nacarzute, n icarte, oſotros me traeis
aquellos me traen.
Imperf Tu me traìas , aquèl, nencarzun,
nencarren vòs , ellos me traian , nen-
carzuten , nencarten.
Optat. preſ. Que tu me traigas , que aquèl,
nacarzula , nacarrcela , &c.
Ifperf. Que tu me traxeras , que aquèl,
nencar ula , nencarrela , &c.
Si tu me traxeras , ſi aquèl , banencarzu,
banencar , banencarzute , banencarte.
Siendo acuſativo el pronombre hi.
Indic. preſ. Yo te traigo , aquèl , acart,
TR.
339
acar , nòs , ellos , acaru , acarte.
Imperf. Yo te traìa , aquèl , encartan,
ecartan , nòs , elos , encargun , en-
carte.
Siendo acuſativo el pronombre zu , zeu.
Indic. preſ. Yo te traigo , aquèl , zacar-
tzit , zacartzi , nos , ellos , zacar-
tz@igu , zacartzite.
Item , zacazquit , zacazqui , zacazqui-
gu , zacazuite.
Item , zacardaz , zacaz, zacarguz, tza-
za@zte
Imperf. Yo te traìa , aquèl , cencartan,
Sien do acuſativo el pronombre gu , gueu.
Indic. preſ. Tu nos traes , aquèl , gacar-
t ic , in gacartzizu , gacartzi; vòs,
ellos -, gaartzizute, gacartzite.
Iteu gacaitzic , gacazquic , &c.
Imperf Tu nos traìas , aquèl , guenen-
cartzien , guencartzie ; òs , ellos,
guenencartziten , guencartziten.
Siendo acuſativo el pronombre
zuec , zeuec.
Indic. preſ. Yo os traigo , aquèl , zacar-
tzitet , zacartzite ; nòs , ellos , za-
cartzitegu , zacartzitete.
Con relacion à la primera de ſingulary
acuſativo tambien ſingular.
Indic. preſ. Tu me lo traes , aquèl , dia-
cardazu , diacart , vòs , ellos , dia-
cardaz ute , diacartet.
Imperf. Tu me lo traìas , aquèl cenia-
cartan , ciacartan ; vòs , ellos , cenia.
cartaten , ciacartaten.
Con la miſma relacion , y acuſativo
plural.
Indic. preſ. Tu me los traes , aquèl, dia-
cazquidatzu , diacazquit; vòs, ellos,
diacazquidazute , diacazquidate.
Item , diacartzidazu , diacartzic , &c.
Imperf. ciniacazquidan , ciacazquidan,
ciniacazquidaten , ciacazquidaten,
tu me los traìas , aquèl , vòs , ellos.
Item , ciniacartzidan , ciacartzidau,
&c.
Vv 2
Con
TR.
ó
Con relacion à la perſona zu , zeu , y
acuſativo ſingular.
Indic. preſ. Yo te lo traigo , aquèl , dia-
cartzut , diacarz u ; nòs , ellos , dia-
cartzugu , diacartzute.
Imperf. Yo te lo traia , aquèl , niacar-
tzun , ciacartzun ; nos , ellos , gui-
niaczrtzun , ciacartzuten.
La miſna relacion , y acuſativo plural.
Indic. preſ. Yo te los traigo , aquèl, dia-
ca uitut , diacaz quitzu ;, nos , ellos,
diacazquitzugu , diacazquitzute
Item diacartzitzut diacartzitzu,
&c.
Imperf. Yo te los traìa , aquèl , niacaz-
qitzun , ciacaz quitzun ; nos , ellos,
gtiniacazquitzun , ciacaz quitzuten.
Ite.n , niacartzitzun cacartzitzun,
&c.
Co reiacion à la tercera de ſingular , y
acu.ativo tambien ſingular.
Indic. preſ. Yo ſe lo traigo à el, tu , aquèl,
diacarquiot , diacarquiozu , diacar-
quo ; nòs , vòs , ellos , diacarquiogu,
áiac@arrquio. te , diacarquiote. Irem,
diacagot , &c.
Imperf. Yo ſe lo traia , tu , aquèl , nia-
carquion, ceniacarquion, ciacarquion;
nos , vòs , ellos , guiniacarquion , ce
niacarquieen , ciacarquiot@en. tem ,
niacargosn , &c.
Imperat. Traeſelo tu ecargoc , ecar-
quioc , ou , ecargozu, ecarquiozu : trai-
gaſelo èl , becargo , becarguio traed-
elo , ecagozue , ecarqniozue , trai-
ganſelo ; becargote , becarquiote.
La miſma relacion , y acuſativo
plural.
Indic. preſ. Yo ſe los traigo , tu , aquèl,
diaca@quiot , áiacaz uiozu , diacaz-
quio ; nos , vos , ellos , diacazquiogu,
áiacaquiozute , diacazquiote. Item,
diacaz got , diacartziot &c.
Imperf. Yo ſe los traia , tu , aquèl , nia-
cazquion , ceniacazquion , ciacaz-
quion ; nos , vòs , ellos , guiniacaz-
quion , ceniacaz quioten , ciacazquio-
ten. Item , niacaz@gon , niacat ion, &c.
Imper. Traeſelos , ecaz quioc , on , ecaz-
quiotzu , ecart z ioc , on , ecartziotzu;
ecazgoc, ecaz@gotzu : traigaſelos , becaz-
quio , becart io , becazgo : traedſelos,
becazquiotzute , eczgotzute : rai
r R.
ganſelos , bcazquiote , be@cazgote.
Con relacion à la perſona gu , gueu,
y acuſativo ſingular.
Indic. preſ. Tu nos lo traes , aquèl , dia-
carguc, un , dacatrguzu, diacargu ; vòs,
ellos , diacarguc ute, diacargute. Item
diacarquiguc , diacarquigu &c.
Imperf. Tu nos lo traìas , aquèl , cinia-
cargun , ciacargun ; vòs , ellos , cinia-
carguten , ciacarguten. Item , cinia-
carquigun &c.
Imper. Traenoslo , ecarguc , un , ecar-
guzu ; traiganoslo , biacargu ; traed-
noslo , ecarguzue ; traigan noslo , bia-
cargute.
La miſma relacion , y acuſativo
plural.
Indic. preſ. Tu nos los traes , aquèl , dia-
cazguc, un , diacazguzu , diacazgu
vòs , ellos , diacazguzute , diacazgu-
te. Item diacartziguc &c. Item dia-
cazquiguc c.
Imperf. Tu nos los traìas , aquèl , cinia-
cazgun ciacaz guu ; vòs ellos , ci-
niacaz@uteu , ciaca guten. tem , ci-
niacautzigun c. Item , ciniacazqui-
gun &c.
Imper. Traenoslos, ecaizcuc, un, ecaiz-
gutzu; ecartziguc, un, ecartzigut u;
ecaizquiguc , ecaizquigutzu taiga-
noslos , becaizcu, becaizquigu : traed-
noslos , ecaiz@gutLute , ecartzigutzu-
te traigannoslos , becaizcute , becaiz-
quigute.
Con relacion à la perſoua zuec , zeuec,
y acuſativo ſingular.
Indic. preſ. Yo os lo traigo , aquèl , dia-
cart zutet , diacarzute ; nos , ellos.,
diacartzugute , diacartzutete.
Imperſ. Yo os lo traìa &c. niacartzuten.
ciacartzuten , guttiuiacartzuten , cia-
cartzuteten.
La miſma relacion y acuſativoplural.
Indic. preſ. Yo los traigo , aquèl , dia-
cazquizutet , diacazquitzute ; uos,
ellos , diacazquiltzugute , diacazquit-
zut.
Imperf. Yo os los traìa , aquèl , niacaz-
quizuten, cicazqujzuten ; nos, ellos,
guiniacazquizáuten , ciacazquizute-
en.
Con
rT R.
Con relaeion à la tercera de plural.
y acuſativo ſingular.
Indic. preſ. Yo ſe lo traigo à ellos , tu,
aquel , diacarquiotet , diacarquiezu,
diacarquiote nos , vòs , ellos , dia-
carquiogute , diacarquiozute , diacar-
quiotete. Item diacagotet.
lmperf. Yo ſe lo traìa à ellos , tu, aquèl,
niacarquioten , ceniacarquioten , cia-
carquioten ; nos , vòs , ellos , guenia-
carquioten , ceniacarquioteten , cia-
carquioteten.
La miſma relacion , y aeuſativo
plural.
Indic. preſ. Yo ſe los traigo à ellos , dia-
cazquiotet , diacazquezu , diacaz-
quiote.
Imperf. Yo ſe los traìa , niacazquioten
&c.

Traer , en el ſentido de andar , mover,

mænear , traerle perdido , traer entre
manos &c. erabilli , con ſus irregula-
res , que le pucden vèr en lavoz andar.

Traher las piernas , vale dar friegas,

veae.

Trahida , ecarrera. Lat. Conductio.

Trahilia , correa , con que ſe lleva el perro

à la caza , crcezquia. Lat. Funis , quo
canis ducitur.

Trahilla , inſtrumento de paſſar tierra de

vna parte a otra , lutaldaya. Lat. Ve-
hiculum.

Trahillar , allanar la tierra , lutaldaitu,

lurra lantu , plaundu , berdindu. Lat.
erram complanare.

Trahillado , lutaldaitua &c. Lat. Com-

planatus.

Traicion , ſalquindea , etoira , traicioa.

Lat. Proditio.
Hazer traicion , ſalquindu. Lat. Prodere.
A traicion , ſalquindez , etoiraz , trai-
eiog. Lat A tergo , ex inſidiis.

Traidor, traicionero , ſalquindaria, trai-

dorea , etoya. Lat. Proditor.

Traidoramente , veaſe á traicion.

Traite , carda de el paño , colgado de la

percha , cardamena. Lat. Carminatio.

Trama , la hebra , que paſla de vn ladoal

otro de la urdiembre ari iraz caya,
omenaria. Lat. Trama , ſubtegmen.

TFrama, eſpecie de ſela para tramar , ſeda

irazcaya. Lat. Ericum ad tramas.
Frama , artiiicio engañoſo , irazcaya. Lat.
Aſtus , dolus.

Tramador , irazqitzallea, irazquilea.

T R.
1
Lat. Tramarum textor , vel dolorum.

