VI. Kapitulua
Irabaziez
Ikusi dugunez, enplegu ezberdinetako kapitalaren irabaziek, elkarrekiko proportzioa gordetzen dute, eta gradu eta norabide berean aldatzeko joera dute; orain, irabazi-tasetan ematen den aldaketa iraunkorren, eta ondorioz sortzen diren interes-tasaren aldaketa iraunkorren zergatia zein den jakitea geratzen zaigu.
Ikusi dugu laborearen prezioa1, bera ekoizteko behar den lan-kantitateak erregulatzen duela, errentarik ordaintzen ez duen lurraren kapital-zati horren bidez. Ikusi dugu halaber, fabrikatutako merkantzia guztien prezioak igo edo jaitsi egiten direla beren ekoizpenerako behar den lanaren proportzioak gora edo behera egiten duenean. Ez prezioa erregulatzen duen lursail-kantitatea lantzen duen nekazariak, ezta merkantziak ekoizten dituen enpresariak ere, bietako inork ez du errentarako ekoizpen-zatirik sakrifikatzen. Beren merkantzien balio guztia bi ataletan besterik ez da zatitzen: bata kapitalaren irabaziek osatzen dute eta lanaren alokairuek bestea.
Demagun laborea eta fabrikatutako ondasunak, beti, prezio berean saltzen direla; hala balitz, alokairuak garaiak edo apalak izatearen arabera izango lirateke irabaziak apalak edo garaiak. Demagun laborea igotzen dela bera ekoizteko lan gehiago behar delako; arrazoi honen eraginez ez litzateke igoko ekoizteko lan-kantitate gehigarririk behar ez duten ondasunen prezioa. Orduan, alokairuak berdin mantentzen badira, enpresarien irabaziek ere berdin jarraituko dute; baina, erabat ziurra denez, laborea igotzen bada, alokairuek ere gora egingo dute eta enpresarien irabaziak, nahitaez, erori egingo dira.
Enpresari batek bere ondasunak beti prezio berdinean saltzen baditu, 1.000£n esaterako, bere irabaziak ondasun hauek ekoizteko beharrezkoa den lanaren prezioaren menpe egongo dira. Bere irabaziak txikiagoak izango lirateke alokairuak 600£ izan ordez 800£ balira. Beraz, alokairuak igotzen diren proportzioan irabaziak behera joango dira. Baina lehengaien prezioa inkrementatuko balitz, galdetzekoa litzateke ea nekazariak, gutxienez, irabazi-tasa berdina ez lukeen izango, alokairuengatik kopuru gehigarria ordaindu arren. Ziur ezetz: zeren eta ekoizleak egin behar duen bezala, nekazariak ez baitu enplegatzen duen langile bakoitzagatik alokairu gehigarria bakarrik ordaindu beharko, errenta ordaintzera behartua egongo da, edo ekoizpen berdina erdiesteko langile-kopuru gehigarria enplegatzera derrigortua; eta oinarrizko lehengaien prezio-igoera, berorri dagokion errenta edo langile-kopuru gehigarri horien alokairuekiko proportzionala izango da, eta inola ere ez da izango enpresaria konpentsatzeko, alokairu-igoera hori dela eta.
Enpresariak eta nekazariak, biek, hamar langile enplegatuko balituzte eta urteko alokairua 24£tik 25£ra igoko balitz, orduan, bakoitzak urte osoan ordaindu beharko lukeen diru-kopurua 250£koa izango litzateke 240£ren ordez. Hau da, hain zuzen, enpresariak ordaindu behar lukeen diru gehigarria merkantzi kantitate berdina erdiesteko; baina nekazariak, lursail berri batean, ziur aski, langile bat gehiago enplegatu beharko luke, eta beraz, alokairuengatik 25£ gehiago ordaindu beharko lituzke; eta lursail zaharreko nekazariak 25£ko kopuru gehigarria ordaindu beharko luke errenta gisa; lan gehigarri hori gabe, laborea ez litzateke igoko, ezta errenta gehitu ere. Horietako batek alokairuengatik 275£ ordaindu beharko luke eta besteak kopuru berdina alokairu eta errentengatik; bakoitzak fabrikatzaileak baino 25£ gehiago: azken 25£ hauengatik nekazaria konpentsatua izango da lehengaien prezioari gehigarria erantsita, eta beraz, bere irabaziak fabrikatzailearen irabaziekin parekatuko dira. Proposamen hau garrantzitsua da, eta horregatik, aurrerago sakontasun handiagoz aztertuko dut.
Demostratu dugu gizateriaren lehen garaietan lurjabeak eta langileak, biek, lurraren ekoizpenaren baliotik zati txikia eskuratzen zutela; eta zati hori aberastasunaren aurrerapenaren eta elikagaiak erdiesteko zailtasunaren proportzioan gehituko zela. Frogatu dugu ere, elikagaien balioa handitzeagatik, langilearen zatiaren balioa gehitu arren, langile horren zati erreala gutxitu egingo dela; bien bitartean, lurjabearen zatia balioan igotzeaz gain, kantitatean ere gehituko da.
