Arrazoimen praktikoaren kritika/VIII. Arrazoimen hutsaren premiak eskatutako egiestea

Gehitu loturak
Wikitekatik

Arrazoimen Praktikoaren Kritika

VIII. Arrazoimen hutsaren premiak eskatutako egiestea

Arrazoimen hutsaren premia batek horren erabilera espekulatiboan hipotesiak baino ez ditu sortzen, arrazoimen praktiko hutsaren premiek, ordea, postulatuak; izan ere, lehen kasuan eratorria denetik nahi bezain gora igotzen naiz oinarrien ilaran, eta jatorrizko oinarria behar dut, ez eratorria den hari (adibidez, munduko gauza eta aldaketen kausazko loturari) errealitate objektiboa emateko, baizik eta nire arrazoimen ikertzailea horri dagokionez asebetetzeko besterik ez. Horrela, naturan nire aurrean ordena eta xedetasuna ikusten ditut, eta ez dut behar horren errealitateaz ziur izateko espekulaziora jotzea, baizik eta Jainkotasun bat horren kausa gisa aurresuposatzea besterik ez, hori argitzeko; bada, ondorio batetik abiatuta kausa determinatu bat arrazoitzea, bereziki hain zehazki eta osoki determinatua, Jainkoan pentsatzen dugun moduan, betiere badaezpadakoa eta zalantzagarria denez, halako aurresuposizioa ezin da guretzat iritzi arrazoizkoena dena baina maila handiagora eraman[1]. Aitzitik, arrazoimen praktiko hutsaren premia zerbait (ongi gorena) nire nahimenaren objektu bihurtzeko betebehar batean oinarritzen da, hori nire indar guztiz sustatzeko; nahiz eta horren ahalgarritasuna, eta beraz, horretarako baldintzak aurresuposatu behar dituen, hots, Jainkoa, askatasuna eta hilezkortasuna, nik horiek arrazoimen espekulatiboaren bidez ezin ditudalako frogatu, errefusatu ere ezin ditudan arren. Betebehar hori aurresuposizio horietatik erabat beregaina den, berez apodiktikoki ziurra den legean, hots, lege moralean oinarritzean da, eta horrenbestez ez du iritzi teoretikoen laguntzaren premiarik gauzen barne eraketari buruz, munduaren ordenaren ezkutuko xedeari buruz edo horren buru den gobernari bati buruz, horrela gu era beteginenean baldintzatugabeki legezkoak diren ekintzetara lotzeko. Baina lege horren eragin subjektiboak, hots, horri dagokion jaidurak eta horren bidez gainera beharrezkoak diren jaidurak, praktikoki ahalgarri den ongi gorena sustatzekoak, gutxienez aurresuposatzen du azken hori ahalgarri dela, bestela praktikoki ezinezkoa bailitzateke funtsean kaskala eta objekturik gabea den adigai baten objektua lortzen ahalegintzea. Baina aipatutako postulatuek ongi gorenaren ahalgarritasunaren baldintza fisikoekin edo metafisikoekin baino ez dute zer ikusia, hitz batean gauzen izaeran datzaten baldintzekin, baina ez asmo espekulatibo nahierazko baten mesedetan, baizik eta arrazoimen-nahimen huts baten praktikoki beharrezkoa den xede baten mesedetan, nahiz eta horrek hemen ez aukeratu, baizik eta arrazoimenaren agindu ezinbestekoari men egiten dion, bere oinarria objektiboki gauzen eraketan duen aginduari, arrazoimen hutsak orokorki juzgatu behar duen bezala, eta ez da joeran oinarritzen, horrek ez baitu baimenik inolaz ere guk oinarri subjektiboengatik desiratzen dugunaren mesedetan berehala horretarako bitartekoak ahalgarri gisa edo objektu erreal gisa onartzeko. Beraz, hori premia bat da guztiz beharrezkoa den ikuspegian, eta bere aurresuposizioa legeztatzen du ez soilik hipotesi onartu gisa, baizik postulatu gisa asmo praktikoan; eta onartzen bada lege moral hutsak agindu den aldetik (ez zuhurtasun erregela gisa) edonor ezinbestean lotzen duela, orduan pertsona zuzenak esan dezake: Jainkoa izan dadila nahi dut, mundu honetan dudan izatea naturaren elkarloturatik at adimenaren mundu bateko izatea izan dadila nahi dut, eta azkenik, nire iraupena amaigabea izan dadila nahi dut, horretan tematzen naiz eta ez dut onartuko sinesmen hori inork kentzea; izan ere, hor baino ez baita gertatzen nire interesak, ezertan indargetu behar ez dudana, nire judizioa ezinbestean determinatzen duela, arrazoikeriei arretarik eskaini gabe, hain ezgai banaiz ere horiei erantzuteko edo horiei itxurazkoagoak direnak aurkakotzeko[2].