Tramar , aria irazqui. Lat. Tramas ſub-

tcxere , vel dolos ſtruere.

Tramado , irazquia. Lat. Subtextus.

Tramite , lo miimo que ſenda , veaſe.

Tramo , tocartea. Lat. Tractus , inter-

valm.

Tramojo , la parte de la m ies , que el ſe-

gador aprieta en la mano , eſcumena.
Lat. Meſsis manipulus.

Tramojo , atadero de los manojos, azao-

queta , laſtabiurra locarria. Lat.
Manipuli ligamen.

Tramontana , viento , ifarra. Lat. Bo-

rcas.

Tramontana , ſobervia , altivez , veaſe.

Perder la tramontana , diſparatar, veaſe.
Tramontaneo , menditic aronzcoa. Lat.
Transmontanus.

Tramontar , mendiac igaró. Lat. Montes

tranſcendere.

Tramontado , mendiac igaroa. Lat. Qui

montes trancendit

Tramoya , maquina de theatro , tramoya.

Lat Machina veratilis in ſcena.

Tramoya , enredo , tramoya. Lat. Stro-

pha.

Tramoyiſta , tramoiguillea. Lat. Machi-

narum artifex , machinator.

Trampa , es voz Baſcongada , trampa, y

ſe dize por onomatopeya de el ruido,
que haze al caerſe la trampa. Lat. De-
cipulum.

Trampa , engano , trampa. Lat. Dolus.

Trampa legal , trampa cilleguia. Lat.

Dolus permilſſus.

Trampal , atolladero , locatza. Lat. Cæ-

noius locus.

Trampantojo , beguitacinoa , beguirudia.

Lat. Præſtigiæ , oculorum fallacia.

Trampazo, la ultima buelta en el tormen-

to de cuerdas , azqueneco trampadá.
Lat. Torturæ ultima contorſio.

Trampea , lo mlmo que petardear, tram-

pia bici. Lat. Doio mutuari , petere.
accipere.

Trampear , entrampar , trampiaz quen-

du. Lat. Aſtu aliquem defraudare.

Trampilla , erampazoa. Lat. Levs dolus.

Trampoſo , trampſta , trampaguillea,

trampoſoa. Lat. Fraudulentus.

Tranca , de puerta , trancd , artagara.

Lat. Repagulum , vects , is.

Trancahilo , uudo , ò lazo , que eſtorva

paſſar el hilo , ò cuerla por algina par-
te , diaqu a, coraitloa , chibſtea. Lat.
Filo , aur funi nex us ſuperappoſitus.
@
Tran
TR.

Trancar , lo miſmo que atrancar, veaſe.

Trancaæo , trancada , atagaicada. Lat.

Vecis ictus.

Trace , trancea , guertoya. Lat. Diſcri-

ncn , periculum.

Trncelin, lo miſmo que trencellin, veaſe.

Tr.nchete dc zpateros , tranchetea.

lLat. calpsrum ſutorium.

Tranco , el umbral batiente de la puerta,

atalapiſtea. Lat. Lmen inferum.

Tranco , paſſo laigo , o ſalto , trancoa,

ſaltoa. Lat. Grallatorius gradus , ſaltus.
A trancos , ſaltoca , trancoca. Lat. Sal-
tuatim.

Tranquera , eſtacada, empalizada, veaſe.

Traquero , de puertas , y ventanas , acoſ-

.

Traquilamente , veaſe ſoſſegadamente.

Tranquilar , tranquilizar , ſoſtegar, apa-

ci uar.

Taquilidad , veaſe ſoſsiego , paz.

Trarquilo , veaſe ſoſſegado , quieto.

Traquilla , trancachoa. Lat. Exiguum

repagulum.

Tranſacion , contrato , auztepaya. Lat.

Traiactio.

Tranialpno , lpeſen beſte aldecoa. Lat.

rani aipinus.

Trascendeucia , en la Filoſofia , arqui-

ſuria.

Transcendencia , lo miſmo que perſpica-

cia , vecle.

Transcer der , en la Filoſoſia , arquiſuri.

at. Traſcendere.

Transcender , paſlar de vna parte à otra,

igaro. Lat. Tranſire.

Trascender , e halar olor muy vivo,

uſai andia banatu. Lat. Odorem fra-
grantiſlsimum difſundcre.

Trascendente , transcendental , arqui-

ſuria. Lat. Tranſcendens.

Tranſcribir , lo milmo que trasladar,

veaſe.

Tranſcurſo de el ticmpo , erajoaira. Lat.

Tranſcurſus temporis.

Tranſeunte , accion, iragoya, iragoarra.

Lat. Tranſiens , euntis.

Tranſeunte , lo miſmo que tranſitorio,

veaſe.

Transſerir , veaſe trasladar.

Transfigurable , beſtirudigarria , berci-

rudigarria. Lat. Transfigurabilis.

Transfiguracion , beſtiruditzea, berciru-

ditzea. Lat. Transfiguratio.

Transfigurarſe, beſtiruditu, berciruditu,

beſtirudia artu Lat. Se transfigurare.
@, a.
r R.

Transfixion , batetic beſteraco zulaera.

Lat. Transfixio. Veaſe traſpaſſar.

Transfixo , batetic beſtera zulatua. Lat.

Transfixus. Veaſe traſpaſſar hiriendo.

Transſlorar , copiar algun dibujo al tras-

luz , cearguitara erabeztatu. Lat. Ad
lucem tranferre.

Transflorado , erabeztatua. Lat. Trans-

latus.

Transflorear , dàr color verde ſobre oro,

u plata , urregañean verdeztatu. Lat.
Viridem colorem in aurum inducere.

Transformacion , beſterantza , berceran-

tza , eraldaya. Lat. Transformatio.

Transformador , beſteratzallea , berce-

ratzalea , eraldaitzallea. Lat. Trans-
formator.

Transformar, beſteratu, berceratu, eral-

daitu. Lat. Transformare.

Transformado, beſteratua &c. Lat. Trans-

formatus.

Transfregar , veaſe eſtregar , refregar.

Transfretar , itſaſoa igaro. Lat. Trans-

frctare.

Transſuga , transſugo , veaſe deſertor,

toruillero.

Transiundir , iſuri. Lat. Transfilre.

ran , iidido , iſuria. Lat. lTans fuſus.
rane tſi , iſurta. La. Transſuſio.

Tr.ngredir ugautſi. Lat. Trans-

E.
Iraisgreſsion , mugauſtca. Lat. Trans-
greiio

Traugreſſor , mugauslea. Lat. Trans-

greſſor.

Tanſicion , igaroldia , paſaeéra. Lat.

Tranſitio.

Tranſido , erquitua. Lat.

penè enectus.
Languidus,

Tranſigir , auztepaitu. Lat.

Tranſigere.

Tranſigido , auztepaitua. Lat. Tran-

ſactus.

Tranſitar , irago , igaro. Lat. Tranſire.

Tranſitivo, iragogarria, paſſagaria. Lat.

Trauſitivus.

Tranſito , el acto de paſſar , iragoera,

iragandea. Lat. Tranſitus.

Tranſito , por dondo ſe paſſa , iragande-

guia , igaroteguia. Lat. Tranſitus, am-
bulacrum.

Tranſito , la muerte ſanta de los Juſtos,

iragandea. Lat. Tranſitus , obitus.

Tranſitoriamente , iragancorquir. Lat.

Tranſitoriè.

Tranſitorio , iragocorra , iragancorra.

Lat. Tranſitorius , caducus.

Translacion , eraldara. at. Translatio.

Translaticiamente , eraldaiquiro. Lat.

Translatitiè.
Trans
T R.

Translaticio , translato, er aldaquia. Lat.

Translatitius.

Transmarino , itſaſoſtecoa. Lat. Trans-

marinus.

Transmigracion , erraldaira. Lat. Trans-

migratio.

Transmigrar , erraldatu. Lat. Transmi-

grare.

Transmiſsion , beſtiragoa. Lat. Trans-

miſsio.

Transmitir , beſtiragotu. Lat. Transmit-

tere.

Transmutable, eraldagarria. Lat. Trans-

mutabilis.

Transmutacion , eraldaira. Lat. Trans-

mutatio.

Transmutar , eraldatu. Lat. Transmu-

tare.

Trasmutado , eraldatua. Lat. Trans-

nutatus.

Transmutativo, transmutatorio , eralda-

quiña. Transmutativus.

Transparencia , goaitarguiera. Lat. Pel

luciditas.

Transparentarſe , goaitarguitu. Lat. Pel-

lucere.

Tranparentado , goairtarguitua.

Lat.
Pellucens , pellucidus.

Transparente , goaitarguia. Lat. Pellu-

cidus.

Transpiracion , celauſtea. Lat. Transpi-

ratio.

Transpirar , evaporar los humores , ce-

lauſtu. Lat. Transpirare.

Transpirado , celauſtua. Lat. Transpi-

rats.

Transportacion , batetic beſtera erama-

tea. Lat. Transportatio.

Transportamiento , lo miſmo que trans-

portacion.
FTransportamiento , enagenamiento de
ſentidos , cordebaguetzea. Lat. A ſen-
ſibus abſtractio.
ransportarſe , cordebaguetu. Lat. Aſen-
ſibus abſtrahi.

Tranſportar, batetic beſtera eraman. Lat.

Transportare , transvehere.

Transporte , lo miſmo que transporta-

cion.
ransportin , colchon delgado , colchoi-
mea. Lat. Culcitra brevis , & exilior.

Transpoſicion , hitzaldaira. Lat. Trans-

poſitio.

Tranſubſtanciacion , converſion total de

vna ſubſtancia en otra , como en la Eu-
chariſtia , beſtegopetzea. Lat. Tran-
ſubſtantiatio.
Franſubſtancial, beſtegopearra. Lat. Tran-
ſubſtantialis.
R.
s

Transſubſtanciar, beſtegopetu. Lat. Tran-

ſubſtantiare.

Tranſubſtanciado , beſtegopetua. Lat.

Tranſubſtantiatus.
NOTA.
Eſtavoz Theologicabeſtegopea en ſucom-
poſicion, y el verbo beſtegopetu ſon de
mi inveucion ; pero guardan toda la
ſigniſicacion Theologica. Egopea Filo-
ſoficamente es la ſuſtancia , beſtea es
otra , y beſtegopea otra ſubſtancia. De
aqui beſtegopetu , ſegun el caracter de
la Lengua , es hazerſe otra ſubſtancia,
ò conve rtirſe en ella , beſtegopetzea la
converſion de vna ſubſtancia en otra.