Langile eta lurjabeari ordaindu ondoren, lurraren ekoizpenaren soberakina nekazariari dagokio nahitaez, eta bere kapitalaren irabazia dateke. Hala ere, gizarteak aurrera egin arren, bere balioa igotzen den bitartean enpresariak eskuratzen duen ekoizpena proportzionalki erortzen dela alega daiteke; hala balitz, lurjabeak eta langileak bezala, balio handiagoa eskuratu ahal izango luke.
Esan daiteke, adibidez, garia 4£tik 10£ra igotzen denean, lursail onenean lortzen diren 180 laurdenak 1.000£n sal daitezkela 720£n saldu ordez; eta beraz, nahiz lurjabeak eta langileak errenta eta alokairu garaiagoak erdiesten dituztela frogatu, oraindik, nekazariaren irabaziak ere gehi daitezke. Hau, hala ere, ezinezkoa da eta ni hala adierazten saiatuko naiz.
Lehenengo, laborearen prezioa, kalitate txikiagoko lurretan ekoizteak suposatzen duen zailtasunaren igoerarekiko proportzioan igoko litzateke soilik.
Jadanik azpimarratu denez, kalitate jakineko lursailean hamar langileren lanak 180 laurden labore erdiesten badu, eta laurden bakoitzaren balioa 4£ bada, edo, orotara, 720£, eta hamar gizon gehiagoren lanarekin, lur berean edo beste batean, 170 laurden gehiago erdiesten badira, orduan, garia 4£tik 4£ 4s.8d.ra igoko litzateke; zeren 170:180 :: 4£: 4£ 4s. 8d. baita. Beste hitzetan esanda, 170 laurden ekoizteko 10 nekazariren lana behar da kasu batean, eta bestean, 9,44 nekazarirena besterik ez, eta beraz, igoera 9,44tik 10erakoa izango da edo, prezioan, 4£tik 4£ 4s. 8d.rakoa. Era berean demostra daiteke, hamar langile gehiagoren lanak ekoiztutakoa 160 laurden bada, prezioa 4£ 10s.ra igoko litzatekeela; 150 ekoiztuko balira, 4£ 16s.ra, eta abar.
Errenta ordaintzen ez zen lursailean 180 laur-
den ekoizten zirenean eta laurden bakoitzaren
prezioa 4£ zenean, denetara 720£ zen,
eta errenta ordaintzen ez zen lursailean 170
laurden ekoizten zirenean eta laurden bakoitza-
ren prezioa 4£ 4s. 8d. zenean, denetara, orain-
dik ere 720£ zen.
Halaber, bakoitzaren prezioa 4£ 10s. zenean
ere, 160 laurden, orotara 720£ zen,
eta bakoitzaren prezioa 4£ 16s. zenean ere,
150 laurden, orotara 720£ zen.
Dena den, begi-bistakoa da nekazaria ekoiztutako balio berdinaren aurrean dagoela; eta kasu batean, nekazariak ordaindutako alokairuak, gariaren prezioa 4£ izanez erregulatuta egongo dira, eta beste batzuetan, alokairuak garaiagoak direnean, bere irabazi-tasa gutxitu egingo da, hain zuzen, laborearen prezio-igoeraren proportzioan.
Kasu honetan, beraz, nire ustez argi eta garbi frogatuta geratzen da, nekazariaren diruzko alokairuak igoarazten dituen gariaren prezioaren igoerak, nekazariaren mozkinaren diruzko balioa jaitsarazi egiten duela.
Baina lur hobea eta zaharragoa duen nekazariaren kasua, ez da inola ere ezberdina izango; honek ere alokairu altuagoak ordaindu beharko ditu eta bere prezioa edozein izanda ere, inoiz ez du ekoizpenaren zati handiagorik gordeko; 720£ko kopurua, beti, bera eta bere 10 langileen artean zatitu beharko du; eta hauek gehiago eskuratzen badute, berak, proportzio berdinean, gutxiago eskuratuko du.
Gariaren prezioa 4£ zenean, 180 laurden guztiak hazlearentzat ziren eta 720£n saltzen zituen. Laborea 4£ 4s.8d.ra igo zenean, bere hamar laurdenen balioa errenta ordaintzeko erabili behar zuen eta 180 laurdenetik berari geratzen zitzaion 170 laurdenen balioa ez zen 720£tik igarotzen; prezio hori 4£ 10s.ra igo zenean, hogei laurden edo beronen balioa errenta ordaintzeko zen eta ondorioz 160 laurden geratzen zitzaizkion; baina oraindik 720£ mantentzen ziren sari gisa.