***

Adigai hain bitxiaren erabileran, arrazoimen-sinesmen praktiko huts baten kasuan bezala, gaizki-ulertzeak ekiditeko, zilegi bekit are ohar bat gehiago gaineratzea. Badirudi ia arrazoimen-sinesmen horrek hemen agindu gisa iragarriko lukeela, hain zuzen, ongi gorena ahalgarri gisa onartzea. Baina agintzen den sinesmen bat zentzugabekeria da. Hala ere, gogora ekartzen badugu lehenago aipatutako eztabaida, ongi gorenaren adigaian zer onartu behar denari buruzkoa, ohartuko dugu ahalgarritasun hori onartzea ezin dela agindu inolaz ere, eta ez dela ezein jaidura praktikorik eskatzen hura onartzeko, baizik eta arrazoimen espekulatiboak hura eskakizunik jaso gabe ere onartzen duela; izan ere, inork ezin du baieztatu bere baitan ezinezkoa dela lege moralari egokitzen zaion zerizan arrazoidunaren duintasuna munduan zoriontsu izateko eta aldi berean horri lotuta zorion horren jabegoa izatea. Baina ongi gorenaren lehen osagaiari dagokionez, hots, etikotasunari dagokionez, lege moralak agindu bat baino ez digu ematen, eta osagai horren ahalgarritasuna zalantzan jartzea, lege morala bera zalantzan jartzea bezainbat litzateke. Baina objektu haren bigarren osagaiari dagokionez, hots, duintasun hari guztiz egokitzen zaion zorionari dagokionez, haren ahalgarritasuna oro har onartzeko ez dago agindu baten premiarik, arrazoimen teoretikoak berak ez baitu ezer horren aurka, baina natur legeak askatasunarekin harmonian pentsatzeko eran soilik sortzen zaigu aukera bat, zeren arrazoimen teoretikoak ez baitu ezer erabakitzen ziurtasun apodiktikoz, eta horri dagokionez azken erabakia hartzen duen interes moral bat izan daiteke.

Lehenago esan dut naturaren ibilera soilaren arabera munduan balio etikoari zehazki dagokion zoriona ezin daitekeela itxaron eta ezinezkotzat hartu behar dela, eta ongi gorenaren ahalgarritasuna ere alde horretatik munduaren egile moralaren aurresuposiziopean soilik onar daitekeela. Zuhurtasunez judizio hori murriztu nuen gure arrazoimenaren baldintza subjektiboetara, horrela haren egiestea zehazkiago determinatua izan ondoren hura erabiltzeko. Egitatean, aipatutako ezintasuna subjektiboa baino ez da, hau da, gure arrazoimenak ezinezkoa aurkitzen du hain lotura zehazki egokitua eta guztiz xedearen araberakoa ulergarri bihurtzea hain lege ezberdinen arabera diharduten munduko gertaera bien artean naturaren ibilbide soilaren arabera, nahiz eta horren ezintasuna natur lege orokorren arabera ezin duen frogatu, hau da, oinarri objektiboetatik abiatuta nahikoa azaldu, naturan xedeen araberakoa den guztiarekin gertatzen denez.