Transverſal , cearra , cearrecoa. Lat.

Transverſus , obliuus.

Tranza , lo nmiimo que remate , veaſe.

Tranzadera , chibiſtea. Lat. Tenia.

Tranzar , lo miſmo que trenzar, veaſe.

Tranzar , lo miſmo que rematar, veaſe.

Trapa , eſtrepito , trapa trapa. Lat. Stre-

pitus.

Trapacear , trapazar , engañar con men-

tiras, gezurrez enganatu. Lat. Dolis uti.

Trapacete , libro de el banquero, dirual-

quidunaren liburua. Lat. Codex col-
Ibiſticus dati && accepti.

Trapaciſta , trapacero, enganalaria, tra-

paceroa. Lat. Callidus ad fraudem.

Trapajo, zatarra. Lat. Pannus obſoletus.

Trapajoſo , zatartſua. Lat. Pannoſus.

Trapala , voceria , ruido , trapala. Lat.

trepitus.

Trapaza , engaño , engañua. Lat. Fraus.

Trapazo , trapo grande , zatartzarra.

Lat. Pannus obſoletus.

Trape , entretela de los pliegues de la ca-

ſaca , izurrartea. Lat. Panni fulcimen
veſtibus interjectum.

Traperia , la calle , ò tiendas de pañeros,

oyalteguia. Lat. Pannorum taberna.

Traperia , de trapos , zatarqueria , za-

tardia. Lat. Pannorum congeries.

Trapero , antiq. mercader de paños.

Trapero , recogedor de trapos , zatar-

zalea , zataroiltzallea. Lat. anno-
runm vilium collector.

Trapiche, ingenio pequeño , donde ſe fa-

brica el azucar, azucrearen lanteguia.
Lat. Trapetum.

Trapiſonda , bulla , riña con vozes , tra-

piſonda. Lat. Strepitoſa contentio.

Trapo , lo miſimo que paño , veaſe.

Trapo , pedazo roto de lienzo &c. zapi

zatarra , oyalzatarra. Lat. annus
abſoletus.
Trapo,
r R.

Trapo , velamen del navio , aizapia. Lat.

arbala , orum.
A todo trapo, con eficacia , y celeridad,
ai ai gciaz. Lat. Totis velis vento
ex panlis.
Poer como un trapo , zatarbat bezala
ifiiñi. Lat. Conv ciis lacerare.

Traque , eftallido , ruido, traquea, dum-

bada. Lat. Sonitus.

Traquear , traquea eguin. Lat. Sonitum

edere.

Traquear, bazucar , cilipolot eguin. Lat.

Hinc indè agitare.

Traqueo , ruìdo continuado , traqueal-

dia , dumbadaldia. Lat. Strepitus con-
tinuus.

Traquido , damba , dambadacoa. Lat.

Strepitus.

Trâs , prepoſ. de tràs de, atzean, guibe-

lean , oſtean. Lat. Poſt. At-atzean,
ſt-oſtean , tràs la puerta.

Tràs , en ſeguimiento , ondoren , ondoan.

Lat. Subſequi. @ure ondoren@nabil, tras
ti ando , te ſubſequor.

Tràs , lo miſmo que traſero , veaſe.

Tràis que, tras de , ta ere , ta bere, poſ-

pueſtos , Lat. Præterquam quod Tràs
que vienes tarde , tràs de venir tarde,
berandu etorri ta ere ; belu etorrita-
be@e.
No tiene tràs que parar, ezteu cerzaz ba
liatu. Lat. edcm ubi ponatde ſuo noen
habet.

Traſañeo lo miſmo que treſaiñejo,

veaſe.

Traſca , correa recia , eſea , iualá. Lat.

Corrigia.

Traicabo , lo miſmo que traſpie , veaſe.

Traicanton, piedra en las eſuinas de las

calles , eguitarria. Lat. Saxum angulis
appoſitum.

Traſcanton , lo miſmo que eſportillero,

veaſe.
Dàr traſcanton , ò traſcantonada , eſcon-
derſe , para huir , ezquerebeltz eguin.
Lat. Aliquem efſfugere.

Traſcartarſe , quedarſe una carta de rràs

de otra , cartatzetu , cartoſtetu. Lat.
Luſoriam chartam alteri ſupponi.

Traſcarton , cartatzetea , cartoſtetea.

Lat. In ludo chartæ ſuppoſitio.

Traſcender , lo miſmo que transcender.

Traſcol , antiquado , falda que arraſtra.

Traſcolar , iragaci. Lat. Percolare.

Traſcolado , iragacia. Lat. Percolatus.

Traſconejarſe , eiza chacurren atzean

guelditzea. Lat. Retrò manere.
@
rr R.

Traſcordado , ez oroitua. Lat. Memoria

exciſſus.

Traſcoro , en la Igleſia , coruoſtea , co-

ruatzea. Lat. Chori dorsùm.

Traſcorral , eſcortatzea , eſcortoſtea, eſ-

pillatzea , eſpilloſtea, urubatzea, uru-
boſtea. Lat. Septum poſticum.

Traſcorral , lo miſmo que traſero, veaſe.

Traſdoblar , veaſe triplicar.

Traſdoblo , lo miſmo que triplo, veaſe.

Traſegador , ichularia , iraularia, ichu-

litzallea , iraulitzallea. Lat. Tranſ-
mutator.

Traſegar, bolver lo de arriba abaxo, irau-

li, ichuli. Lat. Tranſmutare.

Traſegado aſsi , iraulia , Lat. Tranſmu-

tatus.

Traſegar , mudar el vino de una varigaen

otrai , iſuldatu , ardoa aldatu. Lat.
Transſundere.

Traſegado , iſuldatua. Lat. Transfuſus.

Traſeñalar , mudar la marca , ſenaldatu.

Lat. Signa tranſmutare.

Traſeñalado , ſenaldatua. Lat. Tranſmu-

tatis ſignis notatus.

Traſera , atzccoaldea. Lat. Pars poſtica.

Traſcero , lo que ea , o viene de tras,

atzecoa , oſiecoa, guibelecoa. Lat. Poſ-
tics.

Traſero , nalgas, atzecoaldea. Lat. Nates.

Traſeros , lo miſmo que antepaſſados ,

veaſe.

Trafogar , veaſe trashogar.

Trasfundicion , veaſe transfuſion.

Traſgo , lo miſmo que duende , veaſe.

Traſguear , imitar el ruìdo , y juguetes

de los traſgos , icechatu , naſpechatu.
Lat. Res vertere , conſfundere.

Traſguero, icecharia , naſpecharia. Lat.

Larvarum nocturnarumincitator.

Trashoguero, leñogrueſſo de tras del ho-

gar , ſumbila. Lat. Transfocarius.

Trashoguero , perezoſo, machichucalde,

ſuſtonñdozalea. Lat. Focarius.

Trashojar , irpaſſando las ojasde el libro,

orriac atzicatu. Lat. Folia libri per-
functoriè decurrere.

Trashumar , paſſar el ganado de unas de-

heſſas à otras , larbeſtetu. Lat. In paſ-
cua tranſmittere.

Traſiego, mudanza de las coſas de un lu-

gar a otro , aldaira. Lat. Tranſmutatio

Traſiego de vinos , iſulda , aldaira. Lat.

Transfuſio.

Traſijado , argala , erquitua. Lat. Stri-

golus , macilentus.
Trasla
r, R.

Trasladacion , traslacion , veaſe trans-

lacion.

Trasladar , eralditu , erabeſtatu. Lat.

Transferre ; papeles , tranſcribere.

Trasladado , eralditua. Lat. Translatus,

&c.

Traslado, eraldaira, erabeſta. Lat. Apo-

graphum , exemplar.

Traslapar , lo miſmo que ſolapar, veaſe.

Traslativo , veaſe translaticio.

Trasloar , alabar demaſiado , veaſe.

Trasluciente cearguilea. Lat. Pellu-

cens.

Traslucirſe, cearguitu. Lat. Pellucere.

Traslucido , cearguitua. Lat. Pelluci-

dus.

Traslumbramiento ,traslumbrarſe,

veaſe deslumbramiento , deslumbrar-
ſe.

Trasluz cearguia. Lat. Tranſverſa

lux.

Traſmallo , red rala , que tiene detras otra

mas menuda , ſare larria , malloſta.
Lat. Verriculum.

Traſmano , en el juego , eſcurrena. Lat.

Secundus in ludo.
A tras mano , urruti , urrin. Lat. Rem
procul eſſe , abeſſe.

Traſmañana , etzi. Lat. Perendiè.

Traſmatar , beſtcac lenego iluſtea. Lat.

Longam præ alijs vitam ſibi promit-
tere.

Traſminar , veaſe minar.

Traſminarſe , peetrarſe , veaſe.

Traſmochar , modortu , adarras eba-

nos arborum ſcindee, mu-

Traſmocho , modorra. Lat. Arbor mu-

tila , ramis ſciſſis.

Traſmochal , modortia. Lat. Locus ar-

boribus mutilis conſitrus.

Traſmontar , vcaſe tramontar.

Traſmoſto , veaſe agapie.

Traſmudacion, traſmutacion, veaſe tranſ-

mutcion.

Traſmudar , veaſe tranſmutar.

Traſmutar , veaſe tranſmutar.

Traſnochada , de la noche immediata,

bart , de la antecedente , berdanzart,
berdanzarat Lat. Nocte præcelente.

Traſnochado , el velar alguna noche , be-

llaldia. Lat. Pernoctatio.

Traſnochar, bella eguin, biguirian egon.

Lat. Pernoctare.

Traſnochado , bell eguiña , biguirian

egona. Lar. Pernoctatus.

Trainochado, lo que por aver paſado vna

noche , ſe và perdiendo , gabaldicoa.
Lat. Ante acta nocte marcidus.
r .
s

Traſnombrar , icenac arauli. Lat. No-

mina invertere.

Traſnominacion , lo miſmo que metony-

mia.

Traſoir, gaizqui aditu, enzun. Lat. Rem

non benè percipere.