Ikusi denez, laborearen prezioak duen igoera nolanahikoa izanik, derrigorrez, lan edo kapital gehiago enplegatu behar da ekoizpen gehigarri zehatza lortzeko eta igoera hori, beti, errenta gehigarriaren balioaren edo enplegatutako lan gehigarriak sortutako balioaren neurri berdinekoa izango da; beraz, laborearen salneurria edozein izanda, hau da, 4£, 4£ 10s., edo 5£ 2s. 10d. delarik ere, behin errenta ordaindu eta gero, nekazariak beti balio erreal berdina eskuratuko du. Ikusi da, nahiz nekazariari dagokion ekoizpena 180, 170, 160 edo 150 laurden izan, berak, beretzat, beti, 720£ erdietsiko dituela, prezioaren gehikuntza kantitatearekiko alderantzizko proportzioan egongo baita.
Dirudienez, errenta kontsumitzailearen gain erortzen da eta inoiz ez nekazariaren gain; nekazariaren ekoizpen uniformea 180koa baldin bada, prezioaren igoera batekin, kantitate txikiago baten balioa beretzat jasoko du eta bere lurjabeari kopuru handiagoren balioa emango dio; hala ere, kenkari hori kenduta, nekazariari geratuko zaion balioa 720£koa izango da.
Berehala ikusiko da ere, kasu guztietan 720£ko kopuru berdina banatuko dela alokairu eta irabazien artean. Lurretik ekoiztutako lehengaien balioak 720£ko kopurua gainditzen badu, soberakin hau errentara doa, edozein izanda ere bere kopurua. Soberakinik ez badago, errentarik ez litzateke egongo. Alokairuak edo irabaziak igo edo jaitsi, azkenean, 720£ko kopuru hori bietara esleitu beharko da. Alde batetik, irabaziak ezin daitezke hainbat igo: 720£ horietatik gehiegi kentzen bada, langileentzat derrigorrezko beharrizan absolutuak asetzeko adina ez da geratuko. Beste aldetik, alokairuak ere ezin daitezke hainbateko kopurutik igo, irabazientzat behar den adinako zatirik uzteke.
Beraz, kasu guztietan, nekazaritzako irabaziak, industriakoak bezala, erori egiten dira lehengaien prezioa igotzen denean, igoera hau alokairuen gorakada batekin batera egiten bada behinik behin2. Errenta ordaindu eta gero nekazariari geratzen zaion laboretik balio gehigarririk lortzen ez badu, ekoizleak fabrikatu dituen ondasunetatik balio gehigarririk lortzen ez badu, eta biak alokairuengatik balio garaiagoak ordaindu beharrean badaude, ez al da garbi geratzen irabaziak erori egiten direla alokairuak igotzen direnean?
Nekazariak, nahiz eta bere lurjabeari errentarik ez ordaindu, errenta hau ekoizpenaren prezioa erregulatu eta beti kontsumitzaileen gain erortzen baita, badu, hala ere, errenta apalak izateko, edo hobeki adierazita, ekoizpenaren prezio naturaletik behera mantentzeko interes berezia. Nekazari hori lehengai eta beste ondasun batzuen kontsumitzailea bada eta ekoizten duen produktuaren osagai direlako, ondasun hauek guztiak lehengai gisa erabiltzen baditu, normala da prezioak apalak izan daitezen nahi izatea. Baina, hala ere, laborearen prezio garaiak gehiago kezkatzen du, honek alokairuei eragiten baitie. Laborearen prezio-igoera bakoitzarekin batera, 720£ko kopuru aldaezinetik alokairu gehigarriaren ordainketari aurre egin beharko dio, orain ere hamar langile enplegatzen jarraitzen duela suposatzen baita. Alokairuak aztertzerakoan ikusi dugunez, lehengaien prezioa igotzen denean, beti, alokairuek ere gora egiten dute. XX. orrialdean kalkuluaren helburuetarako suposatu diren oinarrien arabera, ikusiko da, laurden bat gari 4£n dagoenean, urteko alokairuak 24£ izango direla,
Dena den, 720ko fondo aldaezina, langile eta nekazarien artean banatuko da.
Eta nekazariaren hastapeneko kapitala 3.000£ zela suposatzen bada, bere kapitalaren irabaziak, lehenengo kasuan 480£ badira, irabazi-tasa ehuneko 16 izango litzateke. Bere irabaziak 473£ra erortzen direnean, irabazi-tasa ehuneko 15,7koa izango da; eta
465£ %15,5
456£ %15,2
445£ %14,8
Baina irabazi-tasa oraindik gehiago eroriko da, nekazariaren kapitala lehengai, belar, gari gordin, zaldi eta behiek osatzen dutelako eta hauen prezioak gora egingo baitu ekoizpenarenak gora egiten duenean. Bere irabazi absolutuak 480£tik 445£ 15s.ra eroriko dira; baina aipatu dudan zergatia dela eta, bere kapitala 3.000£tik 3.200£ra igoko da, eta ondorioz, irabazi-tasa, gariak 5£ 2s 10d. balio duenean, ehuneko 14tik behera jarriko da.