Baina orain beste motako erabaki-oinarria sartzen da jokoan, arrazoimen espekulatiboaren kulunka horretan azken erabakia hartzeko. Ongi gorena sustatzeko agindua objektiboki oinarrituta dago (arrazoimen praktikoan), eta horren ahalgarritasuna oro har ere bai (arrazoimen teoretikoan, ez baitauka ezer horren aurka). Baina ahalgarritasun hori errepresentatzeko modua da arrazoimenak objektiboki erabaki ezin duena, ea natur lege orokorren arabera egin behar den naturaren buru den egile jakintsurik gabe, edo hori aurresuposatuz egin behar den. Hemen arrazoimenaren baldintza subjektiboa sortzen da: harentzat teoretikoki ahalgarri den modu bakarra, aldi berean moralitateak (arrazoimenaren lege objektibo baten menpe dagoenak) onar dezakeen modua naturaren erresuma eta ohituren erresumaren arteko bateratasuna pentsatzeko ongi gorenaren ahalgarritasunaren baldintza gisa. Horren sustapena eta, beraz, horren ahalgarritasunaren aurresuposizioa objektiboki (baina soilik arrazoimen praktikoari jarraiki) beharrezkoa denez, aldi berean ordea hori ahalgarri gisa pentsatzeko modua gure esku dagoenez, hor arrazoimen praktiko hutsaren interes aske batek munduaren egile jakintsu baten onarpenaren alde erabakiz, orduan gure judizioak hemen determinatzen duen printzipioa, subjektiboki bada ere premia gisa, baina aldi berean objektiboki (praktikoki) beharrezkoa dena sustatzeko bitarteko gisa, egiazkotzat hartzeko maxima baten oinarria da asmo moralean, hau da, arrazoimen sinesmen praktiko hutsa. Hori, beraz, ez da agintzen, baizik eta berez sortu da jaidura moraletik existentzia hori onartzeko eta arrazoimenaren erabileran oinarrian ezartzeko gure judizioaren determinazio aske gisa, asmo moralarekin (agindutakoarekin) erka daitekeena, eta gainera arrazoimen-premia teoretikoarekin ados daitekeena; beraz, sarri gerta daitezke kulunkak jaidura oneko pertsonetan, baina hori inoiz ezin daiteke erori sinesmen ezan.

[1] Baina hemen ere ezingo genuke arrazoimenaren premia baten aitzakia aipatu, begien aurrean arrazoimenaren adigai problematiko baina ezinbesteko bat ez bagenu, hots, erabat beharrezkoa den zerizanarena. Adigai hori determinatu behar da orain, eta hori, hedapenerako bultzada gaineratzen denean, arrazoimen espekulatiboaren premia baten oinarri objektiboa da, hots, zerizan beharrezko baten adigaia, besteen jatorrizko oinarri gisa balioko duena horiek zehazkiago determinatzeko eta azken hori horren bidez ezagutarazteko. Aurretik sortzen diren halako beharrezko arazorik gabe ez dago premiarik, gutxienez ez dago arrazoimen hutsaren premiarik; gainerakoak joeraren premiak dira.

[2] Deutsches Museum aldizkarian, 1787ko otsailekoan, buru oso fin eta argi baten idazkia dator, Wizenmann zenarena, zeinaren heriotza goiztarra deitoratu behar den, eta idazkian ukatu egiten du premia batetik horren objektuaren errealitate objektiboa arrazoitzeko eskumena, eta kontu hori maitemindu baten adibidea erabiliz argitzen du, zeinak bere ameskeria baino ez zen edertasunaren ideia batekin erotuz, arrazoitu nahi baitzuen halako objektua benetan nonbait existitzen zela. Arrazoi guztia ematen diot premia joeran oinarritzen den kasu guztietan, horrek ezin baitu eragiten dionari bere objektuaren existentzia halabeharrez postulatu, are gutxiago barnebilduko du edonorentzat balio duen eskakizuna, eta horregatik desiren oinarri subjektiboa baino ez da. Baina orain arrazoimenaren premia dugu, nahimenaren determinazio-oinarri objektibo batetik sortzen dena, hots, lege moraletik, zeinak zerizan arrazoidun oro lotzen duen halabeharrez, eta beraz, naturan berari dagozkion baldintzen aurresuposizioa a priori egiteko eskubidea du, eta azken hori arrazoimenaren erabilera praktiko osatutik bereiztezin bihurtzen du. Betebeharra da ongi gorena gure ahalmen handienaren arabera egikaritzea; horregatik, ahalgarri ere izan behar du; eta beraz, ezinbestekoa zaio munduko zerizan arrazoidun orori horren ahalgarritasun objektiborako beharrezkoa dena aurresuposatzea. Aurresuposizioa lege morala bezain beharrezkoa da, horrekin loturan baino ez izaki balioduna.

"https://eu.wikisource.org/w/index.php?title=Arrazoimen_praktikoaren_kritika/VIII._Arrazoimen_hutsaren_premiak_eskatutako_egiestea&oldid=15774"(e)tik jasota