Traſoido , gaizqui aditua. Lat. Non be-

nèe perceptus.

Traſojado , con ojeras , localdatua. Lat.

Ocuſis languidus.

Traſoñar , ametſac eguin , ametſetan

egon. Lat. Delirantium ſomnia nar-
rare.

Traſordinario , lo miſmo que etraor-

dinario.

Traſpalar , palaztatu. Lat. Palâ frumen-

tum transferre.

Traſpalado palaztatua. Lat. Trans-

latus.

Traſpapelarſe , naſpapertu, naſpapeldu.

Lat. Chartam inter alias contundi.

Traſpapelado , naſapertua. Lat. Charta

inter alias involuta.

Traſpaſiamiento , lo miſmo que tranſ-

greſſon.

Traſpaſſamiento

lo miſmo que traſ-
paſo.

Traſpaſſar paſſar adelante , veaſe.

Traſpaſſar , de vn lugar à otro erral

datu Lat. Transferre.

Traſpaſſar , hiriendo , traſpaſatu , cira-

gandn. Lat. Traasfodere , transfigere.

Traſpaſſato aſsi , traſpaſatua , ciragan-

dua. Lat. Transfoiſus , transfixus.

Traſpaſſar alguna Ley , mugautſi , veaſe

quebrantar. Lat. Tranſgredi.

Traſpaſſar , ceder el derecho , beſtira.

gotu. Lat. Transferre.

Traſaſſo, ceſſion, beſtiragoa. Lat. Tranſ-

latio , ceſſio.

Traſpaſſo , anguſtia , ciragandea. Lat.

Cordis transfixio , dolor.

Traſpaſlſo e alguna Ley , auſtea , muga-

uſtea. Lat. Tranſgreſſio.
Ayunar al traſaſſo , veaſe ayunar.
Traſpecho de balleſta. ezur ſendagai bat.
Lat. Oſſeum balliſtæ fulcimen.

Traſpeinar , peinar , componiendo lo que

ya eſti peinado , illejarioac orrazat,
zuccendu. Lat. Crines deciduos pectine
componere.

Traſpie , zancadilla , veaſe.

Traſpillarſe , chubildu , argaldu. Lat. At-

teari , conſumi.

Traſpillado , chubildua , &c. Lat. Atte-

nuatus.

Traſpintarſe , ſaulir al revès de lo que ſe

creia , aldernciz guertatz ea. Lat.
Eventum fallere.
Xx
Traſ

Traſplantar , birlandartu. Lat. ranſere-

re , plantas transferrc.

Traſplantado , birlandatua. Lat. Tranſ-

latus.

Traſponedor, eraldatzallea. Lat. Tranſ-

mutans.

Traſponer , eraldatu , beſte lecuan ifiñi.

Lat. Transferre , tranſmutare.

Traſponer , ocultar , eſconder , veaſe.

Traſponerſe, quedarſe algo dormido , loac

artu piſcarenbat. Lat. Somno levitèr
corripi.

Traſportamiento , traſportar, veaſetranſ-

portamiento , tranſportar.

Traſpueſta , rincon para eſconderſe , gor-

dartea. Lat. Latebræ,

Traſpueſta , lo miſmo que fuga , veaſe.

Traſpueſta, lo que eſtà de tras de lo prin-

cipal de la caſa , echoſtea. Lat. Poſtica
pars domus.

Traſquarto, echoſtea. Lat. Poſticum cubi-

culum.

Traſquero , ualaria. Lat. Corrigiarum

bovinarum venditor.

Traſquilador , mochallea , Lat. Tonſor.

Traſquiladura , moiſtea. Lat Tonſio.

Traſquilar , moiſtu , moztu. Lat. Ton-

dere.

Traſquilar à cruces, mállaca, eta nolanai

moiſtea.. Lat. lnconcinnèe tondere.

Traſquilado , moiſtua , motzitua. Lat.

Tonſus.

Traſquilimocho , caſcamotza. Lat. Mu-

tilus.

Traſquilon , mochaldia. Lat. Tonſio , re-

ſctio.

Traſſeñalar , veaſe traſeñalar.

Traſſoñar , veaſe traſoñar.

Traſſudar , veaſe traſudar.

Traſſuntar , veaſe traſuntar.

Traſtano lo miſmo que zancadilla,

e e euitarra, c aroea.

Traſte , en Andalucìa , catavino , veaſe.

Dar al traſte , gucia eriatu. Lat. Omnia
au aaa.-
ſunetu , arſuneac eranſi. Lat. In jugo
citharæ intervalla fidibus notare.

Traſteado aſsi , arſunetua, Lat. Interval-

lis notatus.

Traſtear, rebolver traſtos,cegauztu, traſ-

teatu. Lat, Scruta evolvere.

Traſleado , el numero de traſtes de vn

Traſleiador, tellatuen-@onguitzallea. Lat.

Scandularius.

Traſtejar , tellatuac onguitu. Lat. Tecta

ſarcire.

Traſtejado , tellatu onguitua. Lat. Tec-

tum ſarctum.

Traſtejo , traſtejadura , tellatuen ongui-

tzea. Lat. Sarcta tecta domus.

Traſtera , cegauz@toquia , treſnateguia.

Lat. Scrutorum, vel utenſilium repoſi-
torium.

Traſteria , cegauztia , traſtadia , ereſ-

nadia. Lat. Scrutorum cuulus.

Traſteria , charqueria, dollorqueria. Lat.

Actio infipiens , veſana.

Traſteſado , lo miſmo que tieſo , veaſe.

Traſtienda , dendoſtea. Lat. Interior ta-

berna.

Traſto , traſtos , cegauza , treſna , traſ-

toa. Lat. Scruta , orum.

Traſtornable , iratiogarria , aranuliga-

rria. Lat. Verſatilis.

Traſtornador , iratiotzallea , aranlitza-

llea. Lat. Inverſor , perverſor.

Traſtornar , iratiotu , araulitu , irabia-

tu. Lat. Invertere , pervertere.

Traſtornado , iratiotua , &c. Lat. In-

verſus.

Traſtorno , traſtornadura , iratioa , ara-

uldea , irabia. Lat. Inverſio , perver-
ſio.

Traſtrabado , caballo que tiene el pie de-

recho blanco ſe llama argel , y ſi jun-
tamente tiene la mano izquierda blan-
ca , argel traſtrabado ; naſtrabatua. Lat.
Equus alternis pedibus albus.

Traſtrocar , trucaiztu , araulitu. Lat.

Præpoſterè mutare.

Traſtrocado , trucaiztua. Lat. Præpoſ-

terè mutatus.

Traſtrueco , traſtrueque , traſtroeamiento,

trucaitza. Lat. Præpoſtera mutatio.

Traſtumbar , bultzatu. Lat. Impellere.

Traſtumbado bultzatua. Lat. Impul-

ſus.

Traſudar , icerlicatu. Lat. Deſudare.

Traſudor , icerlicá. Lat. Anxius ſudor.

Traſuntar , lo miſmo que trasladar co-

piar.

Traſunto , copia , traslado , veaſe.

Ttaſvenarſe, lo miſmo que extravenarſe,

veaſe.

Traſverter lo miſmo que reboſar,

veaſe.

Traſvinarſe , lo miſmo

el vino.

Traſvolar egaldatu.

lare.
que rezumarſe
Lat. Tranſvo-
; rurria arra ue.
Trata
r R.
ratadillo , eralgudachoa , izquiramen-
racaadboa. Lat. res trace-

Tratador , tratatzallea. Lat. Tractator.

Tratamiento , trataera. Lat. Tractatio.

Tratamiento , de corteſia , tratamendua,

otſicendea, Lat. Colendi ratio.

Tratanza antiquado trato trata-

miento.

Tratar , tocar algo con las manos, ezcuz-

tatu , unquitu. Lat. Tractare.

Tratado aſsi , ezcuztatua. Lat. Tracta-

tus.

Tratar , eſcribiendo alguna materia, eral-

a r-

Tratado aſsi , eralgudatua. Lat. Tracta-

tus.

Tratar , confiriendo , tratatu , hitzera-

quidatu , cerbaiten gaiñean hitzeguin.
Lat. Tractare , conſulere , conferre.

Tratado aſsi , tratatua , &c. Lat. Trac-

tatus.

Tratar , comerciando , tratatu, ſaleroſ.

Lat. Negotiare , mercaturam facere.

Tratar bien , ò mal à alguno , ongui edo

gaizqui norbait artu , tratatu. Lat.
Bene , vel male aliquem accipere.

Tratarſe , comunicarſe , tratatu , veaſe

comunicarſe. Lat. Mutuâ familiaritate
agere.

Tratarſe, darſe bueno, ò mal trato , tra

tatu. Lat. Male, velbene ſibi provridere.

Tratante , tratalaria , tratularia. Lat.

Negotiator.

Tratado , convenio , ajuſte ogunda.

Lat. Tractatus , fædus.

Tratado , algun eſcrito , eralgundea, iz-

quiramena , tratadua. Lat. Tractatus,
diſſertatio.

Tratillo , tratuchoa , ſaleroſchoa. Lat.

eve commercium.

Trato , modo de tratar , tratua , tratae-

ra. Lat. Tractatio , agendi ratio.

Trato , comunicacion , baquidandea. Lat.

Conſuetudo , familiaritas.

Trato , comercio , tratua , ſaleroſgoa.

Lat. Commercium , mercatura , nego-
tium.

Traverſas de vn maſtil , ceacordac. Lat.

Funes tranſverſi.

Trayes , la inclinacion , ò torcimiento

à algun lado , es voz Baſcongado, tra-
beſa , cuyo primer ſignificado es la
azuela , inſtrumente inclinado , y tor-
cido ; trabeſa , cearra , cearrera, ma-
currera. Lat. Tranſverſum.

Traves en la Fortificacion , es ſlanco,

veaſe.
TR.
3a
Dar al trabès , trabeſera jo. Lat. Tranſ-
verſum agi.
De trabès , al travès , trabeſetic , cea-
rretic , lantzarretic , cear , trabeés,
lantzár. Lat. Ex tranſverſo.

Traveſaño, trabeſaiñoa trabeſcaya, cear-

caya , cearrecoa , lantzarrecoat. Lat.
Tranſverſarius.

Traveſar lo miſmo que atraveſar,

veaſe.