Fabrikatzaile batek bere negozioan 3.000£ko kapitala enplegatu badu, alokairuen igoeraren eraginez kapitala gehitzera behartuta egongo da, negozioak aurrera egingo badu behintzat. Bere merkantziak lehen 720£n saltzen baziren, orain prezio berean saltzen jarraituko da; baina langileen alokairuak lehen 240£ ziren eta orain, gariak 5£ 2s 10d. balio duenean, 274£ra igoko dira. Lehenengo kasuan enpresariak 480£ko irabazia izango luke 3.000£ko kapitalaren gainean eta bigarrenean aldiz, 445£ 15s.ko irabazia, kapital handiago baten gain. Beronen irabaziak beraz, nekazariaren irabazi-tasa berrira egokituko lirateke.
Lehengaien prezioa igotzen denean merkantzia gutxiren prezioak geratzen dira aldaerarik gabe, zeren eta lehengaiak, normalki, osagai bezala sartzen baitira merkantzia gehienetan. Kotoizko ondasunen, harizkoen eta ehunezkoen prezioak, denak igotzen dira gariaren prezioa igotzen denean; baina igoera hori, lehengaiak ekoizteko lan-kantitate gehiago enplegatzen delako izango da, eta inola ere ez, ekoizleak merkantzia horiek ekoizteko langile gehiago enplegatzen dituelako.
Kasu guztietan, merkantziak beren ekoizpenean lan gehiago erabili delako igotzen dira eta ez gastatu den lanaren balioa garaiagoa delako. Bitxiak, altzairuzko ondasunak, zilarrezkoak eta kobrezkoak ez lirateke igoko, berauen osaketan ez baitira lurretik ateratzen diren lehengaiak sartzen.
Badirudi lehengaiek gora egitearekin batera diruzko alokairuak igo egingo liratekeenaren zalantzarik egiten ez dudala, baina hau ez da, haatik, derrigorrezko ondorioa, gerta baitaiteke langilea gozamen gutxiagorekin pozik egotea. Gerta daiteke langileen alokairuak maila altuagoan egotea, eta geroxeago, murrizketa bat izatea. Honela bada, irabazien erorketarik ez litzateke emango; baina ezin daiteke alokairuen prezioa, dirutan neurtuta, erori edo egonkor manten daitekeenik ulertu, lehengaien prezioa gradualki gehitzen bada; eta beraz emantzat har daiteke, nahitaez baldintzaren barruan, lehengaien prezio-igoera ezin daitekeela iraunkorra izan alokairuetan igoerarik eragiteke edo igoera hau aurretik emateke.
Irabazien gain sortuko dituen ondorioak berdinak izango dira, edo berdintsuak, elikagaiak ez diren beste oinarrizko ondasunen prezioan igoeraren bat ematen bada, beti ere alokairuak ondasun hauetan gastatzen badira. Langilea behartuta egongo da lehengai haiengatik prezio garaiagoa ordaintzera eta horregatik alokairu handiagoak eskatuko ditu; eta alokairuak igotzen direnean, nahitaez, irabaziak erori egingo dira. Baina demagun zetaren, balusaren, altzarien eta langileak behar ez dituen beste ondasunen prezioa igotzen dela: igoera honek ez al lieke irabaziei eragingo? Ziur ezetz, zeren eta irabaziei alokairuek bakarrik eragin baitiezaiekete; zeta eta balusa ez ditu langileak kontsumitzen, eta beraz, ezin ditzakete alokairuak igo.
Ulertu behar da ni irabazi orokorrez ari naizela mintzatzen. Jadanik azpimarratu dut ondasun bat bere eskari berriak eskatzen duena baino gutxiago ekoiztu bada, honen merkatu-prezioak bere prezio naturala edo beharrezko prezioa gainditu egin dezakeela. Egoera hau behin-behineko efektua da ordea. Merkantzia hori ekoizteko enplegatu den kapitalaren irabazi garaiak, normala denez, industria horretara erakarriko ditu kapitalak; behin premiazkoak ziren fondoak hornitu ondoren, eta merkantzia honen kantitatea nahikoa gehituz gero, beronen prezioa erori egingo da eta industria horretako irabaziak ere maila orokorrera egokituko dira. Irabazi-maila orokorraren erorketa, ez da inola ere kapitalaren erabilpen berezi batean emandako igoera partzial batekiko bateraezina. Irabazi ezberdinak direlako higitzen da kapitala, erabilpen batetik bestera igaroz. Beraz, alokairuak igo eta populazio hazkorraren beharrizanak hornitzeko dauden zailtasunak gehitu direlako irabazi orokorrak erori eta maila apalagoan finkatzen diren bitartean, nekazariaren irabaziak, iraupen laburrean bederen, lehengo mailakoak baino altuagoak izan daitezke. Epealdi batean zehar, aparteko pizgarritasuna eman diezaioke atzerri edo kolonietako merkataritzaren adarren bati; baina gertakizun hau onartu arren, ez da inola ere gure teoria baliorik gabe geratzen; hau da, irabaziak alokairuen menpe daudela; alokairuak oinarrizko ondasunen prezioaren menpe; eta oinarrizko ondasunen prezioa, batik bat, elikagaien prezioaren menpe; hau guztia, beste betebehar guztiak mugarik gabe gehi daitezkeelako gertatzen da.