Traveſear , trabeſeatu , joſtatu. Lat. Lu-

dere.

Traveſero , almohada larga , burucoa,

burcoa. Lat. Cervical tranſverſum.

Traveſero , traveſera , trabeſduna , tra-

beſcoa, cearduna,cearrecoa. Lat. Tranſ-
verſus.

Traveſia, diſtancia mirada de travès , tra-

beſia. Lat. Tranſverſum iter.

Traveſia , qualquiera diſtancia , trabeſia.

Lat. Itineris longitudo.

Traveſia , fortificacion de trabeſes , ò

fſlancos.

Traveſia , viento que dà por el lado, tra-

beſia , cearraicea. Lat. Tranſverſus
ventus.

Traveſtido lo miſmo que disfrazado,

veaſc.

Traveſura , trabeiura. Lat. Luſus , petu-

antia.

Travieia ,travceſia en el juego tetmá,

rabieſa, trabeſa. Lat. Sponſo in d .
er dijoa trabes? que và de travieſa?

Travieſo , trabieſoa , irabes Lat. lnquie-

tus , turbulentus.

Trayella , anticuado trahilla.

Traza , diſeño de edificio , tazá , cia-

marta. Lat Operis deſcrirptio.

Traza , modo , forma traz , tajua,

moldea. Lat. Modus , ratio , forma

Trazador trazatzallea , trazalaria,

ciamartaria. Lat. Deſcriptor deli-
neator.

Trazar algun edificio , trazatu, ciamar-

tu. Lat. Delineare , deſcribere.

Trazado , trazatua, &c. Lat. Delineatus.

Trazo , lo miſmo que traza , diſeño,

veaſe.

Trazos , en la Pintura , ſon los pliegues,

izurrac. Lat. Veſtium rugæ.

Trazumarſe , lo miſmo que rezumarſe,

veaſe.

Trebedes , hirurcoya , cherbidora. Lat.

Chytrapus , odis.

Trebeſar , autiq. traveſear , enredar.

Trebejar , lo miſmo que burlarſe, veaſe.

Trebejo , con que enredan los mucha-

chos , joſtacaya , joſtallua. Lat. Cre-
pitaculum
Xx
Troe
r R.
3

Trebejo , lo,miſmo que burla , chanza,

veaſe.

Trebejos , piezas de el axedrez , trebe

joeac. Lat Larunculi.

Trebejos , inſtrumentos de algun oſicio,

lanabeſac. Lat. Artis utenſiſa.

Trebol , hiruſta trebola. Lat. Trifo-

lium

Trece , amairu. Lat. Tedecim.

Eſtarſe en ſus trece , bere artan egon,
bereari ichequi. Lat. Porſtare in ſen-
tentia.

Trece , en la, Caballeria de Santiago.

amairualdicoa. Lat.Tredecem vir. , ri.

Trecenazgo , ignidad amairualdia.

Lat. Tredecemviri dignitas.

Treceno , amairugarrena. Lat. Decimus

te tius.
reeeimo, ogueitamargarrena. Lat. Tri-
ceſimus.

Trechel , trigo rubio, algo moreno , gari-

gorria. Lat. Triticum ſubrubrum.

Trecno bidaſtia , veaſe eſpacio. Lat.

Tractus , intervallum.
A trechos , bidaſtiro. Lat. Per intervalla.
Trecientos hirureun. Lat. Trecenti,
trecetæ , t.

Tredentudo , veae tridente.

Trefe , li, ro , delgado , ſloo , veaſe.

Trefe , treftdad , lo miimo que tiſico, ti-

ſca.

Tregua , gueraldia , tregua , atſaldia.

Lat. Inducæ , arum.

Treinta , ogeitamar. Lat. Triginta.

Treintanario , ogueitamarurrena. Lat.

Tricenarium.

Treintena , ogueitamargarrena. Lat. Tri-

ceſima pars.

Treja , en los trucos , modo de tirar la

bola por algun recodo, quando la con-
traria eſtà cublera , chocirá. Lat.
Globuli per angulorum repercuſſionem
in alterum directio.
Eremar , antiquado , temblar.

Tremebundo , icaragarria. Lat. Treme-

bundus.

Tremedal , cinguira , locatza , locarda.

Lat. Locus cenoſus.

Tremendo , icaragarria. Lat. Tremen-

dus.

Trementina , goma del terebinto , ga-

nauſquiaren licurtá. Lat. Reſina tere-
binthina.

Tremer , lo miſimo que temblar , veaſe.

Tremeſino , tremes , hirurquia. Lat. Tre-

mieſtris , e.

Tremielga , pez , lo miſmo que torpedo,

eaſe.

Tremolar , girabiratu irabiati, Lat.

E .
Vxillum. hinc lndè agitare.

Tremolante , grabiratua. Lat. Vento

gitatus.

Tromolinu de el ayre , aicebumbada, bu-

hu mba. Lat. Aeris , & venti impetus.

Tremolina, bulla , arazoa. Lat. Honmjinum

tumultus , tumultuantium ſtrepitus.

Tremor , lo miſmo que temblor , veaſe.

Tremulamente , icaratiro. Lat. Tremulè.

Traemulo , tremulante , tremulento , ica-

ratia , beldurtia. Lat. Tremulus.

Tren , prevencion de lo neceſſario , y

tam ien pompa , oſtentacion , preſta-
caya. Lat Apparatus , us.

Trena , una banda , de que uſaba la gen-

te de guerra , guerricoa. Lat. Baltheus.

Trena , lo riſo que carcel , veaſe.

Trenado, ſareztatua, ſareguiſacoa. Lat.

Reticulatus.

Trencas de colmena , eulchochac. Lat.

Metæ pro caſtratione alvearis.
Meterſe haſta las trencas , utaſcarſe en al-
gun lodazal , eztarzuloraño ſartu.
Lat. Luto hærere.

Trencillo , trencill , trencellin , cintillo

de ſombrero , uz toichoa , trencilloa.
Lat. Tænia , ſpir galeri.

Treno , treneo , trinoo , es un carreton

ſin ruedas , de que ſe uſa en el Norte
con eſpecialidad , garraitoncia , lerá.
Lat. Traha , æ.

Trenos , donaberac. Lat. Threni , orum.

Trenue , ibayan eguindaco baldoſquia.

Lat. Fluvii obex

Trenza , chiricorda , adatſá , ezpart-

zua. Lat. Tænia , vitta , faſciola.

Trenzadera , lo miſmo que tranzadera,

veaſe.

Trenzar , chiricordatu , adaſtu , ezpart-

zatu , chiricorda eguin, c. Lat. Co-
mam tænijs aptare.

Trenzado, chiricordatua, &c. Lat. Tæ-

nijs aptatus.
Echar algo al trenzado , es olidarſe,
veaſe.

Treo , una vela de navio , aizapi bat.

Lat. Velum quadratum.

Trepa , la accion de trepar , igatzia. Lat.

Scanſio , aſcenſio.

Trepa , lo miſmo que tunda , veaſe.

Trepas , lo miſmo que tretas , eaſe.

Trepador , trepadero , igatzilecua. Lat.

Scanſorius.

Trepanar , horadar con el trepano , zu-

latu., Lat. Cranium terebrare.

Trepano , taladro para horadar el caſco

de la cabeza , ulaquia. Lat. Tere-
bellum.

Trepante , lo miſmo que aſtuto , veaſe.

Trepar,
T R.
Ttepar, igatzitu. Lat. Scandere, ſursùm
repere.
repidacion , miedo , temor , veaſe.
Movimiento de trepidacion , dardarizco
mguid. Lat. Motus trepidationis.
Frepido, lo miſmo. que tremulo, reaſe.
Tres , hir , hirur , Lat. Tres , & tria.
Tres , lo miſmo que moneda, dirua. Lat.
Nummus.
Treſañiejo , hirurtecoa. Lat. Trimus.
Treſdoblar , hirutan bidertu , bambeſte
tu , doblatu. Lat. Friplicare.

Treſdoble , hirutan ambat, hirubiderra.

Lat. Triplex.

Treſua , antiquado , raſtro , vreaſe.

Treſquilar, veaſe traſquilar.

Treta , anteá , gicotria , treta. Lat. Aſ-

tus, verſutia , calliditas.

Triaca , theriaca , iretſa , ſendirea. Lat.

Antidotus , theriaca , æ.

Triangulado , hiraurcatua. Lat. Trian-

gularis.

Triangular , hiraurcarra. Lat. Triangu-

laris.

Triaugulo , hiraurcá. Lat. Triangulus.

Triaquero , el que vende triaca , iretſa-

ren, ſendirearen ſaltzallea. Lat. The-
riacæ venditor.

Triarios , ſoldados que ſolian ir de reſer-

va , etſiguerrariac. Lat. Triarij.

Tribaquio , pie de tres ſylabas breves, hi-

rontia. Lat. Tribachius.

Tribon , un inſtrumento triangular de

muſica , hiraurqueco boliná. Lat. Tri-
bon , onis.

Tribu , irtucia , echadia , leinua. Lat.

Tribus , us.

Tribuìr , lo miſmo que dar , veaſe.

Tribulacion , anſiá , naigabea. Lat. Tri.-

bulatio.

Tribular , lo miſmo que atribularſe, veaſe.

Tribulo , ſaparlarra. Lat. Tribulus.

Tribuna , leiliz@i. Lat. Odeum , i.

Tribunado , Dignidad de Tribuno , iri-

pediaren bnreitza. Lat. Tribunatus, us.

Tribunal , Tribunalá , ecadoyarer, Juee-

zaren eſcrtoquia , jarlecua. Lat. Tri-
bunal , lis.

Tribunicio , iripediaren burzaitzacoa.

Lat. Tribunicius.

Tribuno Magiſtrado para defender el

Pueblo , iripediaren burzaya, zaitza-
llea. Lat. Tribunus.
riutacion lo miſmo que tributo,
veaſe.

Tributar, cotiztatu, gainteman. Lat. Tri-

butum pehdere.

Tributado cotiztatua. Lat. Tributum

penlum.
Tributario , cotiztaria , gaintemallea.
Lat. Tributarius.

Tributo , cotiza , gaintemaitza. Lat.

Tributum.

Triceſimo , veaſe treceſimo.

Triclinio, cenador, apaltoquia. Lat. Tri-

clinium.