Oroitu beharko litzateke, prezioak, beti, merkatuan aldatzen direla, lehenbizikoz, eskari eta eskaintzaren egoera erlatiboaren arabera. Ehuna yardako 40s.n hornitzerik balego, prezio horretan kapitalari irabazi normalak emanez, gustuak aldatu direla edo beste zergatiren baten ondorioz prezioa 60s. edo 80s.ra igo daiteke, bat-batean eta itxaroteke, eskaria gehitu edo eskaintza gutxitu delako. Arropagileak denboraldi batean zehar aparteko irabaziak izango lituzke eta orduan kapitalak industria horretara joko luke, eskaintza eta eskaria bere oreka-egoera iritsi arte; hau da, arroparen prezioa, berriro, 40s.ra jaitsiko da eta hau bere prezio naturala edo beharrezko prezioa izango da. Era berean, laborearen eskaria gehitzen den aldiro, berorren prezioa hainbat igoko da eta ondorioz nekazariaren irabazi-maila orokorraren gainetik ipiniko da. Nahikoa lur emankor balego, laborearen prezioa bere aurreko prezio estandarrera jaitsiko litzateke eta beharrezkoa den kapital-kantitatea laborea ekoizteko enplegatu ostean, irabaziak lehengora helduko dira; baina lur emankor nahikorik ez balego, edo kantitate gehigarri hori ekoizteko nahitaeza baino kapital-kantitate edo lan-kantitate gehiago beharko balitz, orduan, laborearen prezioa ez litzateke lehengo mailara eroriko. Bere prezio naturala igoko da eta nekazariak irabazi garaiagoak iraunkorki erdietsi ordez, irabazi-tasa apalagoarekin pozik egon beharko du; izan ere, irabazien murrizketa hau, oinarrizko ondasunen prezioaren igoera dela eta, alokairuek derrigorrez izan duten igoeraren ondorioa baita.
Irabazien joera naturala behera egitea da, zeren eta gizarte eta aberastasunaren aurrerapenarekin, behar den elikagai-kopuru gehigarriak erdiesteko gero eta lan gehiago sakrifikatzen baita. Beherantz jotzeko irabazien joera hau, zorionez, noizean behin galgatu ahal izaten da, oinarrizko ondasunak ekoizteko erabiltzen den makineriaren hobekuntzak sartu direlako edo nekazal industrian aurkikuntzak egon direlako; horrela, langilearentzat behar diren oinarrizko ondasunak ekoizteko lana gutxitu egiten da, eta ondorioz, beren prezioa jaitsi. Oinarrizko ondasunen eta alokairuen prezio-igoera mugatua izaten da; alokairuak 720£ra iritsi bezain azkar (lehengo kasuan aipatu dudan bezala), hori guztia nekazariaren sarreren berdina izanez gero, metaketa amaitu egingo da; izan ere, ez da egongo irabazirik emango duen kapitalik, eta ez da lan gehigarririk eskatuko; ondorioz, populazioak bere gailurra joko du. Gailur honetara iritsi baino askoz lehenago, irabazi-tasa apalak metaketa guztia geldiaraziko du, eta behin langileei ordaindutakoa kenduta, ia herrialdeko ekoizpen oro, lurjabe, eliza (hamarrenen eskuratzaile) eta zergentzat izango da.
Beraz, nire aurreko kalkuluaren oinarria ez-perfektutzat hartuz gero, bazirudien laurden bat labore 20£n zegoenean, herrialdeko sarrera neto guztia lurjabeentzat zela, zeren eta lehen 180 laurden ekoizteko behar zen lan-kantitate berdina beharko bailitzateke orain 36 ekoizteko. Izan ere, 20£:4£:: 180:36. Beraz, 180 ekoizten zituen nekazariak (bakarren bat balego, zeren eta lursailean enplegatutako kapital zahar eta berria hain nahasita egongo liratekeenez, zaila izango bailitzateke beren arteko bereizketa egitea), honela salduko luke:
180 laurden, 20£ laurden bakoitzeko edo 3.600£
144 laurdenen balioa lurjabearentzat errentarako,
180 eta 36 laurdenaren aldea 2.800£
36 laurden 720£
36 laurdenaren balioa hamar langileentzat 720£
eta ez litzateke irabazietarako ezer geratuko.