Tricorne, hiruadarrecoa. Lat. Tricornis.

Tridente , hirortza. Lat. Tridens, tis.

Tridente , lo miſmo que ſfiſga , veaſe.

Triennal , hirurtecoa. Lat. Triennalis.

Triennio , hirurta , hirurtaldia. Lat.

Triennium.

Trifauce , hiru eztarricoa. Lat. Trifaux,

cis.

Trifido , hirutan arracatua. Lat. Trifi-

dus.

Trifolio , lo miſmo que trebol , veaſe.

Triforme , hirutirudia , hiruteracoa.

Lat. Triformis.

Triaza, trigazo, gariaren@laſto chea. Lat.

Palea triticea.

Trigeſimo , veaſe treceſimo.

Trila , pez , lo miſmo que trilla , veaſe.

Triglifo , en la Arquitectura , hiricoea.

Lat. Triglyphus.

Trigo , garia , ocaya. Lat. Triticum.

Trigo nuevo , aduná. Lat. Triticum re-

cens.

Trigo de las Indias , veaſe maiz.

Trigono , hiraurc. Lat. Trigonus.

Trigonometria, hiraurquindea. Lat. Tri-

gonometria.

Trigonometrico, hiraurquindearra. Lat.

Trigonemetricus.

Trigueño , color , garicolorea , belchar-

rea , belcharana. Lat. Coloer ſubfuſus.

Triguera , yerba , lo miimo que alpiſte,

veaſe.

Triguero , que ſe cria entre el trigo , ga-

lart , galartecoa. Lat Triticaris.

Triguero , lo miſmo que arnero veaſe.

Triguero , que comercia en trigo , gala-

ria. Lat. Frumentarius.

Trilingue , hiruzcundarra. Lat. Trilin-

guis.

Trilla , pez , ſalmonete , izoquiſemea.

Lat. Mulus , triglia.

Trilla , lo miſmo que trillo , veaſe.

Trilla , acto de trillar , traill , iral@iur-

tza. Lat. Tritura.

Trilladera , lo miſmo que trillo , veaſe.

Trillador , traillaria , irabiurtzallea,

bihizalea. Lat. Tritor.

Trillar , traillatu , bihitu , gariac trai-

lluaz , irabinrraz, edo beſtela jotzea.
Lat. Terere.

Trillado , traillatuea, joa. Lat. Tritus.

Camino trillad, bide oincatua. Lat. Tri
Oo
r R.
ta vja , comunis via.

Trillazon , acto de trillar , veaſe trilla.

Trillo, puede venir de el Baſcuence trai-

lla , que oey ſignifica la acciou de eſtar
trillando , @ de traillua el iniſtrumento
de trillar , que. en eſte pays es lo que
llaman mall en .licia, traillua, ira-
biurra. Lat. Tribulum , tribula.

Trimeſtre , tiempo de tres meles , hiru

iillabete. Lat. Trimeſtre tempus.

Trinado , otſeztia. Lat. Modulatio.

Trinar , otſeztitu. Lat. Modulari.

Trinca, pillirua. Lat. Conjunctio trium,

vel plurium.

Trincafia , termino nautico , aſbiurtza-

Lat. Nexus ſunes eircumvolendo.

Trincapinones , mozo liviano , chorabu-

ru , choriburu. Lat. Juvenis levis , pe-
tulans.

Trincs de el Baupres, aſbiurtzac.

Lat.
Funis nexus , circumvolutio.

Tricar , puſcatu , zatitu , ceatu. Lat.

Frangere.

Trincado , paſcatua , &c. Lat. Fractus.

Trincar la no , ir à la bolina , veaſe.

Trinchar , epaqui , ebaqui. Lat. Scinde-

re, ſecare.

Trinchante , epallea , puſcaguillea. Lat.

cinendi artifex.

Trinchante , inſtrumento de trinchar,

epacaya. Lat. Exciſſorium.

Trinchea , veaſe trinchera.

Trinchear , atrincherar , veaſe.

Trinchera , lurrepaira, lutepaira , lute-

ſia. Lat Ager , vallm.

Trincherar , veaſe atrincherar.

Trinchero, trincheo, plato, plaiterchoa.

Lat Catinus.

Trincheron , luteſi andia. Lat. Ingens

vallum , agger.

Trinchete, lmiſmo que tranchete,veaſe.

Trineo , veaſe treno.

Trinidad , trinidadea , hirurquidea, hi-

rurtaſuna. Lat. Trinitas.

Trinitario, trinitarioa. Lat. Trinitarius.

Tino , hirurquida , hiruquia. Lat. Tri-

nus.

Trino , lo miſmo que trinado , veaſe.

Trinomio , hirurambaquia. Lat. Trino-

mium.

Trinquetada, navegacion con ſolo el trin-

quete , trinquetada , trinquetaldia.
Lat. Navigatio ſolo proræ velo mini-
no.

Trinqete de navio , trinquetea. Lat. In

prora velum minimum.

Tinquete , de pelota , trinquetea. Lat.

Sphæriſteriuñm.
A cada triquete , trinquete , chzt ſarri,
T R.
ſarritan , chit maiz, inſtante oro. Lat
Paſſim.

Triones , conſtelacion, gurdizarra. L at.

Idem.

Tripa , inteſtino , eſtea. Lat. Inteſtinum.

Tripa , vientre , ſabela , tripa. Lat Ven-

ter.

Tripa de el cagalar , buzcantza , eſtalo-

dia. Lat. Inteſtinum cæcum.

Tripas , tripac , eſteac , morá , moraga.

Lat. Inteſtina , orum.

Tripartir , hirutan ucitu zatitu. Lat.

Tripartitè dividere.

Tripartido , tripartito , hirutan ucitua.

Lat. Tripartitus.

Tripaſtos , garrucha de tres rodajas, hiru-

chirrita. Lat. Trochlea triplex.

Tripe , tripa , tela , tripea. Lat. Panuus

laneus altera parte villoſus.

Triperia , trperia , eſtateguia , mora-

gueria. Lat. Botulorum caupona.

Tripero , tripa-@ſaltz allea , eſteſaltza-

llea , mora-ſaltzallea. Lat. Botularius.
botularia.

Triphtongo , hirubechaoa. Lat. Triph-

tongus.

Tripicallero , tripaqui ſaltzallea.

Botularis
Lat.

Tripicllos , ripaquiac , eſtaquiac. Lat.

Ivteitina , botlus.

T iplic r , hirutan ambiatetu , ambeſtetu,

hrubidertu. Lat. Triplicare.

Triplicado , hirubidertua. Lat. Tripli-

catus.

Triplice irurambatecoa. Lat.ri-

plex.

Triplicidad , hirurambata. Lat. Tripli-

citas.

Triplo , lo miſmo que triplice.

Tripode , tripoda , hirutoinga. Lat. Tri-

pus , odi.

Tripon, ſabelandia, tripandia. Lat. Ven-

troſus.

Tripudiar tripudio veaſe danzar,

danza.

Tripudo , lo miſmo que tripon , veaſe.

Tripular , preſtatu , ornitu. Lat. Navim

inſtruere.

Tripulado , preſtatua. Lat. Inſtructus.

Triquete , veaſe trinquete.

Triquitraque triquitraquea. Lat. So-

nitus.

Tris , tris. Lat. Levis ſonitus.

Eſtà en vn tris , anancan dago. Lat. M-
nimumab eſt , quin.

Triſa , lo miſmo que ſabalo , veaſe.

Triſagio hirutan ſantua. Lat. Triſa-

gium.

Triſca , ruido , triſca , abarrotſa , ca

rraſ-
T R.
rraſcotſa. Lat. Crepitus , ſtrepitus.
Triſcador , abarroſguillea. Lat. Obſtre-
pens.
Triſcr , hazer ruido con los pies , aba-
rroſcatu , carroſcatu. Lat. Obſtrepere.

Triſcar , enredar , traeſear , veaſe.

Triſecar hirutan epaqui. Lat. Triſe-

care.

Triſeccion , hirutan epaquitzea. Lat.

Triſectio.

Triſte , triſtea. Lat. Triſtis , mæſtus.

Triſtemente , triſtero , triſtequiro. Lat.

Mæſte.

Triſteza , triſteza. Lat. Triſtitia , æſti-

tia.

Triſtiga , antiquado conducto ſubterra-

neo.

Triſtor , triſtura , antiquadotriſteza.

Triſulco , hirurcia. Lat. Triſulcus.

Triſylabo , hirugueibechia. Lat. Triſl-

labus.

Triton , pez fingido , medio hombre,

tritoya, erdi@arrai, erdi guizon. Lat.
Triton , onis.

Tritono , en la Muſica , hirutotſa. Lat.

Lat. Tritonus.

Trituracion , autſeguitea, cheatzea. Lat.

Trituratio.

Triturar , autſeguin , cheatu. Lat. Tri-

turare.

Triunfador , triunfalaria, gudondarlea.

Lat. Triumphator.

Triunfal , triunfarra , gudondarra. Lat.

Triumphalis.

Triunfar, triunfatu , gudondartu.

Lat.
Triumphare.

Triunfante , triunfalaria , gudondarlea.

Lat. Triumphans.

Triunfado , triunfatua, &c. Lat. Trium-

phatus.

Triunfo , triunfoa , garaitondoa, gudon-

dartea. Lat. Triumphus.

Trivial , oincatua. Lat. Trivialis.

rvial , ſabido , jaquiiña. Lat. Trivialis.

Trivialidad , veaie vulgaridad.

Trivialmente , veaſe frequentemente.

Trivio , hirurbidea. Lat. Trivium.

Triza , pedacito , piſca , apurra. Lat.

Mica.

Triza , cuerda , maroma , triza. Lat. Fu-

nis nautics.
Hazerſe trizas , veaſe deſtrizar.
Trocable , trucagarria , gambiagarria.
Lat. Permutabilis.

Trocador , trucatzallea, gambiatzallea.

Lat. Permutator.

Trocamiento , lo miſmo que trueque.

Trocar , trucatu , gambiatu. Lat. Per-

utare.
r R.
35

Trocado trucatua , &c. Lat. Permu-

tatus.

Trocar vomitar ocatu. Lat. Evo-

mere.

Trocarſe , beſtetu , bercetu. Lat. Mu-

tari.

Trocado , beſtetua , &c. Lat. Mutatus.