Nik suposatzen dudanez, prezioa 20£ izanez gero,
langile bakoitzak urtean hiru laurden kontsumi-
tzen jarraituko du edo 60£
eta gainontzeko merkantzietan 12£
Hau da, langile bakoitzagatik 72£
Eta beraz, hamar langile badira, kostu orokorra 720£ko izango da.
Nire kalkulu guztien bidez, printzipioa bakarrik argitu nahi izan dut, eta ez da beharrezkoa aipatzea nire oinarrizko suposamen guztia zoriz hartu dudala, adibide moduan emateko. Emaitzek, nahiz eta mailari dagokionez ezberdinak izan, printzipioz berdinak izan behar lukete, edozein izanda ere hastapeneko ezberdintasuna langile-kopurua finkatzeko, populazio hazkorraren premiak asetzeko behar den labore-kantitatea erdiesteko, langilearen familiak kontsumitzen duen kantitatea lortzeko, eta abar. Nire helburua gaia sinplifikatu eta erraztea izan da eta horregatik ez dut kontuan hartu langileentzat diren gainontzeko oinarrizko ondasunen prezio-igoerarik, elikagaienak salbu; oinarrizko ondasun horiek eginda dauden lehengaien balioa gehitzen bada, ondorioz, oinarrizko ondasunena igo egingo da eta alokairuak ere inkrementatuko dira, irabaziak murrizten diren bitartean.
Jadanik esan dut prezio-igoera hau iraunkorra bilakatu aurretik kapital-metaketarako motibaziorik ez litzatekeela egongo, zeren eta inork ez baitu metatzen baldin eta metaketa hori emankorra ez bada, eta horrek, kapitala enplegatzen denean, irabaziak sortzea eskatzen du. Motibaziorik gabe ezin liteke metaketarik egon, eta ondorioz, honelako prezio-igoerarik ezin liteke eman. Nekazaria eta enpresaria ezin daitezke irabazirik gabe bizi, langilea alokairurik gabe bizi ezin daitekeen moduan. Metatzeko duten motibazioa gutxitu egingo da irabaziak murrizten diren bakoitzean, eta bertan behera geratuko da erabat, sortutako arazoak konpentsatzeko adinako irabazi egokiak lortzen ez direnean, edo kapital ekoizkorrak bere enpleguan aurkitzen duen arriskuari aurre egiteko adina erdiesten ez duenean.
Azpimarratu behar dut, irabazi-tasa nik neure kalkuluetan zenbatetsi dudana baino azkarrago eroriko litzatekeela; ekoizpenaren balioa, aipatu ditudan balizko zirkunstantzietakoa bada, nekazariaren kapitalaren balioa asko handituko litzateke, kapital hau osatzen duten ondasun ugarien balioak ere gora egin duelako. Garia 4£tik 12£ra igo aurretik, ziurrenik, bere kapitalaren ganbio-balioa bikoiztu eta 3.000£koa izan ordez, 6.000£ra helduko litzateke. Bere irabazia hastapeneko kapitalarekiko 180£ izango balitz, edo ehuneko 6koa, irabazi-tasa ez litzateke ehuneko 3tik baino gorago egongo; baldintza hauetan, 6.000£ko kapitala duen nekazaria besterik ez litzateke sartuko nekazal negozio honetan.
Industria anitzek alde handixeago edo apalxeagoa erdietsiko lukete era berean. Garagardogile, distilatzaile, ehungile edo irulearen irabaziak erortzen direnean, hein batean bederen, konpentsatuta geratuko lirateke lehengaietan erabiltzen duen kapitalaren eta amaitutako ondasunen balioak igo direlako; baina, burdingile, bitxigile eta merkantzia askoren egileak, baita kapital gehiena uniformeki dirutan erabiltzen duten kapitalistak, hauek denak, irabazi-tasaren beherakadak harrapatuko lituzke, konpentsaziorik gabe gainera.
Espero liteke ere, kapitalaren irabazi-tasak behera asko egin dezakeen arren, nekazaritzako kapital-metaketaren eta alokairuak igotzearen ondorioz, oraindik, irabazi-kopuru orokorra gehitu egingo dela. Beraz, demagun 100.000£ behin eta berriro metatu ostean irabazi-tasa ehuneko 20tik ehuneko 19ra, gero 18ra, 17ra... etengabe erortzen dela, erortze-tasa konstante batean; kasu honetan itxaron dezakegu bata besteren atzetik jabeek jasoko duten irabazi-kopuru guztia progresiboa izango dela; berau handiagoa izango da kapitala 200.000£ denean 100.000£ denean baino; oraindik handiagoa 300.000£ denean; eta honela jarraituko dute, kapitala gehitu ahala irabaziak gehituz, nahiz eta tasa beherantz joan. Progresio hau denboraldi batez baino ez da emango; beraz, ehuneko 19, 200.000£ko kapitalaren gain handiagoa da ehuneko 20, 100.000£ren gain baino; era berean, ehuneko 18 300.000£ren gain, ehuneko 19 200.000£ren gain baino handiagoa da; baina kapitala kopuru handian metatu eta irabaziak erori ostean, hurrengo metaketak irabazi agregatua txikiagotu egiten du. Demagun metaketa 1.000.000£ra heldu dela eta irabaziak ehuneko 7koak direla. Beraz, irabazi-kopuru guztia 70.000£ izango da; lehengo kapitalari 1.000.000£ eransten badizkiogu eta irabaziak ehuneko 6ra erortzen badira, orduan, kapitalaren jabeek 66.000£ eskuratuko dituzte edo 4.000£ko kopuruan gutxituko da kapitalaren jabeek jasoko dutena, nahiz eta kapitalaren kopuru osoa 1.000.000£tik 1.100.000£ra handitu.
Ezin daiteke kapital-metaketarik egon kapitalak irabazirik ematen ez duen bitartean, eta hala denean, ekoizpenean gehikuntza emateaz gain, bere balioan ere berdin gertatuko da. 100.000£ko kapital gehigarria enplegatuz, lehen enplegatutako kapital-zatiak ez dira produktibitate apalagoko bihurtuko. Herrialde horretan lurrak eta lanak ekoiztutakoa gehitu beharko da eta bere balioa ere igo egingo da, ez bakarrik azkena ekoiztu denaren balioa lehengo balioari eransten zaiolako, baizik eta lurrak ekoizten duen balio gehigarri guztia ekoizteko aurkitzen dituen zailtasunak balioa bera gehitzen duelako. Kapital-metaketa oso handia bihurtzen denean bestalde, balioaren gehikuntza hori era bitxiz banatuko da eta banaketa horretan irabaziei lehen baino gutxiago esleituko zaie, errenta eta alokairuentzat gehiago izango den bitartean. Beraz, 100.000£ko gehigarri bakoitzarekin, irabazi-tasa ehuneko 20tik ehuneko 19ra eroriko da, gero ehuneko 18ra, 17ra, eta abar, eta urteroko ekoizpena kopuruan gehitu egingo da eta kapital gehigarri bakoitzak ekoizteko kalkulatuta dagoen balioaren gehigarria baino handiagoa erdietsiko da. 20.000£tik 39.000£ra baino gorago igoko da, gero 57.000£ baino goragora, eta lehen suposatu dugun bezala, enplegatutako kapitala 1.000.000£koa izango denean, eta beroni beste 100.000£ erantsita, irabazi agregatuak lehen baino apalagoak badira, gutxienez, 6.000£ erantsi beharko zaizkio herrialdeko errenta guztiari, baina hau guztia lurjabe eta langileentzat izango da; ekoizpen gehigarria baino gehiago erdietsiko dute hauek eta beren egoera dela eta, posible izango dute kapitalisten antzinako irabazietatik zurrupatzea. Beraz, demagun laurden bat laboreren prezioa 4£ dela eta, kalkulatu denez, 720£ bakoitzetik, errenta ordaindu ostean, nekazariarentzat 480£ geratzen direla eta 240£ langileei ordaintzen zaiela; labore-laurdenaren prezioa 6£ra igotzen denean, langileei 300£ ordaindu beharko die eta irabazi kontzeptuan, 420£ besterik ez litzaizkieke geratuko: 300 ordaindu beharrean egongo litzateke, era honetan, lehen kontsumitzen zuten oinarrizko ondasun-kopuru berdina eskura dezaten, ez gehiago. Dena den, inbertitutako kapitala hain handia balitz, eta beraz, 720£ko etekina ehun mila aldiz biderkatzen dela kontsideratuko bagenu, hau da, etekin hori 72.000.000£koa balitz, irabazi agregatua 48.000.000£koa izango litzateke laurden bat laborek 4£ balio izaterakoan; eta enplegatutako kapital handiago horrek 720£ko etekina 105.000 aldiz biderkatuko balu, laurden bat laborek 6£ nahiz 75.600.000£ balio duenean, irabaziak errealki 48.000.000£tik 44.100.000£ra -105.000 bider 420£- eroriko lirateke, eta alokairuak 24.000.000£tik 31.500.000£ra igoko lirateke. Alokairuak igo egingo lirateke proportzionalki kapitalarekiko langile gehiago enplegatuko direlako; eta langile bakoitzak diruzko alokairu handiagoak jasoko lituzke, baina demostratu dugunez, langilearen egoera txarragoa izango litzateke, zeren eta ekoizpenaren kopuru txikiagoa eskuratuko bailuke. Irabazle erreal bakarrak lurjabeak izango lirateke; berauek errenta garaiagoak jasoko lituzkete, lehenik, ekoizpenak balio handiagoa izango lukeelako, eta bigarrenik, ekoizpen honen proportzio handiagoa eskuratuko luketelako.