Trocatinte , trucada farragarria. Lat.

Ridicula permutatio.

Trocha , vereda , atajo , bideiſca. Lat. Se-

mita.

Trochaico , trocaico , biceldiarra. Lat.

Trochaicus.

Trocheo , troqueo , pie de verſo Latino,

biceldia. Lat. Trochæus.

Trociſco , zatoilla. Lat. Trochiſcus.

Troco , pez , lo miſmo que rueda, veaſe.

Trofeiſta garaiſenlaria. Lat. Trium-

phator.

Trofeo , garaiſena. Lat. Trophæum.

Troglodita , hombre barbaro , y tambien

comedor , troglodita. Lat. Troglodita.

Trompa , trompeta , trompetá. Lat. Tu-

ba , æ.

Trompa de elefante , elefandiaren ſudur

biurra , trompa. Lat. Proboſcis , idis.

Trompa marina , itſas trompeta. Lat. Bar-

bitos tubam referens.

Trompa , lo miſmo que trompo, veaſe.

A trompa tañida , trompeta joaz. Lat.
Signo tubæ dato.
A trompa , y talega, moldacaitzez, mol-
daguez. Lat. Præpoſterè.

Trompada , golpe cara con cara , aur-

quetada. Lat. lctus oris ad os alterius.

Trompar , lo miſmo que engañar, veaſe.

Caſtigame mi madre , y yo trompoſelas,
nere amac oyú , ta oyú , baña nic oſtú
ta galda. Lat. Objurganti matri verba
dare.

Trompazo , cibotada. Lat. Ictus ingens.

Trompero , el que haze trompos , cibo-

taguillea. Lat. Trochorum opifex.

Trompero , que engaña , falſoa. Lat. Fal-

ſus.

Trompeta , clarin , veaſe trompa.

Trompetear trompeta jo. Lat. Tub

canere.

Trompetero , trompeta , trompetaria.

Lat. Tubicen , buccinator.

Trompetilla , trompetachoa. Lat. Parva

tuba.

Trompezadura , antiquado veaſe tro-

piezo

Trompicar , veaſeo tropear.

Trompillar , voaſe tropozar.

Trompo , lo miſmo que peonza , veaſe.

Erompon , cibotatzarra. Lat. Frochus.
De
r R.
35
De trompa , veaſe @ trompa ,, y talega.
Tronada , veaſe trueno ; turmoya. Lat.
Tonatlo.

Tronador , turmoaguillea. Lat. Tonans.

Tronar , turmoatu , calernatu , turmo-

yac izan , oſiotſa , &c. Lat. Tonare.
Por lo que pudiere tronar , cerren orren.
Lat. Qudquid acciderit.

Tronante , turmolaria. Lat. Tonans.

Troncal , errondarra. Lat. Ad truncum

pertinens.
Caſa , ò pariente troncal , prubincalá.

Troncado , ebaquia. Lat. Truncatus.

Tronchar , zatitu , epaqui. Lat. Trun-

care.

Tronchado , zatitua. Lat. Truncatus.

Troncho, zortena, zurtoina. Lat. Thyr-

ſus.

Tronchudo zortenduna. Lat. Thyrſo

valido gaudens.

Tronco , hecho carbon , aldorra. Lat.

runcus.

Troncra, en las baterias, &c. equichuloa,

Lat. Heneſtella , apertura muri.

Tronera , hombre dſ aratado , choroa.

Lat. Caput cerebro vacuum.

Tronga , lo miſmo que manceba , veaſe.

Trondo , lo miſmo quc trueno, veaſe.

Trono , jargoya. Lat. Tnronus.

Tronzar , puſcatu , autſi , zatitu. Lat.

Frangere.

Trozado , puſcatua , &c. Lat. Fractus.

Tronzo , belarri epaquia. Lat. Auriculis

mutilus.

Tropa , tropa. Lat. Turba , caterva, tur-

ma.

Tropel, arazoa, tropela. Lat. Strepitus,

us.

Tropel , junta de coſas mal ordenadas,

tropela , naſdia. Lat. Conſuſa multi-
tudo.
De tropel , tropelca , eyaca naſdiró.
Lat. Præproperè.

Tropelia , naſdia , tropelia. Lat. Inor-

dinata properatio.

Tropelia , atropellamiento , tropelia, au-

rizquimendua. Lat. Vexatio, oppreſſio.
Eſta voz es baſcongada , veaſe ſu
origen en la voz atropellar.

Tropellar lo miſmo que atropellar,

veaſe.

Tropezadero , beaztopacaya , trope-

zaya, aburicaya , beaztopacorra. Lat.
Oſſenſioni obnoxium.

Tropczar , beaztopa , beaztoatu , abu-

ricatu , eſtropezatu. Lat. Offendere,
ceſpitare.
Sin tropezar en barras , arretaric ba-
gue , oarric bague. Lat. Inconſideratè.
TR.

Tropezon , beaztopa, aburicoa, tropie-

zoa , eſtropezua. Lat. Oſfenſio pedis.
Beſtia tropezona , aberè beaztoparia.
Lat. Equus , &c. ofſendens paſſim.

Tropheo , veaſe trofeo.

Tropico , circulo de el Cielo , muguiur-

ra. Lat. Tropicus.

Tropiezo , tropezon , veaſe.

Tropiezo , eſtorvo , impedimento, veaſe.

Tropo , figura , aldaitza. Lat. Tropus.

Tropologia , moralidad , doctrina, ci-

leizcuntza. Lat. Tropologia.

Tropologico , cileizcuntzacoa , cileiz-

cundarra. Lat. Tropologicus.

Troque , antiquado , trueque.

Trotar , troſtatu , trotatu. Lat. Succuſ-

ſare.

Trote , troſtáâ, trotea. Lat. Succuſſus, us.

Al trote , trotean, troſtaca. Lat. Curſim.
Trotero , antiquado , correo.

Troton , troſtaria , trotaria. Lat. Suc-

cuſſarius.

Trotoneria , troſtalda , trotaldia. Lat.

Succuſſus.

Trova , lo miſno que verſo , veaſe.

Trova , initacion de otros verſos , troba.

biurſeu bcaldea. Lat. Metrum aliud
reſer ens.

Trovador , lo miſmo que Foeta , veaſe.

Trovador , imitando , trobalaria , biur-

ſen becaldaria. Lat. Carminis alieni aſ-
ſimulator.

Trovar , lo miſmo que encontrar , veaſe.

Trovar lo miſmo que hazer verſos ,

veaſe.

Trovar imitando, trobatu, biurſac becal-

du. Lat. Carmen alterius aſſimulare.

Trovado , trobatua. Lat. Aſſimulatus.

Troviſta , lo miſimo que Troaador.

Trox , troxe , alteguia. Lat. Horreum.

Troxa , troxada , mochila de ſoldado ,

mochilá. Lat. Mantica.

Troxado, mochilan ſartua. Lat. Mantica

conditus.

Troxecillo , en que duermen los Franciſ-

cos , etzitegui eiſtua. Lat. Lectulus.

Troza , trozeo , ſon dos cuerdas , o ca-

bos de la Meſana , troza. Lat. Funis
nauticus.

Trozo , puſca, zatia , trozoa. Lat. Fruſ-

tum.

Trozo de arbol , marcola. Lat. Truncus.

Erozo de gente , &c. aldia poſpueſto.
Lat. Agmen , multitudo , caterva.

Trucar , en el juego , trucatu. Lat. Pri-

ma ſponſione in ludo provocare.

Trcha , amurraya , aarraina , ar-

rancari@a. Lat. Tructa , æ.

Truchuela , bacallao meena. Lat. Aſſel.

lus
r R.
lus ſalitus gracilior.
Trucidar , veaſe deſpedazar.

Truco , en el juego de trucos , trucoa.

Lat. Pilæ eburneæ, aut globuli per an-
guſtum fornicem trajectio.

Trucos , juego , trucoetan. Lat. Ludus

tudicularium globorum.

Truculento , veaſe cruel , tremendo.

True , lienzo muy blanco , delgado,

true, linteo mea. Lat. Tela linea.

Trueco , trucada , gambioa , gambianza.

Lat. Permutatio.
A trueco, en trueco , trucadan, gambioan.
Lat. In commutationem.
A trueco de , de que , es lo miſmo que
con tal que , veaſe en la voz tal.

Trueno , turmoya , oſtotſa , odotſa , oſ-

tiya , iurtzuria, igorciria, iñuſturia,
iuſturia , calerna. Lat. Tonitruum,
tonitrus , us , tonitru iudecl.

Trueque, lo miſmo que trueco, gambian-

.

Trufa , engaño , mentira , veanſe.

Trufaldin , gracioſo , bufon de theatro

veaſe.

Truhan , joſtallu farragarria. Lat.

Scurra.

Truhanear , farreraguin. Lat. Scurram

agere.

Truhaneria , chanchaqueta farragarria.

Lat. Scurrilitas.

Trujal , jaboitinia. Lat. Trua Sapona-

ria.

Trujaman , trujiman , interprete , veaſe.

Trujaman , practico , y experimentado

en cambios , trueques , compras, ven-
tas , viene de el Baſcuence truqueman;
que ſignifica dàren trueque, truquema-
llea, trebea , ſayatua. Lat. Proxeneta,
circuitor.

Trujamanear , interpretar , traducir,

veaſe.

Trujamanear , en compras , &c. truque-

man. Lat. Licitari.

Trujamania, truquemaitza. Lat. Proxe-

netæ , vel licitatoris munus.

Trulla , bulla , ruido de gente , veaſe.

Trulla , llana de albañil , veaſe.

Trullo , ave , ugarrantza. Lat. Trullus.

Truncadamente , hitzepairo , hitzepai-

taz. Lat. Verbis truncatis.

Truncar , lo milſmo que tronoar , veaſe.

Tuque , juego de naipes , truquea. Lat.

Chartaruh ludus , in quo ſponſionibus
colluſor provocatur.

Truquero , que tiene à ſu cargo la meſa

de trucos , trucomaizaya. eat. Tudicu-
larij ludi magiſter.
rr
l
3s

Tu , hi , hic , eu euc , zu zuc, zeu zeuc.

Lat. Tu , tui , tibi.