Nahiz eta balio handiagoa ekoiztu, behin errenta ordainduta, balio honetatik geratzen den proportzio handiena ekoizleek kontsumitzen dute eta proportzio honek irabaziak erregulatzen ditu. Lurrak ugari ematen duen bitartean, alokairuak behin-behinekoz igo daitezke eta ekoizleek nahitaez proportzioa baino gehiago kontsumi dezakete; baina honela, populazioari emango zaion pizgarria dela eta, langileak berehala jaitsaraziko ditu nahitaez kontsumora. Lur txiroagoak lantzen hasten direnean ordea, edota nahitaez lurrean kapital eta lan gehiago erabiltzen direnean, errendimendu txikiago lortuz, efektuak behin-betikoa izan beharko du. Behin errenta ordaindu dela, kapitalaren jabe eta langileen artean banatzeko geratzen den ekoizpenaren proportzio handiagoa langileek eskuratuko dute. Hauetako pertsona bakoitzak gutxiago eskura dezake edo eskuratuko du kantitate absolututan; baina langile gehiago enplegatzen denez, nekazariak gordetzen duen ekoizpen orokorrarekiko proportzioan, ekoizpen osoaren proportzio handiagoa alokairuentzat izango da. Lege naturalek horrela jokatzen dutelako gertatzen da hau, azken finean arrazoi honek mugatzen baitu lurraren ekoizpen-ahalmena eta kemena.
Beraz, berriro ere, ondorio berara iristen gara, hain zuzen, lehen finkatzen saiatu garen ondorio berberara: hau da, herrialde guztietan eta garai guztietan, irabaziak, errenta ordaintzen ez den lurrean, langileak hornitzeko edo bizirauteko, oinarrizko ondasunek ekoizteko behar duten lan-kantitatearen menpe daudela. Metaketaren ondorioak, beraz, ezberdinak izango dira herrialde bakoitzean, eta gehienbat, lurraren emankortasunaren menpe egongo dira. Herrialde handia izanda ere, lurra kalitate txarrekoa bada eta herrialde honetan elikagaien inportazioak galarazita badaude, kapital-metaketa moderatuena ere, irabazi-tasaren beherakada handiekin batera joango da eta bien bitartean errenta fite joango da gorantz; aldiz, herrialde txikia izanik lurra emankorra badu, batez ere elikagaien inportazioak libreak baditu, kapital-stock handiak metatuko ditu, irabazi-tasa asko jaisteke, edo lurraren errenta ere asko igotzeke. Alokairuen kapituluan frogatzen saiatu gara, merkantzia baten diruzko prezioa ez litzatekeela igoko alokairuak igo direlako, nahiz urrea, suposatu dugun diru estandarra, nazio bertakoa edo inportatutakoa izan. Baina alderantziz balitz, hau da, alokairuak igo direlako merkantzien prezioak etengabe igoko balira, proposamen honek ez lioke egia izateari utziko; izan ere, alokairu garaiek langileak enplegatzen dituzten guztiei eragiten dietela ziurtatuko bailitzateke, hauek eskuratzen dituzten irabazi errealen zati bat galtzen baitute. Demagun kapelagileak, galtzerdigileak eta oinetakogileak, bakoitzak, 10£ gehiago ordaintzen dituela alokairu gehigarritan merkantzi kopuru berezi bat ekoizteagatik, eta ekoizleari kapela, galtzerdi eta oinetakoen prezioak behar den kantitatean igotzen zaizkiola, 10£ horiek berrordaintzeko; ekoizle hauek ez dira egongo igoera hori emateke zegoenean baino hobeki. Galtzerdigileak bere galtzerdiak 100£n saldu ordez 110£n saltzen baditu, bere irabaziak, zehazki, lehengo diru-kopuru berdinekoak izango lirateke; baina diru-kopuru berdinarekin erdietsiko lukeen kapel, oinetako eta beste merkantzia guztietatik hamarren bat gutxiago izango litzateke, eta ekoizle berak, orain, antzinako aurrezki-kopuru berdinarekin alokairu gehituak ordaintzen ditu, eta beraz, langile gutxiago enplega ditzake, baita lehengai gutxiago erosi ere, hauen prezioak igo direlako; haatik, ekoizlea ez litzateke egoera hobean egongo bere diruzko irabaziak, benetako kopuruan, gutxitu bailiren eta gainontzeko gauza guztien prezioak lehen bezala mantendu bailiren izango baita. Beraz, ni frogatzen saiatu naiz, lehenik, alokairuen igoerek ez dutela merkantzien preziorik igo behar, bai ordea irabaziak gutxitu; eta bigarrenik, merkantzia guztien prezioak igo badaitezke, efektu bera emango litzatekeela irabazietan; eta benetan, prezioak eta irabaziak zenbatesten dituen neurriaren balioa urrituko litzatekeela bakarrik.