Tu miſmo, hi erori, hic erorrec, zu oe-

rori, zuc cerorrec. Lat. Tute , tu ipſe,
tutemet.
A tu por tu , hica ta noca. Lat. Nimis
familiaritèr , inurbanè.

Tuautem , burzaya, bearrena. Lat. Præ-

cipuus.

Tubo , lo miſmo que cañon , veaſe.

Tudel , cañoncillo de metal en el baxon,

y otros inſtrumentos , ducaya. Lat. Fiſ-
tula tubæ gravis muſicæ.

Tuera , fruto de la colochyntida , pilla-

miña. Lat. Colochyntidis fructus.

Tuerca , ocoilla , artoilla. Lat. Cavum

cochleæ.

Tuero , egur igarra. Lat. Lignum ad ig-

nem paratum.

Tuerto, oquerr. Lat. Obliquus , de ojos,

luſcus , cocles , itis.

Tuerto , ſubſtantivo agravio , injuria,

veaſe.

Tuertos , lo miſmo que entuertos, veaſe.

A tuertas , oquer , oquerca. Lat. In-
versè.
A tuerto , ò à derecho, oquer edo zucen,
oquer edo artez. Lat. Jure vel injuria.

Tuetano , muná , muna , mamia. Lat.

Medulla , æ.
Haſta los tuetanos , munetaraño. Lat.
Uſque ad intima.

Tufarada , olor fuerte , tufarada , bufa-

daldia. Lat Gravis halitus.

Tufo , bufada , pufada, tufſoa. Lat. Gra-

vis odor.

Tufos , pelos , que caen rizados delante

de las orejas , idilindac. Lat. Tempo-
rum capilli promiſsi.

Tufos , lo miſmo que ſovaerbia, vanidad,

veaſe.

Tugurio , lo miſmo que choza , veaſe.

Tulipan , flor , tulipaya. Lat Tulipa,

tulipæ.

Tullidura , excrementos de ave , atzir.

riſta. Lat. Avis excrementum.

Tullimiento , elbarria. Lat. Nervoruim

debilitatio.

Tullir , el ave , atzirriſtatu. Lat. Avem

excrementa expellere.

Tullir , tulliurſe , elbarritu. Lat. Nervis

debiditari.

Tullido , elbarria elbarritua. Lat.

Nervis debilitatus.
Tu
TU.

Tumba de ſepulcro &c. tumba. Lat.

Tymbus , i.

Turiba , caida , veaſe tumbo.

Tumbadillo , en el navi o , tumberachoa.

Lat. Teſtudo in puppi.

Tumbaa , metal e a China , tumibaga.

Lat. Metallum ſinicum ſic dictum.

Tumbaga , ſortija de eſſe metal , tumba-

ga. Lat. Annulus ex metallo ſinico.

Tumbar , derribar , tumbatu , tumbera-

zo. Lat. Deturbare , dejicere.

Tumbado , tumbatua. Lat. Deturbatus.

Tunmbar , caer rodando , tumbaca ero-

ri , joan, etorri. Lat. Devolvi.

Tumbarſe , echarſe , etzin. Lat. Decum-

bere.

Tuibado , hecho en forma de tumba ,

tumbaguiſacoa. Lat. Cameratus.

Tumbo caida , tumbada. Lat. Dejectio,

dev olutio.

Tunbo , punto , lance critico , tumbal-

dia. Lat. Alea , anceps caſus.

Tumbon eſpecie de coche , tumbagui-

ſaxo anurga. Lat. Rheda camerata.

Tumdo , anditua , arroa , arrotua. Lat.

Tumids

Tumor , hinchazon , y ſoverbia , veanſe.

Tumulo , umbula. Lat. Tumulus.

Tumulto , guenaſdea , boald. Lat. Tu-

multus.

Tumultuar , guenaſtu , guenaſi , boalda-

tu. Lat. Tumuluari, veaſe amotinarſe.

Tunuituante , gueuaſiaria , boaldaria.

Lat. Tumultuans.

Tumultuæriamente, boaldaquiro, guenaſ-

carrirò. Lat. Tumultuariè.

Tumultuario , guenaſcarria. Lat. Tumul-

uarius.

Tumultuoſamente , tumultuoſo , lo miſ-

mo.

Tuna , fruta de la higuera de Indias , y

el arbol , cgue tambien ſe llama tunal,
tuna , indiapicoa. Lat. lFicus indica.

Tuna , vida holgazana , eralperra. Lat.

Vita vaga.

Tunar , eralperrean ibilli. Lat. Vagam

vitam agere.

Tunante , eralpertia. Lat. Vagam vitam

agens.

Tunda , tundicion , el tundir los paños,

ulauti. Lat. Panni tonſio , attonſio.

Tunda de palos , azotes , &c. tunda , jo-

taldia. Lat. Fuſtuarium , verberatio.

Tundior de paiios , ulaulea , ulautaria.

Lat. Panni tonſor.

Tundir , cortar el pelo de los paños , è

l ea, laau. a.

Tundir , lo miſmo que zurrar , veaſe.

Tundido , ulautua. Lat. Tonſus.

Tundizno , borra que queda de la tundi-

cion , ulauquia. Lat. Tomentum ex
panno tonlo deciduum.

Tunica , veſtidura , tunica , tuniquea.

Lat. Tunica.

Tunica , la telilla , ò pelicula , mebraná,

ſaintza , metartea. Lat. Tunica.

Tunicela , lo miſmo que tunica.

Tunicela de Obiſpo , tunicela. Lat. Epiſ-

copalis tunicela.

Tupa , lo miſmo que hartazgo , veaſe.

Tupe , el pelo que ſe dexa ſin cortar en la.

punta de la frente, para que ſobrepueſ-
to al peluquin , imite al natural , utzi-
llea. Lat. Capilli ſupra frontem relicti.

Tupir , es de el Baſcuence tapitu , tui-

tu , trincatu. Lat. Stipare, conſtipare.

Tupido , tapitua. Lat. Compreſſus, ſti-

patus.

Tura , turar , lo miſmo que dura, durar,

veaſe.

Turba , muchedumbre confufa , dinaſtá,

dinaſii. Lat. Turba.

Turba , ceſped de tierra, con que ſe haze

carbon , zotal icatz eguitecoa. Lat.
Ceſpes pro carbone eſficiendo.

Turbacion , guenaſia. Lat. Turbatio.

Turbadamente , gucnaſiró. Lat. Pertur-

batè.

Turbador , guenaslea , guenaſtaria. Lat.

Turbator , perturbator.

Turbante , de Turcos , turbantea, buru-

co eſtalcai bat. Lat. Cidaris , is.

Turbar , guenaſi, guenaſtu, turbatu. Lat.

Turbare , perturbare.

Turbado , guenaſia, &c. Lat. Turbatus.

Turbativo , guenaſcarria. Lat. Turbati-

vus.

Turbiar , lo miſmo que turbar , anti-

quado.

Turbido , veaſe turbio.

Turbieza , antiquado turbulencia.

Turbino , polvo de la raiz turbit , turbi,

quia, turbitautſa. Lat. Turpetipulvis.

Turbio, guenaſia, arrea, loia. Lat. Tur-

bidus.

Turbion de agua , ubeldea , ugoldea, ujo-

la , uſoberna. Lat. Nimbus , alluvio.

Turbioſo , lo miſmo que turbio , veaſe,

Turbit, una raizde las Indias Orientales,

turbita. Lat. Turpetum , alypum

Turbulencia , que enturbia los licores,

guenaſia, arretaſuna. Lat. Turbulentia.

Turbulencia , alboroto , guenaſta , gue-

naſia. Lat. Perturbatio, tumultus, com-
motio.

Turbulentamente , guenaſiró. Lat. Tur-

bulentèr.
Tur
r U.

Turbulento , lo miſmo que turbio , veaſe.

Turbulento , alborotado , guenaſia. Lat.

Turbulentus.

Turdiga , tira larga de el pellejo de buey

de un pie de ancho , de que ſe hazen
las abarcas , larrucerrenda. Lat. Bobi-
ni corii bractea.

Turgencia , veaſc hinchazon.

Turma , teſticulo , criadilla , veaſe.

Turnar , alteruar , aldia , chanda izan,

euqui , aldizca , chandaz ibilli. Lat.
Alternis vicibus ſuccedere , accipere,
&c.

Turnio , que mira torciendo los ojos, be-

guiraulia. Lat. Strabo , onis.

Turno , aldia, chanda. Lat. Vices, ordo.

Turon, ſoroetaco ſagua. Lat. Nitela.

Turqueſa, molde de hazer bodoques, ar-

belocaya , turqueſiai. Lat. Fictilis glo-
buli forma. Eſta voz es B ſcongada, y
ſe dixo de lurqueſia , lurreſa, valla-
do , cerrado de tierra.

Turqueſa , piedra precioſa de color tur-

qui , gueiturdiña. Lat. Lapis cyaneus.

Turqueſado , gueiturdindua , gueitur-

diña. Lat. Cyaneus , a , um.

Turrar , turrado , veaſe toſtar , toſtado.

Turron , gozalpilla, turroya. Lat. Cruſ-

tum ex amydalis , melle , & aliis con-
fectum.

Turronero , gozalpillaria , turroilaria.

Lat. Cruſti illius opifex , aut venditor.

Turumbon , lo milmo que tolondron.

veaſe.

Tuſar , lo miſmo que atuſar , veaſe.

Tuſon , vellon de carnero , arullea. Lat.

Vellus , eris.

Tuſon de oro , urrezco arullea. Lat. Au-

reum vellus.

Tuſona , ramera , veaſe.

Tutano , lo miſmo que tuetano , veaſe.

Tutear , al hombre hicatu , a la muger,

nocatu , hica , ta noca egon, hitzeguin.
Lat. Nimis familiaritèr ſe appellare.

Tutela, tutoria , el cargo de tutor, zaita-

goa. Lat. Tutela.

Tutelar , zaitaria , zaitzallea , begui-

ralea. Lat. Tutelaris.

Tuthia , veaſe atuthia.

Tutor, zaitaria , zaitzallea. Lat. Tutor.

Tutoria , veaſe tutela.

Tutriz , tutora , zaitaria. Lat. Tutrix.

r v
Veanſe en ti en los lugares cotreſpon-
dientes , tymbal , tymbre , bpdno
35
typhon typo , typographia , tyrania,
tyranizar , tyrocinio , tyron.